УИХ-ын гишүүн, АБГББХ-ны Дарга Б.БАТТӨМӨР Доктор /ScD/

Sharing economy буюу хуваалцах эдийн засаг нь өнөөгийн амьдралын шаардлагаас урган гарч ирсэн эдийн засгийн шинэ загвар бөгөөд дэлхийд улам бүр хүрээгээ тэлсээр байна. Хүмүүс өөрт байгаа зүйлсээ бусадтай хуваалцан амьдарч, тодорхой ашиг олж, энэ нь өдөр тутмын амьдралын хэм хэмнэл болсоор байна. Хуваалцах эдийн засаг интгэтлээ өсч байгаагийн шалтгааныг минималист амьдралын хэв загвар түгээмэл болсонтой зарим хүмүүс холбож ойлгодог. Хүмүүс өөртөө хэрэгтэй бүх юмыг худалдаж авч, өмчлөхийн оронд бусдаас түрээслэж авч хэрэглэх хандлагатай болоод байна. Ийм байдлаар хүмүүс орон зай болон мөнгөө хэмнэх боломжтой болжээ. Мөнгөө хэмнэх гэсэн эсвэл мөнгө олох гэсэн хүмүүст хуваалцах эдийн засаг хамгийн сайн шийдэл болоод байна.

Хүмүүсийг хооронд холбосон сүлжээний системийн хүрээнд компаниуд онлайн платформ ажиллуулж, бусдад хэрэгтэй ямар нэг зүйл (орон сууц, машин, майхан, сул өрөө, унадаг дугуй гэх мэт)-тэй хүнийг яг тэр зүйл хэрэгтэй байгаа хүнтэй нь холбож өгч байна. Онлайн системд суурилсан энэ үйлчилгээ дэлхийн хаана хэнд чамд хэрэгтэй зүйл байгааг хэлж өгч, интернетээр харж сонголт хийх боломж олгодог, зөвхөн ашигласны хөлсөө төлнө гэдгээрээ л онцлогтой.

Сидней, Лондон, Амстердам, Нью Йорк, Сингапурт хүмүүс яг энэ зарчмаар, ашиглаагүй байгаа зүйлсээ бусадтай хуваалцаж, хэн хэндээ ашигтай ажиллаж, амьдарч байна. Тэд машинаа, унадаг дугуйгаа, завиа, усан онгоцоо, орон сууцаа, хаусаа бусдад түрээслүүлж өөртөө төдийгүй бусдад тус болж байна. Харин томоохон компаниуд эдийн засгийн энэ шинэ загвар үндэстэн дамнасан корпорациуд, банкууд, бараа нийлүүлэлтийн дэлхийн хэмжээний сүлжээнд сөргөөр нөлөөлж, ашиг орлого олох боломжийг нь хаана хэмээн болгоомжилж байна.

Airbnb компани жилдээ 3-4 сая хүнд үйлчилж байгаа бөгөөд энэ компанийн үйл ажиллагаа нь хуваалцах эдийн засгийн сонгодог жишээнд тооцогддог. Хүмүүс орон гэрээ, өрөөгөө, машинаа, завиа болон бусад эд хогшлоо интернетээр дамжуулан бусадтай хуваалцан ашиглах боломжтой. Airbnb–ийн тооцоолж гаргаснаар Сан Франциско хотод байраа түрээслэгч гэр бүл жилд дунджаар 58 өдөр түрээслэж, 9300 долларын нэмэлт ашиг олж байгаа ажээ. Машинаа түрээслэгч нар сард дунджаар 250 доллар, заримдаа 1000 доллар олдог байна.

Судалгаанаас үзэхэд хувийн автомашин ашиглалтын хугацааныхаа 60-70 хувийг сул зогсож өнгөрөөдөг байна. Аливаа зүйлсийг хувааж хэрэглэж ашигласнаар эдийн засгийн асар их ашиг олох ба зочид буудлуудын үнийг тухайлбал 30-60 хувь бууруулж болох юм байна. Бусадтай хуваалцаж болох зүйлсийг онлайнаар зарласнаар харилцан итгэлцсэн хэрэглэгчдийн бүлэг үүснэ. Энэ төрлийн бизнес эрхэлдэг компаниуд хэрэглэгчдийг хооронд нь холбож, ямар нэг асуудал гаргахгүй байхаар бүхнийг зохион байгуулна. Сингапурт 2014 онд хуваалцах эдийн засгийн холбоо (Sharing Economy Association) үүссэн байна. Гол зорилго нь агаарын бохирдлоос сэргийлэх бөгөөд машины түрээсийн үйлчилгээ болон нөөц бололцоогоо хувааж ашиглах, офис, орон сууцыг түрээслэх чиглэлээр ажиллаж байна.

