УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатартай ярилцлаа

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хаврын чуулганаар амжуулж батална гэж танай намын бүлэг мэдээлсэн. Хуульд оруулж байгаа зарчмын өөрчлөлтүүдийг зарим хуульч, Үндсэн хуулийг батлалцсан хүмүүс шүүмжлэх юм билээ. Харин таны хувьд ямар байр суурьтай байна вэ?

-МАН-ын бүлгийн хуралдаанаар Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлаар УИХ-ын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Д.Лүндээжанцан гишүүн танилцуулга хийсэн. Өмнө Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлыг судлах ажлын хэсэг хэд хэдэн удаа хуралдсан. Энэ удаагийн Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн гол зорилго бол Д.Лүндээжанцан гишүүний танилцуулж байгаагаар өмнө орсон долоон нэмэлт өөрчлөлтийг буцааж, анхны батлагдсан түвшинд нь аваачих юм гэсэн. Мөн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдох насны босгыг дээшлүүлэх, хүний өмнөөс санал өгөх асуудлыг цэгцлэх, шүүх засаглалтай холбоотой шинэчлэлийн гурван үндсэн хэсгийн хүрээнд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахаар төсөл боловсруулж, судалгаа хийгдсэн гэж танилцуулсан. Үүнийг бусад гишүүн болоод миний байр суурь дэмжихгүй гэдгээ илэрхийлсэн.

-Яагаад?

-Бид хөгжил хүсч байна. Тиймээс улс орны хөгжлийг түүчээлж явах Үндсэн хуулийг бий болгоосой гэж хүсч байна. Өнөөдөр дэлхий дээр манайх шиг ийм Үндсэн хуулийн загвартай,  ийм засаглалын хэлбэртэй улс байхгүй. Тиймээс өнгөрсөн хугацаанд туулж ирсэн замналдаа дүн шинжилгээ хийх ёстой. Бид хөгжих үү, энэ суурин дээрээ эргэлдсээр байх уу. Судалгаанаас харахад Монголын ард түмэн 65 суудалтай МАН-аас шинэчлэлийг хүсч байгаа юм байна. Эдийн засгийн хямралыг зогсоож эерэг үзүүлэлт рүү авчирч буй энэ засаг төрийн үйл ажиллагааг магтан сайшаахаасаа илүү том төслүүдээ хөдөлгөж, ард түмний амьдрал ахуй сайжирсан хөгжлийг хүсч байгаа. Иймд өнөөдөр Үндсэн хуульд косметик биш, том өөрчлөлт оруулж, энэ улсыг эзэнтэй болгоосой. Өнөөдөр макро эдийн засгийн алдаатай бодлого явуулаад иргэдийн хөрөнгө, мөнгөн хадгаламжийг 40 хувиар үнэгүйдүүлсэн хүмүүс сонгуульд ялагдах төдийхнөөр харицлага хүлээдэг.

Эцэс сүүлдээ нам дамнасан бизнесийн болон хууль хяналтын бүлэглэлүүдэд төрийн тогтолцоо оршин тогтнодог загвараар явж байна. Засаглалуудаа бизнесийн бүлэглэлүүд хувааж авч, тэргүүнийг нь томилдог. Тэдгээрийн гаргасан шийдвэрүүд өөр хоорондоо зөрчилддөг. Хэн ч энэ тогтолцоонд хариуцлага хүлээдэггүй загвараар яваад байна. 1992 оны Үндсэн хууль бидэнд түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн гэж боддог. Бид тотилатар дэглэмийг орхиж, ардчилал, хүний эрхийг дээдэлсэн, өмчийн олон төрөл хэлбэрийг хүлээн зөвшөөрдөг тогтоцоо руу шилжсэн. Харамсалтай нь энэ шилжилтийн явцад бүх шатандаа авлигад идэгдсэн төрийн түшмэдийн тогтолцоо руу орж байгаа. Үүнийгээ дагаад бүх индексээрээ хойшоо ухарч байна шүү дээ. 

