УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяртай ярилцлаа.

-Өнөөгийн улстөрийн үйл явц Ерөнхий сайдыг огцруулах эсэхэд хэрхэн тохирсон бэ гэдгээс шалтгаалан өрнөж байх шиг санагдлаа. Таны хувьд АН-ынхан ИЗНН, МҮАН-тай нэгдэх санал хүргүүлээд байгааг хэрхэн дүгнэж харж байгаа бол?

-Эндээс харахад гурван зүйл анзаарагдлаа. МАХН, МҮАН-ын “Шударга ёс" эвсэл ирэх сонгуульд АН-тай хамтарч орох нь гэсэн төрх харагдаж байна. ИЗНН ч ялгаагүй АН-тай бодлого, стратеги холбох нь харагдлаа. Бие даагчид буюу УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн, Х.Болорчулуун нар МАН-д орж ирэх боломж их байгаа юм. Харин МАН-ын хувьд дангаараа оролцох болж байх шиг.

-МАН, МАХН-тай нэгдэх байх гэсэн горьдлого намын гишүүдийн дунд байсан биз дээ.

-Тийм хүсэлт хүлээлт бол намын энгийн гишүүдийн дунд байсан. Гэхдээ үүнийг бүх боломжит байдлаар хаахын тулд өрсөлдөгч намууд арга хэмжээ авч байна. Мэдээж сайн, муу бүхий л аргаар шүү дээ. Ингэж бусад намтай нэгдэж сонгуульд оролцох нь  АН-д ашигтай л даа. 

-Уг нь МАН, МАХН-ын нэгдэх асуудлаар талуудын удирдлагууд уулзаж байсан биз дээ?

-Мэдээж уулзалгүй яах вэ. Асуудлыг ярилцаж байсан. Сая болж өнгөрсөн Ерөнхий сайдыг огцоруулах асуудал бол нэг талдаа засгийн хэрэг мэт боловч нөгөө талаас нь харвал улстөрийн намуудыг тандсан стресс тест болчихож байгаа юм. Тиймдээ ч улстөрийн намуудын байр суурь маш тодорхой болсон.

-Гэхдээ МАХН-ын удирдлагууд биесээ “мөлжиж” эхэллээ. Хэрвээ МАХН-ын санхүүжилт хууль бусаар бүрддэг бол тэд татан буугдах хэмжээнд хүрэх юм биш үү?

-Нам байдгаараа л байна. Нэгэнт бүртгүүлээд, үйл ажиллагаа явуулах эрхээ авчихсан учраас хэвээрээ явна. Энд намын санхүүжилтийн асуудлыг хөндөж байгаа нь илт байна. Хуульд зааснаар нам гишүүдийн татвар, гишүүд, дэмжигчид, аж ахуйн нэгжүүдийн хандив, УИХ-д суудалтай намууд суудлынхаа тоогоор тодорхой хэмжээгээр улсын төсвөөс авах гэсэн гурван байдлаар тусгаад өгчихсөн байдаг. Тодруулбал хандив, татвар, төрийн дэмжлэг гэсэн гурван эх үүсвэр юм. Үүнийг нь зүйлчлээд заагаад өгчихсөн. Тэгэхээр аливаа улстөрийн нам өөрийн үйл ажиллагаа, бодлогоо сайн сурталчилж, олон нийтэд ойлгуулах учиртай.

Ингэсний үндсэн дээр гишүүд, дэмжигчдэд нь таалагдвал гишүүд нь татвараа сайн төлж, иргэд, аж ахуйн нэгжүүд хязгаарласан хэмжээнд буюу 5-10 сая төгрөгт багтаан хандив өгөх боломжтой. Энэ л хүрээнд дээрх асуудал яригдах байх. Ер нь нам удирдаж байгаа хүмүүс ажлаа эрчимжүүлж аль болох олон хүнээс хандив цуглуулж, сонгуулийн үйл ажиллагаанд зарцуулах ёстой.

-Гэхдээ МАХН-ын санхүүжилт хандив гэхээсээ илүү дарамталсан өнгө аяс руу орчихоод байх шиг?

-Уг нь намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга үүнийг зохион байгуулах үндсэн үүрэгтэй. Мөн намын дарга нь ч түүнийг нь шаардах эрхтэй. Гэхдээ түүнийг зохион байгуулдаг арга хэлбэрээ зөв олох нь чухал. Урлаг, спортын арга хэмжээ, уралдаан тэмцээн, хандивын үдэшлэг гэх мэтийг зохион байгуулж болно. Үндсэндээ тухайн намын менежментийн асуудал. Хэр олон хүний дэмжлэгийг авна түүгээрээ л явна. Энэ нь өнөөгийн манай улсад байгаа 20 гаруй намд ил харагдаж байна шүү дээ. Үе үеийн сонгуулиар идэвхждэг. 

-МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр өмнө нь МАН-ын ч дарга байсан. Тэр үедээ бас л хаа бол байгаа Гаалийн ерөнхий газрын дарга Х.Баатарыг мөн л тэгж шахсаар байгаад дээлийг нь нөмрүүлчихсэн юм биш үү. Бусад гишүүд нь ч гэсэн ямар  ч хамаагүй аргаар мөнгө босгож өгөх гээд харайлгаж явдаг байжээ?

-Улстөрийн намуудын тухай хууль боловсронгуй болж л байна. Мэдээж аливаа хуульд янз бүрийн цоорхой байсан л байх. Одоо ч гэсэн Ерөнхийлөгч Улстөрийн намын тухай хуулийн төсөл өргөн барьчихсан л байгаа. Үндсэндээ намуудын санхүүжилт, ил тод байдалтай л холбоотой шахам шүү дээ. Улстөрийн намууд олон хүнээс хандив тусламж авч байж, үйл ажиллагаагаа өргөжүүлдэг. Үүний тулд удирдлагууд нь ажилладаг.

Харин түүнийгээ хуулийн хүрээнд хэр зөв явуулж байна вэ гэдэг нь л өнөөдрийн асуудал. Магадгүй албан тушаалаа ашиглаад авлига аваад, түүнийгээ намд өгсөн бол хууль бус болоод л явчихна. Өөрөөр хэлбэл Г.Шийлэгдамбатай холбоотой асуудал бол ердөө л энэ. Намын нэг гишүүн намдаа өгсөн хандив. Нөгөөтэйгүүр яамны тендерийн мөнгө, хөрөнгөтэй холбоотой буюу албан тушаалаар үүрэг хүлээж мөнгө авсан бол яах аргагүй гэмт хэрэг болж хувирна. Үүнийг хууль шүүхийнхэн л шийднэ байх. Хэрвээ өгсөн, авсан хоёрт авлига, хээл хахуулийн шинжтэй асуудал гарч ирээгүй бол өөр асуудал болж хувирна гэсэн үг. Энэ үйл явцыг хэт наашлуулаад харвал одоогийн эрх барьж буй АН ч үлдэх хүнгүй л болох байх.

-Улстөрийн хүрээнд үүсчихээд байгаа энэ нөхцөл байдал нь МАХН-ыг тойроод байгаа мэт боловч АН-ын явуулга буюу Засгийн газраа авч үлдэхдээ хийсэн тохирооноос буцах арга зам сүвэгчилж байна гэж ойлгож болох уу?

-Үүнийг айхтар улстөржүүлээд хэрэггүй байх аа. Нэгэнт болчихсон үйл явц.

-Гэхдээ л Ерөнхий сайдыг авч үлдэхийн тулд АН-ынхан тогоондоо эвтэй байж, гадагшаа ч багагүй хүрээг хамаарч, сонгуульд хэрхэн оролцох зам нь шулуудлаа гэж ойлгогдохоор байгаа шүү дээ?

-Маш том шалгалт л даа. Ойлгомжгүй байсан бухий л байр суурь илэрхий боллоо. Засаг доторх тохироонууд ч явагдлаа. “Шударга ёс” бүлгийн асуудал эргэлт буцалтгүй л болж байгаа юм.

-УИХ-ын даргыг сайн дураараа огцор гэдэг шаардлага хүргүүлнэ гэж ирээд л МАН бас хариуг нь өгөөд л байгаа биз дээ.

-Улстөрөөс гадна бид ажил хийх ёстой. Тухайн хүний хурал удирдаж болон хуулийн зөрчилтэй асуудал гарч ирээд байгаа шүү дээ. Мэдээж бид огцруулж чадахгүй нь харагдаж байгаа. Угаасаа олонх л өөрсдөө засгаа огцруулдаг. Түүн шиг тэд бүгдээрээ нийлж байгаад аваад үлдэнэ үү, хаяна уу мэднэ биз. Бид бол асуудлыг гаргаад л тавьдаг. Энэ нь ч сөрөг хүчний үүрэг.

-Сүүлийн үед улстөрийн хүрээнд үйл явцаас энгийн иргэд болоод улстөрч хөл тавих гэсэн хүмүүс халширч “бохир заваан”-ыг нь гайхаж эхэллээ?

-Ёстой үнэн. Үүн дээр дахиад л улстөрийн намуудын байр суурь, бодлогын ялгаа, үзэл баримтлал байхгүй гэдгээ өнөөгийн намууд харууллаа. Тийм болохоор намууд нийлээд, нэгдээд ард түмний дэмжлэгийн 50 хувийг ч авч чадахгүй байгаа хэрэг.

