Хотыг хөгжүүлнэ гэхээр зүгээр л олон барилга барина гэсэн үг биш. Улаанбаатар хотын инженерийн шугам сүлжээнд томоохон шинэчлэлт хэрэгтэй гэдгийг мэргэжилтнүүд эртнээс хэлж байгаа. Энэ асуудлаар "Хөргөлт сервис" компанийн Ерөнхий инженер Л.Өнөрбаттай ярилцлаа.

- Дэд бүтэц нь хоцрогдчихоод байхад барилгажилт ийм өндөр түвшинд байгааг юу гэж ойлгох уу?

Манай барилгууд засал чимэглэл, өнгө үзэмжийн хувьд дэлхийн түвшинд байдаг. Энэ талаар дэлхийн туршлагыг сайн нэвтрүүлдэг. Гэтэл нүдэнд харагдаж, гарт баригддаггүй бүтээн байгуулалт болох инженерийн шугам сүлжээ дэлхийн түвшнээс хол хоцорсон. Өнөөдөр эрчим хүч хэмнэсэн дэвшилтэд технологиуд гарч ирсэн ч Монголын барилгын салбарт тэр нь нэвтрээгүй.

Барилгуудад инженерын шугам сүлжээ хэр сайн хийгдсэнээс нь хамаарч зэрэг тогтоодог. Гэвч манайд шугам сүлжээг нь зохих түвшинд шийдсэн өндөр зэрэглэлийн барилга байхгүй. Угаас инженерийн шугам сүлжээний дэд бүтэц сайтай газарт барилга барихад өндөр үнэтэй байдаг. Тэгэхээр инженерийн дэд бүтэц гэдэг бол газар, барилга хоёрын зах зээлийн өртгийг хэд дахин нэмдэг том хүчин зүйл.

Монголд үйл ажиллагаа явуулах гадны байгууллагууд барилга түрээслэхдээ хамгийн түрүүнд нэгдсэн агааржуулалт, хөргөлтийн системтэй бол метр квадратыг нь өндөр үнээр хөлслөхөд бэлэн байна гэж хэлдэг. Гэтэл манайд баригдсан барилгууд тэр шаардлагад нь тэнцдэггүй. Шинээр баригдсан офисууд санасан хэмжээнд түрээслэгдэж чаддаггүйн шалтгаан нь энэ. Барилгын компаниуд шугам сүлжээнээс илүү засал чимэглэлд илүүтэй хөрөнгө зардаг.

"Хөргөлт сервис" компанийн ерөнхий инженер Л.Өнөрбат

Нийслэлийн инженерийн шугам сүлжээний ачаалал барилгажилтын явцыг гүйцэхээ больсон.  Цахилгаан станциа хангалттай өргөтгөж чадаагүй. Цаанаас өгсөн техникийн шаардлагын дагуу шинэ барилгад агааржуулалт хийх гэхээр шаардлагатай дэд бүтэц нь байхгүй учраас хүссэн хэмжээгээрээ цахилгаан авах боломжгүй болдог. Өөр технологиор шийдэх гэхээр өртөг өндөртэй болдог.

Орон сууцнуудын хувьд нэгдсэн агааржуулалт, хөргөлттэй орон сууц маш ховор. Харин сүүлийн үед агааржуулалт, хөргөлттийн системтэй зураг төсөл бүхий цөөн тооны байшингууд гарч ирсэн.

- Инженерийн шугам сүлжээ муу хөгжсөнөөс ямар үр дагаварт хүргэж болох тухай тодруулж ярихгүй юу?

Нэгдүгээрт шийдэл оновчгүй байснаас болж тухайн барилгын ашиглалтын зардал өндөр гардаг. Наад зах нь цахилгааны төлбөр их гарна. Хоёрдугаарт зун, намрын цагт засвар хийх гээд халуун усгүй болгочихдог. Халуун ус таслах нь зочид буудлуудад маш их халгаатай. Үнэтэй зочид буудалд буусан хүмүүс, ялангуяа гадаадууд үүнээс болж маш их бухимддаг. Монголд ирэх жуулчдыг цааш түлхэж орлогод нөлөөлдөг нэг зүйл бол энэ.

Зун, намар халуун ус таслах нь аялал жуулчлалын орлогод нөлөөлдөг.