-Аливаа улсын хөгжил нь хүндээ суурилдаг. Хөгжлийн бодлоготой уялдуулж Үндсэн хуульдаа ямар өөрчлөлт оруулах санал байна вэ?

-Монгол Улсын Үндсэн хуулийн оршил хэсэгт бид эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм байгуулна гэж тунхагласан. Тиймийн тулд бид урагшаа хөгжье гэвэл дэлхий нийтийн хөгжлийн засаглалын загвар руу шилжихээс өөр аргагүй. Иймээс ард түмнээсээ ард нийтийн санал асуулга явуулж, засаглалын хэлбэрийг сонгох ёстой. Үе үеийн Ерөнхийлөгч нэр дэвшиж гарч ирэхдээ олон зүйлийг амладаг. Эргээд энэ хүн амласан амлалтаа хэрэгжүүлэх төсвийн болон аппаратын бүтэцгүй. Тэгсэн хэрнээ хууль  санаачлах, хориг тавих, ҮАБЗ-ийг ахлах, Засгийн газарт чиглэл өгөх, шүүх засаглалыг бүрдүүлэх зэрэг олон эрх мэдэл эдэлдэг. Нөгөө талдаа Засгийн газар нь шууд УИХ-аасаа хамааралтай байдалтай өнгөрсөн 20 гаруй жил явж ирлээ. Үүний үр дүнд 1.6 жилийн насжилттай төрийн ой санамжтай Засгийн газруудтай амьдарч ирлээ. Засгийн газар нь УИХ-тайгаа шууд хамааралтайгаас гадна УИХ улс төрийн бодлого шийдвэрүүдийг нь дэмждэггүй. Энд хувийн ашиг сонирхолын болон эрх мэдлийн зөрчилдөөн байнга явагддаг. Дээр нь нэмээд Ерөнхийлөгчийн институци үе үеийн Засгийн газартай байнга зөрчилддөг тогтолцоогоор явж ирлээ. Тиймээс бид бүхэн хамгийн түрүүнд Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нь зөв үү, буруу юу гэдгийг ард  нийтээсээ асуух хэрэгтэй. Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулахаар шийдлээ гэхэд Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байх уу, парламентын засаглалтай явах юм уу гэдгээ ч асуух ёстой. Дээрээс нь шударга ёсны илэрхийлэл, бэлгэ тэмдэг болсон шүүх засаглалын өнөөгийн тогтолцоог өөрчилж, шударга ёсны илүү бат найдвартай хана хэрмийг үүсгэх үү, үгүй юу гэдгээ ч ард түмнээсээ асуух ёстой.

-“Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд Ерөнхийлөгчийг хэн ч биш болгож, Засгийн газрын эрх мэдлийг дөвийлгөж байна. МАН-ын 65-ын бүлэг өөрсдийнхөө ноёрхлыг тогтоохын тулд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахаар  шуурхайлж байна” гэсэн шүүмжлэл нийгэмд бий. Таны ярьж байгаа хөгжлийн бодлоготой уялдуулж Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахын тулд дахин төсөл боловсруулж, өргөн барих уу. Одоо хэлэлцэж байгаа төсөл дээрээ засвар оруулаад явах уу?

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулбал, энэ Их хурлын бүрэн эрхийн хугацаанд хэрэгжихгүй. Одоогийн Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг хязгаарлах тухай асуудал ч яригдахгүй. Хоёрдугаарт, хөгжлийг нэг хүн түүчээлж авч явах ёстой. Гэтэл 1.6 жилийн настай Засгийн газраас та бид юу хүлээх вэ. Мега төсөл хэрэгжүүлэх гээд УИХ-д оруулж ирвал шууд маргааш нь 19 хүн гарын үсэг зураад “Энэ идэж, уух гэж байна” гэдэг үндэслэлээр огцруулна.