Улстөрийн намуудыг дэмжихгүй болж буй нийгмийн хандлага нь энэ. Нам өөрөө нам шиг байж чадаагүйтэй холбоотойгоор, намын гишүүн гэдэг нь өөрөө бүх мэргэжилтний дээр гарч байгаагаас улбаалж нэр хүндгүй болсоор байгаа. Жишээлбэл чи намын гишүүн л бол өнөөдөр агрономич байснаа, маргааш хууль, нөгөөдөр нь эдийн засагч байж болно гэсэн ойлголтыг төрүүлж, үүнтэй холбоотойгоор тухайн салбарын үнэлэмжүүд унаад байна. Үүнийг дагаад төрийн шийдвэр боловсрох, гарах үр нөлөө, төрд итгэх олны итгэл бүгд суларч энэ нь улстөрийн намуудыг чадваргүй болгодог тойрог бий болчихож байгаа юм. Уг нь намын санхүүжилтийн асуудал ил тод, төрийн абла үүргийнхээ дагуу байхыг нийгэм хүсч байгаа. Тэгэхээр улстөрийн намууд үзэл бодол, хөтөлбөрийн хувьд ялгаатай гэдгээ тодорхой харуулахгүй бол эдийн засаг, эрх ашгийн төлөө явдаг бүлэглэл болж хувирч байгаа нь харагдаад байна. Үндсэндээ нийтлэг зүйлээ хаяад, үнэт зүйлээсээ холдож, явцуурч байгаагийн илрэл.

-Үзэл баримтлал байтугай намынхаа туг, далбааны өнгөөр хүртэл хуваагддаг байсан байдал үгүй болж баахан сааралтсан, сайн танигдахгүй улстөрийн хүчин гарч ирэх нь  ээ. Энэ нь цаагуураа улстөрийн нам, түүний үйл ажиллагаа гэдэг нь зөвхөн албан тушаалын дайн юм шүү гэдгийг л харуулж байх шив дээ?

-Тэр чинь дууссан. Дайн гэдгийг нь сая нийгэм даяар тодорхой харууллаа. Нөгөө итгэл, үнэмшил бол бүр байхгүй. Хонь, чоно хоёр нийлээд нэг тогооноос хооллоод эхэллээ. 

-Намууд сонгуульд эвсэж, нэгдэж орох нь иргэдийн сонголтод сөрөг нөлөө ихтэй байна даа?

-Тулгалт л хийж байгаа шүү дээ, иргэдэд. 

-УИХ-ын хуулийн хугацаа дуусах дөхөхөөр гишүүд сайн, муу ажилласан гээд л дүн тавьдаг даа, ангийнхандаа. Та хэр үнэлэх вэ? 

-Энэ УИХ хариуцлагаа хүлээгээд тарах ёстой гэдэг байр суурийг би хоёр жилийн өмнө гаргаж байсан. Тэр итгэл үнэмшил маань хэвээрээ байгаа. Ард түмэн бидэнд итгэж, сонгосон. Гэтэл УИХ нь өөрөө хариуцлагагүй хандаж байгаа юм. Засгийн газар нь бодлого, алдаагаа засч чадсангүй, улстөрчид нь хийрхэж нэмж гар хөлөө дүрсэнтэй холбоотойгоор эдийн засгийг огцом хурдтай унагалаа.

Энэ уналттай холбоотойгоор дараагийн ултөр, нийгмийн сайн, муу үр дагаврууд гарч ирж, түүнийг тойрсон хэрүүл, тэмцэл бужигнасаар л байна. Үндсэндээ энэ дөрвөн жилд Монгол Улс урагшилж чадсангүй. Харин ч хүрсэн амжилтаасаа олон зүйлээр ухарлаа. Гадаад, дотоод асар их өрийн дарамтад Монголбанк, Засгийн газар, улс, хувийн хэвшил, иргэнтэйгээ орчихлоо.

Эцсийн хариуцлагыг хэн хүлээх вэ гэвэл УИХ л байдаг. Сайн, муу бүх зүйл УИХ-тай холбоотой. Сөрөг хүчин сөрөг хүчнийхээ хувиар, эрх баригч нь эрх баригчийнхаа хувьд ажиллаж чадав уу гэдэг асуудал гарч ирнэ. Хамгийн гол нь үр дүн байдаг.

Тэр үр дүн нь маш муу. Эдийн засаг нь муу, утаа нь арилаагүй, өвчлөл, гэмт хэрэг, өр бүгд нь нэмэгдчихсэн гээд тоочвол олон зүйл бий. Эдгээрийг яаж ч, ямар ч гоё өнгөөр будаад одоо нэмэргүй. Элдэв юм үнэ, төлбөргүй тараагаад нэмэргүй. Өөрөөр хэлбэл эдийн засгийн гүнзгий хавцал, ангал руу Монгол Улс жолоодлогогүй унаж байна. Ёроолдоо арай ч очоогүй. Үүний хариуцлагыг энэ парламент, тэр дундаа эрх барьж буй АН л гол ачааллаа үүрэх ёстой.

Түүнийг удахгүй болох сонгууль тайлж өгөх байх. Ардчиллын хамгийн муу зүйл л энэ юм даа. Сонгуулиас сонгуулийн хооронд ургэлжилж, нэг алдаа дөрвөн жилийн дараа тайлагддаг. Харамсалтай нь энэхуү алдаа нь дараагийн дөрвөн жилдээ засагдахгүй. Энэ нь Монгол Улсын хөгжлийг багаар бодоход 10 жилээр, цаг хугацааг 20 жилээр хойш татах магадлалтай.