Монголд энэ төрлийн бизнес эрхлэх боломж дүүрэн байна. Зусландаа гарах үеэр өөрийн байр сууцыг бусдад түрээслэх боломж байна, амарч байх үедээ машины бусдад түрээслэх буюу таксинд явуулж ашиг олж болно. Харин эдгээр боломжийг нэгтгэн хэрэгтэй хүнд нь хүргэх үйлчилгээ эрхлэх компани хаана байна?

Хуваалцах эдийн засгийн үндсэн хэлбэрүүд

Хуваалцах эдийн засгийн онолоор бол ямар нэг эд зүйлийг өмчилж, эзэмшихийн оронд түрээсээр ашиглаж, олуулаа хуваалцан хэрэглэх нь хамаагүй хямд бөгөөд хүртээмжтэй юм. Хуваалцах эдийн засгийг хөдөлгөгч гол салбар нь орон байр болон тээврийн хэрэгслийн үйлчилгээ, крауд фандинг, гэр ахуйн болон нарийн мэргэжлийн үйлчилгээ байхыг хүмүүсийн хэрэгцээ, хөгжлийн чиг хандлага харуулж байгаа ажээ. Хувь хүмүүс хоорондын зээлийн платформ нь бусдаас хэрэгцээт мөнгөө зээлэх хамгийн түгээмэл хэлбэр бөгөөд Зээлийн клуб, Prosper зэрэг платформ үүнийг санал болгодог. Харин SoFi зэрэг платформ нь оюутны зээл, моргэйжийн зээлийн санхүүжилт өгдөг. Энэ технологи нь мөнгөтэй хүмүүст мөнгө хэрэгтэй хүмүүсийг олоход тусалж, мөнгөө үржүүлэх илүү хялбар бөгөөд аюулгүй аргыг санал болгодог.

Учир нь платформууд нь зээлийнхээ өр төлбөрийг алдахгүй байх талаар найдвартай ажиллах учир эргэн төлөлтөд санаа зовох хэрэггүй бөгөөд энэ нь уламжлалт банкуудтай харьцуулахад илүү хэмнэлттэй арга зам юм. Орон сууц болон байшинг түр хугацаагаар түрээслэх, хуваалцах талаар Airbnb, Vrbo, HomeExchange зэрэг орон сууц болон байшингийн платформууд нь байшин өмчлөгчдийг аялж байх үедээ байрлах газар хайж байгаа хүмүүстэй холбодог. Хүлээн авагч талууд үнээ тогтоодог бөгөөд тухайн үл хөдлөх хөрөнгийг ашиглаагүй байгаа хугацааг зааж өгдөг. Аялахаар бэлтгэж байгаа хүмүүс очих газрынхаа байрыг виртуал маягаар үзэж, хүссэн орчин, тохилог хэрэгцээ, төсөвт тохирсон газрыг сонгох боломжтой.

Зарим платформууд аюулгүй байдлын протоколыг байрлуулах замаар орон сууцаа танихгүй хүнтэй хуваалцахтай холбогдох аюулгүй байдлын асуудлыг шийддэг. Жишээлбэл, Airbnb-ийн Verified ID програм нь хүлээн авагч тал болон аялагч платформ ашиглахаас тэдний хэн гэдгийг мэдэхийн тулд дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхийг шаарддаг. Vrbo нь түрээслэгчдээс урьдчилсан төлбөр авч, түрээслэгчдийн дагаж мөрдөх ёстой дүрэм, амрах цаг, зөвшөөрөх үйлдэл болон хориглох зүйлсийг зааж өгөх хэрэгтэй гэж үздэг. Түрээслэгчдийг ая тухтай байдалд байлгахын тулд байшин, орон байрны эзнийг бас сайтар судалдаг. Монголчуудын хувьд зуны дэлгэр цагт зусландаа гараад өвөл амьдардаг орон сууцаа бусдад түрээслэх боломж энд бий.