- Улаанбаатарт инженерийн шугам сүлжээгээр дулаан түгээхэд бэрхшээлтэй өндөрлөг газар байрласан хэд хэдэн цэг байдаг гэж сонссон. Энэ тухай ярихгүй юу?

Зургадугаар бичил хороолол, Сансрын арын хэсэг, Ботаник, Амгалан, Зайсан гээд хэд хэдэн газар бий. Зургадугаар бичил хорооллыг аваад үзэхэд 1990-иэд онд 10 дугаар хорооллын орчмоос дулаан очиход төвөгтэй болсон. Тиймээс насосын системээр өргөтгөл хийсэн. Олон улсын байгууллагуудаас хөрөнгө татаад дээрх цэгүүдийн дулаан түгээлтийг хэвийн болгосон.

- Шинэ барилгууд хуучин байшингуудын дулааныг булаадаг гэсэн яриа байдаг. Энэ хэр бодитой вэ?

Тийм зүйл байгаа. Голдуу дулааны тооцоог буруу байснаас болдог.  Ялангуяа төгсгөлийн цэгүүд буюу хотын захын хорооллуудад ийм асуудал их гардаг.

Дулааны тооцоог буруу хийснээс болж шинэ барилга хуучин барилгынхаа дулааныг булаадаг

- Тэгвэл хотын зах руу баригдаж байгаа Буянт-Ухаа шиг хорооллуудад ийм асуудал үүснэ гэсэн үг үү?

Үүсчихсэн байгаа. Яагаад гэвэл тухайн байшинг салхивчийн дулаанаар халаая гэхээр боломжгүй. Байраа арай ядан халааж байхад тийм техникийн нөхцөл өгөхгүй гэдэг. Цахилгаан шугам сүлжээгээр шийдье гэхээр тэр хэмжээний өндөр цахилгаан өгөх боломжгүй байдаг. Ийм асуудал ялангуяа том том офисын барилгууд дээр гардаг.

- Гэр хорооллыг дахин төлөвлөхдөө ямар зарчмаар дэд бүтцийг шийдвэл хэн хэндээ ашигтай байх вэ?

Хэрвээ дэд бүтцээ шийдчихсэн байсан бол дахин төлөвлөлт маш хурдтай явах байсан. Дэд бүтэцгүй учраас айлуудын газар үнэд орохгүй байна.

Гэр хорооллын аливаа газрыг дахин төлөвлөхөөсөө өмнө дэд бүтцийнх нь асуудлыг улс шийдээд өгчих хэрэгтэй. Тэгвэл тухайн айлуудад орон сууц барьж өгсөн компани дараа нь тухайн газар дээр өөр объект барих юм уу, эсвэл илүү гарсан газрыг үнэтэй борлуулж ашиг олох боломж нээгдэнэ. Газар нь дэд бүтэцтэй учраас иргэн ч гэсэн үүнээс ямар нэг байдлаар ашиг олж болно. Хэн хэндээ ашигтай. Хотын төвд ойрхон газрууд дэд бүтцэд холбоход амархан учраас ажил нь харьцангуй хурдан явж байна. 

Миний бодож байгаагаар дахин төлөвлөлтөд оролцох компаниудын дунд дараах байдлаар уралдаан зарлавал үр дүнтэй. Эдийн засгийн үр ашигтай, эрчим хүч хэмнэх технологийг санал болгосон төслийг улсаас үнэгүй санхүүжүүлэх хэрэгтэй. Тэрнээс арай доогуур төслүүдийг 50 хувиар санхүүжүүлнэ гэдэг ч юм уу. Ийм маягаар дэмжвэл компаниуд болон иргэдэд өндөр үр ашигтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх сонирхол төрнө. Ингэснээр эрчим хүчний орчин үеийн технологиудыг Монголд нутагшуулна. 

Ер нь засгийн газар дэд бүтцийн аливаа төслүүдийг хэрэгжүүлэхдээ эдийн засгийн хэмнэлттэй байх талаас нь бодолцож бодлого гаргах хэрэгтэй болов уу. Эрчим хүч хэмнэдэг технологитой төхөөрөмжүүдийн гаалийн татварыг багасгаад өгчих ёстой. Энэ мэтээр эдийн засгийн үр ашгийг тооцсон бодлогын хөшүүргэтэй болсон цагт дэд бүтцийн хөгжил урагшилна. Түүнээс тийм ийм байдаг гэж мянга яриад үр дүн гарахгүй.