-Ээлжит бус чуулганы хуралдаан өндөрлөлөө. Гэвч МАН-ын бүлгийн асуудал эцэслэгдсэнгүй. Үүнд та ямар тайлбар хийх вэ?

-Ээлжит бус чуулганы үйл ажиллагаа МАН-ын бүлэггүйгээр өндөрлөлөө. Энэ бүхэн хууль зөрчсөн асуудал гэж үзэж байгаа. Хоёрдугаарт, ээлжит бус чуулганы хугацаанд МАН-аас сонгогдсон гишүүд байнгын хороодын хуралдаанд оролцож чадсангүй. Энэ нь Дэг зөрчсөн үйл явдал.

УИХ-ын гишүүд сонгогдож, мандатаа аваад ирчихсэн байхад чуулганы үйл ажил­лагаанд оролцуулахгүй байна гэдэг бол бүдүүлэг зүйл. Ээлжит бус чуулганы хуралдааныг бүхэлд нь дүгнэвэл Монголын парламентын ардчиллын түү­хэнд хар толбо болж үлдсэн чуулган боллоо гэж хэлэхээр байна. Өнгөрсөн таван удаа­гийн парламентын сон­гуулиар бий болсон УИХ олонх, цөөнх байнга нэгнээ хүндэтгэж харь­цаж байсан. Цөөнхийг сонсдог ийм парламент л өнгөрсөн хугацаанд байсныг санах хэрэгтэй. Гэвч энэ удаад ийм зүйл байхгүй боллоо. Ийм л чуулганы хуралдаан болж өндөрлөсөн.

-Ямартай ч одоогийн байд­лаар парламентад сөрөг хүчин гэж алга. Шууд ингэж хэлж байгаа нь Төсвийн тодотгол болон Орон нутгийн сонгуулийн хуулийг батлахад сөрөг хүчний дуу хоолой бараг шингээгүйтэй холбоотой. Хэдийгээр та бүхэн өөрсдийгөө бүлэгтэй гэж үзэж байгаа ч бодит байдалтай зөрчилдөж байгаа юм биш үү?

-Төсөв, сонгуультай хол­боо­той асуудлуудад улс төрийн намуудын зөвшилцөл чухал байдаг. Тэр дундаа олон суудал авсан сонгогчдын 40 гаруй хувийн саналыг авсан улс төрийн намын дуу хоолой маш чухал. АН-ынхны зүгээс гаргаж байгаа ааш араншин нь энэ бүх асуудлыг МАН-ын оролцоогүйгээр шийдвэрлэх төлөвлөгөө байсан шиг байгаа юм. Үүнийхээ дагуу явагдлаа гэж үзэж байна. Ялангуяа орон нутгийн сонгуулийн тухайд бид хэвлэлийн бага хурал хийж, байр сууриа илэрхийлсэн. Энэ сонгуулийн хуулийг зөвхөн нэг намын эрх ашигт нийцүүлж явуулж болохгүй гэсэн байр сууринаас хандсан. Харамсалтай нь, энэ бүхнийг үл тоомсорлож, сонгуулийн хуулийг баталлаа.

-Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг МАН-ын бүлгийн асууд­лыг өдөр, шөнөгүй  ярилцаж байгаа. Тийм байж та нар битгий төсвийн тодотголоор бойкотлоод бай гэж чуул­ганы хуралдааны үеэр хэлж байсан. Тэгэхээр намын бүл­гийн асуудлыг хоёр намын түвшинд хэлэлцэж байсан гэсэн үг үү?

-Бидний зүгээс байнга санал тавьж байгаа. Бүлэг бай­гуулах ямар арга зам байх уу. Биднийг ингэж хууль бусаар битгий бүлэггүй байлгаач гэхчлэн. Үүнийг л хэлж байгаа байх. Бүлгийн асуудлыг нам­рын чуулганы эхэнд шийд­вэрлэж өгнө гэж найдаж байна. Ер нь ч шийдэх ёстой зүйл гэж бид үзэж байгаа.

-Гэхдээ МАН-ын бүлгийг зөвшөөрчихвөл ажил урагш­лах­гүй гэсэн бол­гоомж­лол АН-ынханд байх шиг. Ийм зүйл гарахгүй гэх баталгаа мэдээж байхгүй байх тийм үү?

