Ерөнхийлөгчийн Аюулгүй байдал, батлан хамгаалахын бодлогын зөвлөх Л.Болдтой ярилцлаа.

-Та Их хурлын ээлжит сонгуулийн дараа улс төрөөс гарч байгаагаа мэдэгдсэн. Дахиж улс төрийн албан тушаал хашихгүй, Их хуралд нэр дэвшихгүй гэсэн үг үү?

-Тухайн үед би байр сууриа илэрхийлж байсан. 30 жил болсон ардчилал эцэстээ мухардалд орж байна. Миний тойрог дээр гэхэд 33 хүн өрсөлдсөн. 10000-аас дээш санал авсан 10 гаруй хүн байна. Ийм нөхцөлд сонгогчдоо цалинжуулаад багцалчихсан нам л ялна. Энэ жамаараа л болсон. Гэхдээ манай нам улс төрийн тэргүүлэх хүчний нэг болж гарч ирсэн нь шударга ёсны хувьсгал ард түмний хүсэн хүлээсэн зүйл байсан гэдгийг харуулсан. Саналыг нь луйвардаад, хуваагаад, дээрэлхээд байхад манай намд 213 мянган хүн санал өгсөн нь Монголын улс төрд шинэ эрин эхэлжээ гэдгийг харуулж байна. Цаашдаа нэр дэвших бодол надад байхгүй.

-Манай нам гэж та АН-ын гишүүн байна уу, ШИНЭ намын гишүүн байна уу. Таны мэдлийн оффист АН нүүж очсон болохоор ингэж асуугаад байна л даа?

-Шинэ нам. Цаашдаа орон нутгийн сонгуулийн дараа хоёр сонгуулийг дүгнэсэн намын томоохон хурал зөвлөгөөн хийнэ. Энэ хурлаар ШИНЭ нам цаашдаа яаж өөрчлөгдөн зохион байгуулагдах уу, ардчилсан тогтолцоогоо авч явах уу гэдэг маш том сонголт хийнэ. Би АН-ын удирдлагад 30 гаруй жил тасралтгүй зүтгэсэн. Хөөгдөх хүртлээ энэ намтай салшгүй холбоотой байсан. Намайг АН-аас салгаж ойлгож боломгүй цаг үе байсан. Аргагүй эрхэнд гудамжинд гараад Их хурлын гишүүн, улстөрч хүний хувьд бүх аймгаар тойроод цаашдаа яах вэ гэдгээ ард түмнээсээ асуусан. Гэтэл ард түмэн Ж.Батзандан бид хоёрыг шинэ улс төрийн хүчин зохион байгуулах ёстой гэсэн. Ингээд бид ажиллаад явж байгаа. Би ШИНЭ намын Төв зөвлөлийн дарга хэвээрээ байгаа. АН өөрийнхөө оффисыг хаана байрлуулах тэдний асуудал. Аль нэг оффист орсноор хэн нэгэн хүний намын харьяалал өөрчлөгдөнө гэсэн үг биш.

-Сонгуулийн дараа та Ерөнхийлөгчийн зөвлөхөөр томилогдсон. Танд Ерөнхийлөгч санал тавьсан юм уу?

-Ерөнхийлөгч өөрөө нам бус. Би ч Их хурлын сонгуулийн дараа улс төрөөс гарлаа гэдгээ зарласан. Ганц би ч биш улс төрөөс гарч байгаа олон хүнтэй Ерөнхийлөгч уулзсан юм билээ. Ингээд УИХ-ын гишүүн асан Ламбаа, Я.Санжмятав бид гурав Ерөнхийлөгчийн багт орж ажиллаж байгаа.

-Орон нутгийн сонгуульд АН ШИНЭ, МАХН-тай хамтран орж байгаа. Нэг цагт төрийн эрхийг барьдаг байсан том нам бие дааж сонгуульд орж чадахаа байсан юм уу. Хамтарч сонгуульд орох саналыг ШИНЭ нам тавьсан юм уу?