-Гэтэл энэ Засгийн газрыг огцруулъя гэж яриад эхэллээ?

-Бид тамын тогооны үлгэрээр амьдраад байна. Хэн нэг хүнийг огцруулах, дараагийнх нь хүнийг сонгуульд ялуулах асуудал чухал уу, гурван сая хоёр зуун мянгуулаа сайхан амьдрах нь чухал уу гэдгийг одоо энэ Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөрөө тодорхойлж шийдэх ёстой. Гэтэл дотооддоо хэрэлдсээр л байна. Цаана нь айлын хүүхдүүд өсч, томроод, төсөв нь данхайгаад л байдаг. Манай олдог орлого бахь байдгаараа. Газрын баялаг бол шавхагддаг нөөц шүү дээ. Дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ унахаар яаж хямардгийг бүх өрх айл мэдэрсэн. Одоо харьцангуй гадаад эдийн засаг таатай байна. Макро эдийн засгийн хатуу бодлогыг Төв банк, Сангийн яамнаас явуулж байна. Энэ болгоны үр дүнд дотоод валютын нөөц нэмэгдэж, ханш нь тогтворжиж байгаа. Тэгвэл үүлэн чөлөөний нар бүрхэнгүүт бид яах вэ гэдгээ бодох ёстой. Тиймээс ирээдүйдээ тэгш шударга, хүнд  сурталгүй, авлигагүй, хөгжсөн нийгмийг бий болгохын төлөө одоо намчирхдаг бүлэглэдэг байдлаа хойш нь тавьж байгаад Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд зоригтой, нухацтай шийдэл гаргаж, ард түмнээсээ асуух ёстой.

2020 онд одоогийн тогтолцоогоор явах юм бол ямар ч ахиц дэвшил байхгүй. Энэ хооронд хүн ам өсөөд л байна. Хэрэгцээ шаардлага нэмэгдэнэ. Олдог хэдэн төгрөг нь хаа, хаанаа хүрэлцэхгүй. Өнгөрсөн 20 гаруй жилд үе үеийн улстөрчид ямар замнал туулж ирсэнийг бүгд мэдэж байгаа. Хэрэлдсэн, талцсан, зодолдсон, нэг нэгнийхээ аминд хүрсэн, бие биеэ шорон гянданд хийсэн энэ дүр зураг дараачийн 20 жилд үргэлжилнэ. Заавал ийм замаар Их хуралд сонгогдоод явах хэрэг байна уу гэдгийг бодох л ёстой. Тэгэхээр тогтолцооны гажгийг өөрчлөхгүйгээр цааш явж чадахгүй. Тогтолцоог өөрчлөх гол зам нь Үндсэн хууль юм. Миний хувьд сонгодог парламнетын тогтолцоо руу шилжвэл манайд илүү тохиромжтой. Яагаад гэвэл бид геополитикийн хувьд хоёр том гүрний дунд оршиж байгаа. Тиймээс Ерөнхийлөгчийн засаглал руу шилжих нь ямар эрсдэл дагуулах вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй.

-МАХН-аас шинэ Үндсэн хууль боловсруулсан гэж мэдээлээд байгаа. Та тэр төслийг анзаарав уу?

-Бид уг нь хуультай улс. Хуулиар Үндсэн хуулийг өөрчлөх асуудал ард нийтийн санал асуулга юмуу Их хурлаар хэлэлцэгдэнэ. Гэтэл хууль бус зүйл ярьж байгаа бол гэмт хэрэг. Энэ бол ард түмэн их бухимдалтай байгаагийн дохио юм. Энэ бухимдал хоёр зүйлд хүргэнэ. Нэг бол саяын хэлж байгаагаар ард нийтийн санал асуулгаар Үндсэн хуульд дорвитой өөрчлөлт хийх байдлаар бухимдлыг тайлах зам бий. Хоёр дахь нь маш хор хөнөөлтэй арга буюу хувьсгалын асуудал. Бослого үймээнээс болж зарим улс орнуудын хөгжил 20, 30 жилээр ухарч байгаа гэдгийг бид нүдээрээ хараад чихээрээ сонсоод  сууж байна. Бид ийм хор хөнөөлтэй замыг сонгох ёсгүй. Тиймээс Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг ард түмний санал асуулгаар шийдэх ёстой.

