“Авлига” гэдэг системийг түүнтэй энэ зэрэгцэх хүчтэй систем дарж чадна
Бид авлигатай тэмцээд амжилтад хүрч чадаж байна уу, үгүй юу? Хэд хэдэн тодорхой чиглэл, хүрээнд тодорхой амжилтад хүрснийг үгүйсгэхгүй.
Олон нийт авлига бол байхаас өөр аргагүй зүйл, авлигатай тэмцэж дийлэхгүй юм байна гэсэн урвуу үзэл бий болж, энэ нь эргээд ардчилсан үзлээс ухрах, түүнд итгэх итгэлгүй болох сөрөг хандлага ажиглагдах боллоо.
Энэ бүхний гол шалтгаан нь өндөр түвшний авлига гэж үзэж байна. Тэр нь системийн шинжтэй болж, систем нь өөрийгөө тэжээх, хамгаалах механизмыг бүрдүүлж чаджээ.
Авлигын асуудал яагаад таны сонирхлыг татах болов?
1997 оноос худалдан авах ажиллагаа тэр дундаа тендерийн асуудлыг сонирхон судалж эхэлснээр цаашид авлигын асуудлаар судлах болсон юм. Тухайн үед тендер, түүнтэй холбогдох асуудлыг зохицуулах эрх зүйн орчин бүрэлдээгүй, төвлөрсөн бус зохицуулалтгүй ажлууд явагддаг байсан.
Таныг судалгаагаа эхлүүлж байх үед авлига ямар түвшинд байв? Одоотой харьцуулахад?
1990-ээд онд манай төрийнхнийг 10 мянган ам.доллараас дээш ам нь ангайх биш гэж хөрөнгө оруулагчид хэлдэг байлаа. Одоо бол өндөр түвшний авлигыг тоогоор илэрхийлбэл 1 сая ам.доллар ба түүнээс дээш мөнгө, түүнтэй тэнцэх хэмжээний хөрөнгө, эрх мэдлээр яригдах болж.
Намайг судалгаагаа эхлээд явж байхад Казиногийн хэргээр шалгагдаж байсан хүмүүст холбогдох авлигын хэмжээ нь одоогийнхтой харьцуулахад маш бага. Тэр үед авлига бол нялхсын өвчин байж. Одоо бол аварга том мангас болчихож.
Системийн шинжтэй авлигыг түүнтэй түүнтэй дүйцэхүйц хэмжээний хүчтэй, том систем дарж чадна.
Одоо бол системээ хамгаалсан, бэхжүүлсэн хууль тогтоомж гаргаж, нийгэм даяараа тэрхүү системд үйлчилж байгаа нөхцөлд авлигыг бууруулна гэж ярих нь утгагүй зүйл. Энэ байдлыг нэг үндэсний баатар гарч ирлээ ч дийлэхгүй.
Эхний ээлжинд энэ системийг задалж, хүчийг нь тарамдуулах, цаашлаад унагаах арга байна уу?
Шударга ёсонд тулгуурласан улс төрийн хүсэл зориг хэрэгтэй. Тэрхүү системийг унагаах хууль тогтоомж хэрэгтэй. Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх чадавхитай бүтэц хэрэгтэй.
...Өнөөгийн нөхцөлд авлигатай тэмцэнэ гэдэг Дон Кихот салхин тээрэмтэй үзэлцэж буй дүр зураг нүдэнд харагддаг юм...
Олон нийт авлигыг тэвчишгүй зүйл гэж үзэн хүчтэй эсэргүүцэх хэрэгтэй.
Энэ систем бүрэлдэхэд тодорхой цаг хугацаа шаардагдана. Аяндаа буурна, алга болно гэж хараад, тайвширч болохгүй. Өмнө нь үзэгдэл байсан авлига гэдэг зүйл 25 жилийн дотор систем болтлоо бэхжээд байна.
Тэгвэл одоогийн бүрэлдэн бий болсон систем нь чадавхигүй байна, тэмцэхэд эр зориг дутаж байна гэж харж байна уу?
Үнэнч шударгаар тэмцэх хүсэлтэй хүмүүс байна. Гэхдээ тэдгээр хүмүүс хүссэн, хүсээгүй тэрхүү системийн эрэг, шураг болчихоод байна. Эрэг, шураг болохгүй байя гэсэн ч нухчин дарагдаж байна. Тэмцэнэ байна гэж дүр эсгэгчид олширч байна.
“Авлигатай тэмцэх газар” байгаа шүү дээ?
Би Авлигатай тэмцэх газрын стратегийг боловсруулах ажлын хэсгийн үндэсний зөвлөхөөр ажиллаж байсан. Тэр утгаараа байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалтыг сайн мэднэ гэж боддог. Зөв, цогц бүтэцтэй байгууллага гэж ойлгодог.
...АТГ-ыг Монголын төр байгуулаад л орхичихсон. Одоо бүүр татан буулгах талаар ч ярьдаг болж. Энэ нь “авлига” гээч систем нь хөгжих явцдаа замдаа саад болж буй эрэг шургийг замаас зайлуулж байгаа арга...
Одоогоор хэрэг бүртгэх, гүйцэтгэх, мөрдөн байцаах ажиллагаа явуулж байгаа нь ололттой. Хууль, хяналтын бусад байгууллагын үйл ажиллагаа нь шударга байж, хамтран ажиллаж чадвал тодорхой үр дүн гарах байх. Энэ байгууллагыг бэхжүүлэхэд Монголын төр гэхээсээ илүү олон улсын байгууллага хүчин чармайлт гаргаж ажилладаг.