-Нөхцөл байдал маш хүнд байна. Их хуралд найман жил үргэлжлээд нэг нам олонхи болох нь. 20 аймаг, найман дүүрэгт мөн л МАН олонх болсон. Үндсэндээ Монголын төрд ямар ч хяналт байхгүй болж байна. Нэг намын дотоод асуудал Монголын төрийн асуудал болж хувирч байна. Ийм нөхцөлд бусад намууд яаж цаашаа явах вэ гэдэг нь эргэлзээтэй асуудал болчихоод байгаа юм. Барууны нам, зүүний нам гэсэн улс төрийн хуваарилалт Монголд байхгүй болоод удаж байгаа. МАНАН-гийнхан, МАНАН-г сөрж байгаа гэж л хуваагдаж байгаа. Цаашдаа сонголтгүй тогтолцоо руу явах нөхцөл рүү явж байна. Голлох сөрөг хүчнүүд ингэж нэгдэж байсан түүх байхгүй. Бид засаглалын тэнцвэр, хяналт, ард түмэнд сонголт бий болгохын төлөө нэгдсэн. Үүнийг маш зөв гэж харж байгаа.  

-Ардчилсан нам гэж байхгүй боллоо гэж улс төрийн хүрээнд яриад байна л даа. Та АН-ыг анх байгуулж явсан хүний нэг. Их хурлын сонгуульд хоёр дараалан том ялагдал хүлээж, жижиг намуудтай хамтарч сонгуульд орох хэмжээнд хүртэл унасны шалтгаан юу гэж харж байна вэ?

-Ер нь АН-ыг байхгүй болгох мөрөөдөл байдаг юм шиг байгаа юм. Биднийг дотор нь хагаралдуулаад, хүчгүйдүүлээд, дотоод ардчиллыг нь устгаад, фракцгүй болгож байгаа нэрийн дор нэг фракцын өмчлөлд авсан нь Ардчилсан намыг сүйрэл рүү явуулсан. Гэхдээ яаж ч доош нь дараад дараад нэг сая хүний санал авсан. Даанч тэр төлөөлөл нь Их хуралд орох боломжгүй хууль баталсан. АН 1992 онд навс ялагдаж байсан. Харин 1996 онд 50 суудал авч байсан. Гэтэл 2000 онд бүр нэг суудал авч байсан. Нэг хүнтэй байснаа бодоход одоо 11 суудалтай байна. Тэгэхээр 2000 оныхоос хавьгүй дээр байдалтай байна шүү дээ. Дээрээс нь АН-аас сонгогдсон Ерөнхийлөгч байгаа.

-АН-ыг дотроос нь хагалах үйл явц болсон гэж байна. Та намаа хагалсан хүний нэг биз дээ. УИХ-д бүлэггүй болгох шийдвэрийг та гаргасан?