Ridesharing буюу машиныг хуваалцах үйлчилгээ авахын тулд ухаалаг гар утасны аппликейшнтэй байх зэрэг технологийн шийдлүүдийг нэвтрүүлэхийг шаарддаг. Такси болон түрээсийн автомашины компаниуд удаан хугацаанд оршин тогтнож байсан бизнесийн загвараа өөрчлөхийг хуваалцах эдийн засаг сануулж байна.

Хамтран ажиллах нь оффисын түрээс, үйлчилгээний хэрэгсэл, хадгалах үйлчилгээ, шуудан, оффисын хангамжийн зардлыг бусад хүмүүстэй хуваалцах боломжийг олгодог. Энэ нь хадгалах их хэмжээний зай шаарддаг бараа материалтай хувийн бизнес эрхлэгчдэд онцгой ач холбогдолтой юм. Утасны шугам, WiFi холболтоор холбогдсон эдгээр байгууламжууд нь ихэвчлэн нэгдсэн оффис, уулзалтын өрөө, нийтлэг талбайнууд бүхий томоохон орон зайг агуулдаг. Орон зайг ийнхүү хуваалцан ашигласнаар талбай ашиглалтын зардал буурах ба төлбөрөө өөрийн орон зайны шаардлага, оффист хэдэн цаг зарцуулахаас хамаарч төлнө.

Эдийн засгийн бусад хуваалцах платформ нь тодорхой хүчин зүйлс төвлөрдөг. Өөртөө байгаа мэдлэг ба авъяас чадварыг хуваалцах боломж бас энд байна. Үүнд хуваалцах эдийн засаг нь тусалж чадна. Ямар ч ажлыг чанартай сайн хийдэг, ур чадвар сайтай бол TaskRabbit, Zaarly зэрэг платформ нь айлын гэр, орон байр тохижуулах, тавилга хийх, захиалах гэх мэт үйлчилгээг санал болгодог. Хуваалцах эдийн засгийн олон төрлүүдээс цөөн тооны төрлийг дурдахад ийм байна. Хувь хүнд ашигтай мэт харагдавч эдийн засгийн цаад өргөн утгаараа үйлдвэрлэл, хэрэглээг бууруулж, байгалийн баялгийг хэт их ашиглах, орчыг бохирдуулах зэрэг олон үр дагаврыг бууруулж байгаа ашигтай хувилбар юм.

Хуваалцах эдийн засгийн давуу талууд

Хуваалцах эдийн засгийн байнгын хэрэглэгч болсноороо олон давуу талыг хувь хүн болон байгууллага өөртөө бий болгодог. Хуваалцах эдийн засгийн үр шимийг хүртсэнээр өөртөө байхгүй олон зүйлийг бий болгож болно. Хувьдаа машингүй ч машинтай мэт аялж, банкнаас зээл авч чаддаггүй бол хувийн зээлийн платформоор дамжуулан зээл авч, хэзээ ч сурч чадахгүй гэж бодож байсан зүйлсээ сурч эзэмшиж болно. Хуваалцах эдийн засаг нь олон хүмүүсийн оролцоотойгоор илт мэдэгдэхүйц тодорхой ашиг тусыг хүртэх боломжийг бий болгосоор байна. Энэхүү эдийн засгийн загварыг сонгосноор хүмүүсийн ажил, амьдрал илүү уян хатан байдалтай болж байна. Бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хуваалцахад суурилсан нийгмийн нэг чухал үр дүн бол өөрийн хүссэнээр зохицуулалт хийх боломжтой байдал юм. Ямар нэг зүйлийг хуваалцан хэрэглэх нь уг зүйлийн өөрийн өртгийг нэмэгдүүлж, оролцсон бүх хүмүүст эдийн засгийн үр өгөөжөө өгдөг.

