Хүчин төгөлдөр мөрдөж байгаа Төмөр замын тээврийн тухай хууль 8 бүлэг, 34 зүйлтэйгээр 2007 оны 7 дугаар сарын 5-ны өдөр батлагдсан бөгөөд уг хуулиар төмөр замын тээврийн үйл ажиллагааны зарчмыг тодорхойлж, хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах, тээвэрлэлтийн зарим харилцааг зохицуулахаар хуульчлагдсан.

Төмөр замын тээврийн тухай хуульд Улсын Их Хурлаас 2012 оны 8 дугаар сарын 17, 2015 оны 12 дугаар сарын 4, 2017 оны 2 дугаар сарын 2, 2017 оны 12 дугаар сарын 21-нд тус тус нэмэлт, өөрчлөлт орсон бөгөөд Хууль тогтоомжийн тухай, Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай, Зөрчлийн тухай, Захиргааны ерөнхий хууль тус тус шинэчлэн батлагдсантай холбогдуулан төмөр замын тээврийн салбарын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлага үүсээд байна.

Төмөр замын тээврийн салбарт хуулийн зохицуулалт шаардсан, тулгамдаж буй олон асуудал үүссэн. Тухайлбал, төмөр замын суурь бүтэц, хөдлөх бүрэлдэхүүнийг шинэчлэн сайжруулах, тээврийн сүлжээг өргөжүүлэх, үйлдвэрлэл, судалгаа, шинжилгээ болон олон улсын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг тогтмол хангах, тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаа, үйлчилгээний чанар, хүртээмжийн зохицуулалтыг сайжруулах, төмөр замын тээврийн үйлчилгээнд оролцогч өмчийн олон хэлбэрийн хуулийн этгээдийн зах зээлийн өрсөлдөөний тэгш байдлыг хангах, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг бататгах, бизнесийн эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх зүй ёсны шаардлага гарсан.

Хуулийн төслийн боловсруулалт

Хуулийн төслийг ОХУ, БНХАУ, Латви, Молдав, Беларус, Эстон, БНСУ зэрэг 10 гаруй орны төмөр замын тээврийн хуулийг судалж, боловсруулсан. Дээр дурдсан гадаад орнуудын төмөр замын тээврийн хуулиуд болон Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн үр дагаварт хийсэн үнэлгээний тайлан, 2017 оны 12 дугаар сард Шинжлэх ухааны академи, Зам, тээврийн хөгжлийн яамтай хамтран зохион байгуулсан “Төмөр замын тээврийн эрх зүйн орчин, хөгжлийн асуудлууд” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурал, 2018 онд зохион байгуулсан Төмөр замын удирдах ажилтны зөвлөгөөнөөс гарсан санал, зөвлөмж, дүгнэлтийг хуулийн төсөл боловсруулахад ашиглав.

Мөн 2017 оны 10, 11, 2018 оны 2, 3 дугаар сард төмөр замын тээврийн байгууллага, аж ахуйн нэгж, Сэлэнгээс Замын-Үүд хүртэлх замын тээврийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаар уулзалт, хэлэлцүүлэг зохион байгуулж, гарсан санал, зөвлөмжийг харгалзан үзсэн болно.

Хуулийн төслийн бүтэц

Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл 11 бүлэг, 72 зүйлтэй.
Тус хуулийн зорилтыг “Төмөр замын тээврийн дэд бүтцийг шинээр барих, сайжруулах, дэд бүтэц болон хөдлөх бүрэлдэхүүнийг өмчлөх, эзэмших, ашиглах, зорчигч, ачаа тээвэрлэх, тээврийн аюулгүй байдлыг хангах, ажилтны нийгмийн баталгааг хангахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.” гэж тодорхойлов.

Хуулийн төсөлд дараах эрх зүйн харилцаа, зохицуулалтыг тусгасан болно:

• Төмөр замын тээврийн сүлжээ, төмөр замын дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, зураг төсөл, дэд бүтэц, зурвас газар болон хөдлөх бүрэлдэхүүнийг өмчлөх, эзэмших, ашиглах;
• Төмөр замын тээврийн зориулалттай газарт үйл ажиллагаа явуулах;
• Төмөр замаар хийх зорчигч, тээш, ачаан тээш, ачаа болон тусгай тээвэрлэлт;
• Төмөр замын тээвэр дэх тохирлын үнэлгээ;
• Төмөр замын тээврийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болон түүний дэргэд ажиллах байгууллагын эрх, үүрэг, үйл ажиллагаа;
• Төмөр замын өртөө, зорчигч үйлчилгээний цогцолбор, ачаа ачих, буулгах зам, талбай, салбар зам ашиглалт, төмөр замын дэд бүтцийг хаах, нээх, төмөр замын дэд бүтцийн бүрдлийг үйлдвэрлэх, угсрах, засварлах, дэд бүтцийг авто замын байгууламжтай уялдуулах;
• Төмөр замын тээвэр дэх галт тэрэгний хөдөлгөөний удирдлага, зохицуулалт болон төмөр замын тээврийн аюулгүй байдал;
• Төмөр замын тээврийн байгууллага, ажилтны талаарх зохицуулалт /төмөр замын тээврийн тариф, даатгал, ажилтны хөдөлмөрийн харилцаа, нийгмийн баталгаа, хөдөлмөрийн сахилга/;

Хуулийн төсөл нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, хэлэлцээр болон холбогдох бусад хуульд нийцэж байгаа болно.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан 2007 онд батлагдсан Төмөр замын тээврийн тухай хуулийг хүчингүй болсонд тооцох тухай, Зөрчлийн тухай, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуульд тус тус нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсан.

Хуулийн төслийн ач холбогдол

Хуулийн төсөлд төмөр замын тээврийн салбарын эрх зүйн харилцааны зохицуулалтыг бүрэн тусгахыг зорьж, хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн хүрээнд үүсээд байгаа зөрчил, давхардал болон зохицуулалтгүй байгаа зарим харилцааг хуульчлах замаар эрх зүйн хэм хэмжээний хийдлийг арилган, төмөр замын тээврийн салбарын бүхий л харилцааг оновчтой зохицуулснаар дараахь эерэг үр дүн гарна гэж үзсэн байна. 

1. Төмөр замын тээврийн салбарт төрийн бодлогын нэгдмэл уялдааг хангах, төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлогыг төлөвлөлттэйгээр хэрэгжүүлэх, төмөр замын тээврийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага түүний харъяа мэргэжлийн байгууллагын эрх үүрэг, үйл ажиллагааг харилцааг зохицуулна.
2. Төмөр замын дэд бүтэц, хөдлөх бүрэлдэхүүний өмчлөл, эзэмшил, ашиглалт болон тэдгээрийн үйлдвэрлэл, угсралт, ашиглалт боловсронгуй болж, инновацийг нэвтрүүлснээр салбарын бүтээн байгуулалттай холбоотой үйл ажиллагаа, хөгжлийн орчин, нөхцөл сайжран, Шинэ шатанд хүрэх эрх зүйн орчин бүрдэнэ.
3. Төмөр замын дэд бүтэц, хөдлөх бүрэлдэхүүний ажил, үйлчилгээ, зорчигч болон ачаа тээвэрлэлтийн эрх зүйн тогтолцоог хуульчилснаар төмөр замын тээврийн аюулгүй байдал, төр, иргэн, хуулийн этгээдийн хариуцлага дээшилж, олон улс, бүс нутаг, гадаад орны дэвшилтэт технологи эзэмших, хөрөнгө оруулалт татах боломж, нөхцөл сайжирна.
4. Ачаа болон зорчигч тээвэрлэлттэй холбоотой зарим суурь харилцаа хуулийн хүрээнд илүү тодорхой, нийтэд ойлгомжтой байдлаар зохицуулагдаж, тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаанд оролцогчдын эрх, үүрэг, хариуцлага сайжирч, тэдний тэгш оролцоог хангаж, хөдлөх бүрэлдэхүүний ашиглалт, хөрөнгө оруулалт, тээврийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломж бүрдэнэ.
5. Төмөр замын байгууллага тээврийн бодит өртөгт үндэслэсэн, ашгийн зохих түвшинг хангасан үнэ тарифын уян хатан бодлого хэрэгжүүлж, нийгмийн хариуцлага, ил тод байдал, тээврийн тогтвортой байдлыг хангах, өрсөлдөөнийг дэмжих, нийтэд хүртээмжтэй үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөл бүрдэхээс гадна ажилтны ажил, амралтын дэглэм, хөдөлмөрийн сахилга, дэг журам, сургалт, нийгмийн баталгааны эрх зүйн орчин сайжирна.