-Та шүүгчидтэй нэлээд маргаантай байгаа. Энэ асуудал юу болж байна вэ?

-Нэг л зүйлийг хэлье. Өнөөдөр “social court” гэдэг ойлголт бий болчихлоо. Өөрөөр хэлбэл, нийгмээрээ буруу зөвийг шүүх тогтолцоо руу орчихлоо. “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэгт ороод гуравхан минут ярьсан яриаг маань нийгэм даяар дэмжиж, давалгаалж байгааг та бид харсан. Би бүх шүүгчийг энэ мэдээлэлдээ оруулж байгаа юм биш. Өнөөдөр 515 шүүгч шүүн таслах чиг үүргийг хэрэгжүүлж байгаа. Энэ дотор тодорхой тооны хүмүүс хууль бус шийдвэр гаргасан. Иргэд олон түмнийг хохироосон, өмч хөрөнгөнөөс нь салгаж хагацаасан. Эрх чөлөөг нь хохироосон зүйлүүд  их байгаа учраас нийгэм өөрөө ингэж давалгаалж байгаа. Нөгөөтэйгүүр шүүхийн захиргааны байгууллага буюу Шүүхийн ерөнхий зөвлөл хэт явцуу байна. Шүүгчийг сонгон шалгаруулдаг тогтолцоо өөрөө шударга биш байгаа гэдгийг хүн болгон шүүн тунгааж ярьж байна. Дээрээс нь шүүгч нарт хариуцлага хүлээлгэх хариуцлагын механизм өнөөдөр Монгол Улсад байхгүй. 1990 оноос хойш хэн гэдэг шүүгчийг шүүхээр хариуцлага хүлээлгэснийг гаргаад ир гэвэл олдохгүй. Нэг ч шүүгч шүүхээс ял авч хариуцлага хүлээгээгүй. Гэтэл цаад талд нь нийгэм шүүгч нарыг шударга бус байна, мөнгө авч хэрэг маргаан шийддэг болсон гэдэг асуудал яригдаж байгаа. Үнэндээ шүүгч нарыг хэрэг түвэгт холбогдсон асуудлыг шалгагдаад ирэхээр бүрэн эрхийг нь түдгэлзүүлэх тухай ойлголт алга. Бид шударга ёсыг хүсэмжилж байгаа юм бол эхлээд шүүхээ шударга болгох хэрэгтэй. Английн Хатан хаан шударга шүүхийн тогтолцоог бий болгосон учраас өнөөдөр тус улсад хэмжээт эрхт хаант засаглал оршин тогтнож байна. Түүнчлэн шүүгч нарыг чадавхжуулж хөгжүүлэх шаардлага их байна. Анхан шатны шийдвэрүүд алдаа мадагтай гарч байна шүү дээ. Тиймээс шүүгч нарыг хөгжүүлэх хэрэгтэй. Энэ мэтчилэн шударга шүүхийн тогтолцоог бий болгоход олон хүчин зүйл хэрэгтэй. Тэгэхээр Үндсэн хуулиар хэлэлцэх ёстой нэг чухал асуудал бол шүүгч нарыг хугацаатай томилдог болох эсэхийг ард түмнээсээ асуух ёстой. Тэгэхгүй бол шүүгч нар бүх насаараа хариуцлага хүлээх механизмгүй байна. Тухайн хүн хичнээн шударга байсан ч шударга бусын эргүүлэгт хуйлраад л орчихож байна шүү дээ.

-Шүүх засаглалын асуудлыг хөндөнгүүт шүүгч нартай холбоотой санал, гомдол танд ирж байна уу?