Хуваалцах эдийн засгаар дамжуулан хэрэгцээтэй байгаа зүйлсээ бүгдийг олж авч, хэрэглэх боломжтой бол хэмнэлттэй амьдрах боломжтой болж магадгүй. Хэрэглэгчид аливаа зүйлийг санхүүжүүлэх, худалдан авах, олж авах илүү үр ашигтай арга замыг үргэлж хайж байдаг тул хуваалцах эдийн засаг өссөөр байна. Хуваалцах эдийн засаг нь ашиглагдаагүй байгаа бараа, үйлчилгээний чадавхийг зуучлагчаар дамжуулан арилжааны болон арилжааны бус хэлбэрээр хуваалцах зорилгоор мэдээллийн технологийн оролцоотойгоор хувь хүмүүсийг холбодог бизнесийн загвар болоод байна. Хуваалцах эдийн засаг гэдэг нэр томъёо илүү түгээмэл хуваалцах эдийн засгийг хүртээмжтэй эдийн засаг, хувь хүмүүс хоорондын (P2P) эдийн засаг, хамтын хэрэглээний буюу хамтын эдийн засаг гэж нэрлэх нь бий. Хуваалцах эдийн засаг нь хог хаягдлыг багасгах зорилготой эргэлтийн эдийн засагтай холбоотой бөгөөд үүнд хоршоолол, хамтран бүтээх, дахин боловсруулах, дахин ашиглах, дахин хуваарилах, ашигласан буюу хуучин бараа бүтээгдэхүүний худалдаа орно.

Хуваалцах эдийн засаг нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, авьяас чадварыг дангаар өмчлөхөөс гадна бусдад хүргэж, хэрэглээг нь өргөжүүлэх боломжийг олгодог. Ингэснээр тэдгээрийн ашиглалтын хугацааг уртасгахад хувь нэмэр оруулдаг байна. Байгаа нөөц бололцоогоо хуваалцах хувь хүн хооронд (P2P)-ын чиглэлээс гадна бизнес хооронд (B2B)-ын хуваалцан ашиглах үйлчилгээ, хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй дахь хүнд машин механизм, бусад төхөөрөмжийг түр ашиглах болон бизнес ба хэрэглэгчид хооронд (B2C)-ын үйлчилгээ гэх мэтээр өргөждөг. Онлайн нийгмийн сүлжээ, цахим зах зээл нь эдгээр үйлчилгээг илүү хялбар холбодог. Хуваалцах эдийн засаг нь технологийн дэвшил, эдийн засаг, улс төр, нийгмийн өөрчлөлтийн үр дүн юм. Технологийн хөгжлөөр дэмжигдсэн цахим худалдааны өсөлт нь бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авахтай холбоотой харилцааг өөрчилсөн байдаг.

Хуваалцах эдийн засаг нь байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулж, үйлдвэрлэх бараа бүтээгдэхүүний хэмжээг багасгаж, нүүрсхүчлийн ялгаруулалт, байгалийн баялгийн ашиглалтыг нэмэгдүүлэхгүй байх сайн талтай. Мөн хэрэглээний зардлыг бууруулж, ашиглагдаагүй хөрөнгийг мөнгөжүүлэх, хүмүүсийн хөдөлмөр эрхлэлтийг уян хатан болгож, ажлын цаг, ажлын байраа өөрөө сонгох боломжийг бий болгоно. Хуваалцах эдийн засагт үйлчилгээгээ санал болгодог хувиараа бизнес эрхэлдэг хүмүүс, компаниуд ажил эрхлэлтэд зарцуулах урт хугацааны зардал, мөнгөө хэмнэх, үйл ажиллагааныхаа орлогыг дээд хэмжээнд хүртэл нэмэгдүүлэх боломжтой.

21 дүгээр зууны эхнээс хөгжингүй орнууд автомашин, үл хөдлөх хөрөнгө, компьютер гэх мэт биет хөрөнгөөс илүү бүтээгдэхүүний дизайн, брэндинг, судалгаа хөгжүүлэлт, програм хангамжийг хөгжүүлэхэд их мөнгө зарцуулсан байдаг. Энэ нь хуваалцах эдийн засгийн суурь болсон гэдгийг Их Британийн профессор Жонатан Хаскел “Капиталгүй капитализм” бүтээлдээ онцолжээ. Капиталгүй капитализм гэдэг нь улс орнуудын хөгжил, бизнесийн ирээдүй биет бус хөрөнгөд тулгуурлана гэсэн санааг илэрхийлж байна.