-Бүлэг байгуулалцсанаар зөв­хөн завсарлага авч, ажил хаяад байхдаа гол нь биш. Бүлэг байгуулж, албан ёсоор үйл ажиллагаагаа явуулж, санхүү төсвөө авч, зохион байгуулалтад орох зайлш­гүй шаардлага бий, нэг­дүгээрт. Хоёрдугаарт, бүлэг бай­гуулагдахаар албан ёсоор намуудын түвшинд яриа хэлэлцээрт ороод явах болол­цоо бүрдэнэ. Тэгэхээр УИХ-д сонгогдсон гишүүдийг үл тоож, ганц хүчээр давамгайлах байдлаар асуудалд хандаж байгаа нь ёс зүйгүй юм.

-Орон  нутгийн   сонгуу­лийн хууль дээр парламен­тад суу­дал­тай улс тө­рийн на­муу­дын дунд зөвшилцөл явагдсан. Зөвшилцөл зөв­хөн нэр төдий байсан гэх шүүмжлэл зарим хүний амнаас цухалз­даг. Намынхаа аж­лын хэс­гийг ахалсан хүний хувьд то­дор­хой тайлбар хийхгүй юу?

-Бид энэ хуульд оролцох нь зүйтэй гэж үзээд миний бие ахалсан ажлын хэсэг орж ажилласан. Ажлын хэсэгт манай намаас дөрвөн гишүүн орсон. Ажлын хэсэг дээр би тодорхой саналуудаа хэлсэн. Хоёр зүйл дээр бидний саналыг хүлээж аваагүй. Нэгдүгээрт, сонгуулийн тогтолцоо. Аймаг, дүүрэг, сумын түвшинд можаритор тогтолцоо давамгайлах ёстой гэсэн саналыг манай намаас гаргасан. Сүүлдээ үүнээсээ буцаж, сумын түвшинд можаритороор нь явуулах санал тавьсан юм. Харамсалтай нь, үүнийг хүлээж аваагүй. УИХ-ын болон Орон нутгийн сонгууль хоёрыг хоёр өөр тогтолцоогоор явуулж болдог. Яагаад гэвэл нэг нь үндэсний хэмжээнд явагддаг, нөгөө нь орон нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын төлөөллийг сонгодог учраас. Гэтэл үүнийг нэг тогтолцоогоор явуулна гэж хийсэн байгаа юм. Суман дахь энэ байдал нь хэтэрхий улстөржилтийг бий болгоно, намаар тал­цуулж, цаашлаад иргэдийн төлөөл­лийн байгууллагыг на­мын төлөөллийн болгож хувир­гах процесс гэж үзэж буй. Судлаачид, орон нутгийн чиг­лэлээр үйл ажил­лагаа явуул­­даг хүмүүс, эр­дэм­тэд иргэдийн төлөөллийн бай­гуул­лагаас улс төрийн оролцоог багасгах ёстой гэж хэлдэг. Гэвч энэ чиглэлээс ухарсан алхам боллоо.

-Нөгөө нь автомат­жуулсан  сист­ем үү?

-Автоматжуулсан сис­те­­­мийн асуу­д­ал. УИХ-ын сон­­­гуулиар автомат­жуул­сан  систем дээр итгэл үнэм­шил төрсөнгүй. Олон зүйл дээр алдаа гарлаа гэж бид үзэж байгаа. Гэтэл ийм тохиол­долд автоматжуулсан сис­темийг дахин хэрэглэх боломж­гүй юм. Үүнийг харж үзээч ээ, зөвшилцөж, шал­галт оруулсны дараагаар энэ асуудлыг эцэслэхийг хүс­сэн. Харамсалтай нь, АН хүс­сэнээрээ хуульчиллаа.

-Орон нутгийн сонгуулийн хугацаа хойшилсон нь сон­гууль луйвардах гэсэн нэг оролдлого хэмээн тодотгож байсан байх аа?