-Маш их ирж байна. Миний фэйсбүүк, пэйж хуудсаар иргэдээс уулзах санал хүсэлт тавьж байгаа. Би үнэндээ бүгдтэй нь уулзаж амжихгүй байна. Миний хувьд тэдгээр ирүүлсэн гомдол саналыг нь хүлээж аваад, уншиж танилцаад, холбогдох байгууллагууд руу шилжүүлэх эрх хэмжээ байгаа шүү дээ. Жишээлбэл, нэг компани шүүхээр яваад тусгай зөвшөөрлөө бусдаас шилжүүлж авах хэлцэл хийгдсэн байна. Гэтэл итгэмжлэл нь хуурамч байна гэдэг хэрэг маргаан үүссэн байгаа юм. “Итгэмжлэл нь үнэн байна” гээд хэргийг нь дөрөв, таван удаа эрүүгийн хэрэг үүсгээд хэрэгсэхгүй болгосон. Нөгөө хүн 12 жил төрийн буруутай үйл ажиллагаанаас болж ашигт малтмал олборлох эрхээ эдэлж чадаагүй. Зөвхөн нэг байгууллага хэрэг бүртгэгч,  мөрдөн байцаагч, хууль шүүхийн буруутай үйл ажиллагааны улмаас 12 жил хохироод явж байна. Уг нь бид ийм тогтолцоо байгуулаагүй. 1990 оны дөрөвдүгээр сарын 20-ны өдөр БНМАУ-ын АИХ-ын тэргүүлэгчдийн зарилгаар хоёр хууль батлагдан гарсан байдаг. “Хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор шүүхийн хууль бус үйл ажиллагааны улмаас иргэнд учирсан гэм хорыг арилгах журмын тухай хууль”, “Төрийн захиргааны байгууллагыг хууль бус үйл ажиллагааны улмаас иргэнд учирсан гэм хорыг арилгах журмын хууль” гэж Монголын төр анх удаа иргэнийхээ өмнө хариуцлага хүлээдэг хуулийн механизмыг бий болгож бид эрхзүйт төр рүү алхаж орсон. Гэтэл энэ эрхзүйт төрийн тогтолцоо гуйвжээ.

-Та нэгэн шүүгчийн хадгаламжид их хэмжээний мөнгө байсан гэж хэлсэн. Гэтэл өөр нэг шүүгч дансандаа байсан мөнгийг эмчилгээний зардалд зориулахаар байршуулсан гэж тайлбар өгсөн. Таныг нийгэмд попорсон юм шиг ойлголт төрсөн?

-Хэргийг хууль бусаар шийдсэн байж болзошгүй 22 шүүгчийн тухай болоод тэдний хамаарал бүхий хүмүүсийн дансыг шалгуулахаар АТГ, УЕПГ-т өгсөн. Би хуулийн байгууллагын шалгаж байгаа асуудлыг ярих боломжгүй. Гэхдээ эргээд хаагдчих вий дээ гэхээс санаа зовж байна. Хэрэв тэр хүний дансаар хоёр тэрбум төгрөг орж гарсан бол тайлбарлах л ёстой. Тайлбарлаж чадахгүй бол хууль бусаар хөрөнгөжсөн гэдгээр эрүүгийн хэргээр шийтгэгдэнэ. Дансан дахь мөнгөө тайлбарлалаа гэхэд  татвар төлсөн байх ёстой. Татвар төлөөгүй бол татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гээд эрүүгийн хэрэг бас үүсгэгдэнэ. Энэ хоёр гарцаар шалгаасай гэж хүсч байгаа. Дараагийн нэг асуудал гэвэл би тэр дансандаа нэг сая ам.доллартай шүүгчийн тухай яриагүй юм. Өөр шүүгч байсан хүний тухай ярьсан. Тэр бол одоогийн шүүгч байгаа хүний асуудал. Тэрийгээ өөрсдөө тайлбарлаг.