-Найман хүнтэй үлгэн салган эв нэгдэлгүй бүлэг байх нь хэнд ч хэрэгтэй юм. Сүйрсэн, дампуурсан гэдгээ бүгд харах хэрэгтэй. Нэгд, намайг Их хурлын сонгуульд дахиж оруулахгүй гэсэн. Энэ бол хөөсөн гэсэн үг. Улстөрч хүнийг дахиж нэр дэвшүүлэхгүй гэх нь юу гэсэн үг вэ. Намаас гараад дэвш л гэсэн үг. Тиймээс би намаасаа гарсан. Хоёрт, намын хоёр гишүүн нь шударга бусын хонгилыг нураах гэж, шударга ёсны хувьсгалыг ард түмэнтэйгээ хийж явахад нэгийг нь хөөгөөд, нэг нь дэвших эрхийг хасна гэдэг доромжилж байгаа хэрэг. “Батзандан чи одоо хөөгдсөн өнгөрөө. Би намдаа хорогдож байя” гээд аяганы амсар зуулгаж магадгүй гээд горьдох юм уу. Энэ бол улс төрд байж болохгүй үйлдэл. Үүний цаана АН эрүүлжих үйл явц бүрэн утгаараа эхэлж байна. Тэгээгүй бол үлбэгэр нам явсаар байгаад МАНАН бүлэглэлийн гаднаас удирддаг хүүхэлдэй болж хувирна. 1990 онд бид ингэж бодож хувьсгал хийгээгүй. Энэ бол ард түмний захиалга байсан. Шударга ёсны хувьсгал ч ард түмний захиалга байсан. Гэхдээ сонгууль хүртэл бид хоёрыг намдаа эргэж авах, шийтгэсэн шийдвэрүүдээ хүчингүй болгох хангалттай хугацаа байсан. Алхам хийх жил гаруй хугацаа байсан шүү дээ. Гэтэл алхам хийгээгүй, МАНАН-гийн захиалгаар биднийг буудаж алахад ч бэлэн байсан. Одоо шинэчлэгдэж байгаа АН зөв байр суурин дээрээ ирээд, эв нэгдлээ хамгаалаад орон нутгийн сонгуульд орж байна.

-Шударга ёсны тэмцэл хамт хийж явсан МАН-ын гурван гишүүний хоёр нь сайд, нэг их Их хурлын дэд дарга болсон. Гэтэл Ж.Батзандан гишүүн та хоёр нам ч үгүй боллоо. Дэвшээд ч сонгогдсонгүй. Галуу дуурайж хэрээ хөлөө хөлдөөнө гэдэг шиг юм болсон юм биш үү?

-Анх удаа бид нам харгалзахгүй, Их хурлын таван гишүүн гудамжинд ард түмэнтэйгээ хамт тэмцсэн. Сонгуульд гурван гишүүний багтаж байгаа улс төрийн хүчин амжилт гаргалаа. Тэр ажилтанд хүрэхэд бид хоёрын үүрэг асар их байсан. Энэ гурваар дамжуулж МАН-д ард түмэн итгэж шударга ёсны хувьсгал хэрэгжинэ гэж бодсон. Энэ утгаараа бидний хамтын амжилт. Нөгөө талдаа АН бусад хүчнүүд бутраад, хагараад, бүхэлдээ унаж байна. Энд биднийг арын хаалгаар оруулах юм уу. Улс төрийн жамаараа л явсан.

-Та тав ер нь юуны төлөө жагсаал хийсэн юм бэ. М.Энхболдыг Их хурлын даргаас буулгах гэж л жагссан юм уу. Жагсаалын үр дүн гэж байна уу?

-МАНАН бүх зүйлийг барьчихсан, эсэргүүцсэн бүх хүнийг хонгилоороо чирж, амь амьдралаар нь тоглож байсан. Бидний нөгөө талд бараг үхэл байсан. Ард түмэн Сүхбаатарын талбайд өвлийн хүйтэнд ирж бидэнтэй тэмцээгүй бол МАНАН-д арчигдах байсан.

-Орон нутгийн сонгуулийн дараа ШИНЭ нам хурлаа хийнэ гэж байна. Ер нь цаашдаа ШИНЭ нам гэж байх уу. Одоо намын дарга нь хэн байгаа вэ?

-Ж.Батзандан намын дарга хэвээрээ байгаа. Намын удирдлагын хүрээнд яриад энэ жил болж байгаа гол сонгуульдаа ороод явъя гэсэн шийдвэр гаргасан. Орон нутгийн сонгуулийн дараа сонгуулийнхаа үр дүнг хэлэлцэнэ. Их хурлын сонгуулийн дараа намын дарга улс төрийн хариуцлага хүлээнэ гэдгээ мэдэгдсэн. ШИНЭ нам бол шударга ёсны хувьсгалаар бий болсон. Цаашдаа ШИНЭ нам, АН нэгдэх процесс явна.