-Сонгуулийг хугацааны хувьд бүр хойшлуулсан нь бидэнд хар төрүүлж байгаа юм. Тэр нь сонгуулийн автомат­жуулсан системд ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөх оролдлого хийх гэж байна уу гэсэн хардлага. Нөлөөлөхгүй байх баталгаа байхгүй учраас тэр.

-Тэгэхээр АН аргацаах төдий байдлаар ажлын хэсэгт ажилласан гэж үү?

-Ойлголцсон зүйл нь үүрэг­жүүлэх асуудлыг хойш­луул­сан. Энэ нь та ардчилсан намын төлөө саналаа өгөх­гүй бол төрийн албанд ажил­лахгүй гэсэн тулгалт хийж байгаатай адил гэж үзсэн. Үүнийг болиулсан. Сонгуулийн хороодыг СЕХ бай­гуулах байс­ныг орон нутгийн ИТХ өөрсдөө бай­гуулж, зохион байгуулдаг байх  ёстой гэж үзэж, үүнийг хууль­чилсан. Төрийн албан хааг­чид сонгуулийн хороодыг    бүр­дүүлж, ажиллуулах ёс­той, улс төрийн   намуудын   орол­цоо  бага байх    учиртай  гэсэн бай­дал дээр зөвшилцөж чад­сан. Энэ мэтчилэн тохи­ролц­сон зүйл бий. Түүнчлэн сон­гуулийн автоматжуулсан системээр сонгууль явуулж байгаатай холбоотой хэсгийн хорооны хоёр машин дээр хяналтын тооллогыг, гараар хийх шаардлагыг хэлж, хуульд оруулсан байгаа.

-Хэрэв ирц бүрдэхгүй тохиол­долд гараар тоолох санаа­чилга явж байсан. Үүний­гээ хэрхэн шийд­вэрлэсэн бэ?

-Дахин сонгууль явагдвал машинаар тоолно. Дахин санал хураалт явагдвал гараар тоолно.

-Ээлжит бус чуулганы хуралдааны үдээс өмнөх хуралдаанд МАН-ын гишүүд орж ирээгүй, Н.Энхболд гишүүний өрөөнд хуралдсан. Энэ хооронд хэд хэдэн хууль, тогтоомж батлагдлаа. Гэтэл МАН энэ бүхний дараа чуулганы танхимд орж ирсэн. Гишүүд ямар шийдэлд хүрсэн талаар сонирхож болох уу?

-МАН-ын бүлэг шуурхай, цуглаж асуудлаа ярьж байгаа. Ямар байр суурь баримтлах уу гэхчлэн. Нэн тэргүүнд бүлэг байгуулах асуудлыг тавьж байгаа. Бусад олон асуудал дээр байр сууриа нэгтгэдэг л зүйл. Бидэнд бүхий л асуудал дээр оролцохгүй, бойкотлох санаа байхгүй. Дэмжих ёстой зүйлээ дэмжээд явна. Болохгүй зүйлийг сөрөг хүчний хувьд чанга хатуугаар хэлж, зогсоох арга хэмжээ авах ёстой.

-Гэхдээ энд нэг зүйлийг асуухад УИХ-ын даргын томилгоо өнөөдөр ч хууль ёсны болоогүй л байгаа. Ийм атал бүлгээ байгуулж өгөхийг хүсэх гэж үү?

-Бид энэ асуудлаар Үндсэн хуулийн Цэцэд хандсан. Гэвч Цэц өнөөдрийг болтол ямар нэгэн хариу ирүүлээгүй, чимээгүй л байна. Цэцэд олон асуудал тавьсан. Ямар нэгэн байдлаар шийдвэр гаргаж өгнө  байх гэж найдаж байгаа. Анхнаасаа УИХ-ын даргын томилгоог хууль бус гэж үзэж байгаагаа УИХ-ын Тамгын газарт 24 цагийн дотор бичгээр хүргүүлсэн.  Хууль  бус томилгоо явагдсан учраас бид бүлэг байгуулагдсан тухай албан бичгээ УИХ-ын даргад өгөх боломжгүй байна гэж. Хэрэв УИХ-ын даргыг хуулийн дагуу томилбол бүлэг байгуулсан тухайгаа мэдэгдэж, асуудалд оролцоод явах боломжтой талаар ч мэдэгдсэн.