-Шүүгчидтэй холбоотой мэдээлэл цацангуут танд ямар нэг дарамт, шахалт ирж байна уу?

-Мэдээжийн хэрэг надад заналхийлэл, дарамт зөндөө байгаа. Над руу ирүүлсэн мессэжүүд бий. Би тэр болгоныг гоншигонож нэг ч  удаа, ямар ч хэвлэлээр яриагүй. Нэгэнт та асууж байгаа учраас хэлчихье. Зарим хүн миний тухай мэдээлэл цуглуулах судалгааны баг гаргачихсан явж байгаа гэсэн. Төрснөөсөө хойш ямар ажил хийж, дүүрэг, орон нутагт ямар шийдвэр гаргаж байсныг хүртэл судалж байгаа юм билээ. Тэр багаа сайн ажиллуулаарай гээд хэлчихье. Надад бол тийм баг гаргах хөрөнгө санхүүгийн боломж байхгүй. Харин иргэдээс ирсэн баримтууд байгаа. Би цуглуулж байна. Бас намайг мөрдөж, мөшгих баг томилсон гэж дуулсан. Сайн мөрдөөрэй гээд хэлье. Гэхдээ миний халдашгүй эрхэнд халдаж байгаа гэдгээ бодоорой. Түүнчлэн нэр бүхий хүн хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай уулзаж, намайг харлуулах даалгавар өгсөн байна лээ. Энэ бол шүүгчийн ажлын чиг үүрэгт байх ёсгүй шүү. Би өмнө нэг ч сурвалжлагчид “Миний амь насанд заналхийлж байна” гэж хэлж байгаагүй.

-Та хэн гэдгийг нь мэдэж байгаа л юм байна шүү дээ. Тэр хүнээ хуулийн байгууллагад өгөөд шалгуулж болдоггүй юм уу?

-Монгол бол жижигхэн, мэдээлэл хурдан дамждаг. Би ямар мөрдөж мөшгиж байгаа хүнээ О.Баасанхүү гишүүн шиг “Надад хүн гаргаж, өг, миний амь насанд заналхийлээд байна” гээд байлтай биш дээ. Ажил гэр хоёрынхоо хооронд яваад л байна. Цаашид ч явах болно. Би хэн нэгэн хувь хүний эрх ашгийг хөндөж яриагүй. Гэтэл өөрсдөө миний эсрэг тайлбар хийж эхэлсэн. Шүүмжийг хүлээж авахын оронд өөрсдөө сошиалаар шүүхдэж байгаа.

-МАН-д “Дэвшилтэд холбоо” гэсэн жигүүр ургасан. Сүүлийн үед Их хуралд орж ирсэн залуус зоригтой дуугарч, нам дотроо жигүүр ургууллаа гэж ард түмэн та бүхэнд итгэл хүлээлгэж байна. Жигүүрийн үйл ажиллагаа цаашид хэрхэн явах вэ?

-Өнгөрсөн гуравдугаар сард бидний хэдэн Их хурлын гишүүн ярилцаж байгаад олон улсад байдаг “Progressive alliance” гэдэг байгууллагын салбарыг Монгол Улсад байгуулсан. Ингээд намын дэргэд байгуулж, улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн. Цаашид ямар, ямар ажил хэрэгжүүлэх талаар мэдээлэл өгнө. Бид шударга ёсны салхийг салхилуулж эхэлсэн гэж бодож байна. Тэрнээс нам дотроо бүлэг фракц үүсгэж, Засгийн газарт суудал авахын төлөө ажиллахгүй. Судалгааны дүнгээс харахад биднээс ард иргэд их зүйл хүлээж байгаа юм билээ. Тэгэхээр бидний дэвшүүлж байгаа зорилт бол Монгол Улсын хөгжлийн төлөө юм. Тэрнээс хэн нэгэн хүнийг шорон гянданд хийж, хэн нэг хүн рүү субьектийн дайралт хийх тухай ярихгүй. Мэдээж, шударга бусын хажуугаар чимээгүй өнгөрөхгүй.

-Эрх баригчид өмнөх засгийг удирдаж байсан хүмүүсээ намнадаг тогтолцоо нэгэнт тогточихжээ. Урьд нь сайд, дарга байсан хүмүүсийг хорьчихлоо. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Энэ тогтоцоо бол буруу. Хөгжиж байгаа орнуудад тохиолддог загвар. Тэгэхээр тийм ч сайн загвар биш. Хариуцлага хүлээлгэх механизм байлгүй яахав. Гэхдээ улс төрийн зорилгоор нэг нэгийгээ намнаж болохгүй. Нам дамнасан бүлэглэлүүд өнөөдөр байгаа гэдгийг бүгд мэднэ. Тэгээд хууль шүүхийнхээ засаглалыг гартаа оруулж ирдэг. Дараа нь улс төрийнхөө өрсөлдөгчөө намнаж, хорьж, шийтгэдэг. Шүүх хараат бус хууль шүүхийн тогтолцоог бүрдүүлж чадахгүй бол бие биеэ намнадаг тогтолцоо цаашид улам боловсронгуй болж, үргэлжлэх зураглалтай. С.Баяр даргын тухайд улстөрчийнх нь хувьд үнэлдэг. Энэ хүнтэй ойр ажиллаж үзээгүй. Ер нь Монголын төр зүтгэсэндээ халтай гэдгийн үлгэр болж байх шиг байна. Манайхан нэг туйлшрахаараа хэцүү. Тавантолгойн бүлэг ордууд бүгд хувийнх байсан. Үүний 97 хувийг төрд авчрах шийдвэрийг гаргасан хүн бол С.Баяр дарга. Хоёрдугаарт, алдаатай, оноотой ч бай Оюу толгойг хөдөлгөсөн хүн бол С.Баяр дарга. Өнөөдөр Оюутолгой, Тавантолгойгоос Монголын эдийн засагт үзүүлж байгаа үр нөлөөллийг хүн бүр мэднэ. Хардах эрх хүн болгонд бий. Үнэхээр нэр дээр нь долоон байр байдаг юм бол шалгаад асуудлыг нэг талд шийдээсэй гэж бодож байна. Сая АНУ руу АТГ-ын дарга, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга нар очиж, хууль хяналтын байгууллагуудтай харилцан туслалцаа үзүүлэх гэрээ хэлэлцээр байгуулсан гэж сонссон. Тиймээс олны эргэлзээг тайлах хэрэгтэй. Ер нь С.Баяр дарга өөрөө шалгуулъя гэдэг асуудлыг тавьсан гэж ойлгосон. Өнөөдөр байцаан шийтгэх ажиллагаа шуурхай явах ёстой. Гэтэл энэ хэрэгтэй холбоотой хүмүүсээс 20 гаруй хонож байхад нэг ч байцаалт аваагүй байна гэсэн. Үнэхээр эрүүл мэндийн хувьд асуудал байгаа юм бол эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг яаралтай үзүүлэх ёстой. Харин бусад хүмүүсийн тухайд хэлж мэдэхгүй байна. С.Баяр дарга шиг том төслүүдийг хөдөлгөсөн Ерөнхий сайд үнэндээ байсангүй. Одоо Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх дуугарч эхэллээ. Засгийн газрын хуралдаанаар Тавантолгойн асуудал яригдсан байна. Мөн нефть боловсруулах үйлдвэрийг эхлүүлье гээд дуугарчихлаа. Бидний хүсээд байгаа зүйл бол  том төсөл хөтөлбөрүүдийг явуулах. Гэтэл үүнийг шүүмжлээд байвал улс орон хөгжихгүй.

М.МӨНХЦЭЦЭГ