Финтек

Финтек (Fintech) нь англиар санхүүгийн технологи (financial technology) гэсэн 2 үгийн нийлмэл товчлол бөгөөд ерөнхийдөө орчин үеийн техник технологийн дэвшилд тулгуурлан санхүүгийн үйлчилгээг нэвтрүүлэх зорилготойгоор үүссэн ойлголт юм. Технологийн хурдацтай хөгжлийг дагаад банк, санхүүгийн байгууллагууд ч өөрсдийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээндээ технологийн дэвшлийг өргөнөөр ашиглаж байна.

Улс орнуудын хувьд авч үзвэл Хятад 87 хувь, Энэтхэг 87 хувь, ОХУ 82, Их Британи 71, Өмнөд Солонгос, Сингапур, Хонг Конг тус бүр 67 хувьтай байна. Финтекийг даатгал, худалдаа болон эрсдэлийн менежментэд ашиглаж байна. Дэлхий даяар Финтек-д оруулах хөрөнгө оруулалт нэмэгдсээр байна. Финтек дэлхийн эдийн засгийн болон санхүүгийн орон зайг өөрчилж байна. Финтекийн тусламжтайгаар өсөлтийг дэмжиж, санхүүгийн хөгжлийг бэхжүүлж, бүх нийтийн оролцоо, үр ашгийг дээшлүүлж болно. Ийм учраас ОУВС, Дэлхийн банк хамтран “Bali Fintech Agenda”–г бодлого тодорхойлогчид болон олон улсын хамтын нийгэмлэгт зориулан санаачилж, хэлэлцэх асуудал болгож оруулсан юм. Финтек санхүүгийн тогтвортой байдалд хор учруулахгүй бөгөөд финтекийн инновациас улс орон бүхэн үр өгөөжийг нь хүртэх боломжтой. Bali Fintech Agenda нь бодлогын 12 элементээс бүрдэх ба эдгээр нь хэрэглэгч улс орон бүрт финтекийн үр ашгийг хүртэж, холбогдох эрсдэлийг удирдахад тусална. Финтек компаниудыг үйл ажиллагааны чиглэлээс хамааран дараах байдлаар ангилдаг:

Хувийн санхүүгийн зөвлөгөө үзүүлэгч робот зөвлөгч (robo-advisor and personal finance) – Технологийн компаниуд нь финтекийн тусламжтайгаар хэрэглэгчдэд хувийн санхүү, хөрөнгийг оновчтой удирдахад нь туслах зорилготой робот зөвлөхүүдийг олноор бий болгон нэвтрүүлэх болсон. Санхүүгийн робот зөвлөгчөөр дамжуулан хэрэглэгчид нь хувийн санхүү, хөрөнгө оруулалт, тэтгэвэртэй холбоотой зөвлөгөөг бага хэмжээний шимтгэл төлөн авч байна.
Блокчейн суурилсан шийдлүүд (блокчейн-based solutions) – Энэ төрлийн финтекийн хамгийн том төлөөлөл нь мэдээж биткойн, этереум зэрэг онлайн төлбөрийн хэрэгслүүд юм. Эдгээр төлбөрийн хэрэгслийг ашиглан хэрэглэгчид богино хугацаанд шимтгэл багатайгаар төлбөр гүйцэтгэх боломжтой.
Төлбөрийн платформ (payment platform) – Финтекийг ашиглан санхүүгийн байгууллагууд нь төлбөрийн үйл ажиллагааг илүү хялбар, хурдан, найдвартай болгох боломжтой юм. Жишээ нь Apple pay, Samsung pay зэрэг олон төрлийн төлбөрийн хэрэгслийн платформуудыг нэрлэж болно.
Санхүүжилтын эх үүсвэр (alternative finance) – Энэ нь финтекийн томоохон салбаруудын нэг бөгөөд шууд зээл олголтын үйл ажиллагаа (peer-to-peer), олон нийтээс санхүүжилт татах (crowdfunding) зэрэг үйл ажиллагааг технологийн дэвшлээр шийдэх болсон. Энэ чиглэлээр Монголд үйл ажиллагаа эрхэлж буй lendmn нь бага хэмжээний зээлийг богино хугацаанд барьцаа хөрөнгөгүйгээр хэрэглэгчиддээ олгож байна.

Манай орны хувьд ч финтекийн давалгаа дайран гарч байна. Томоохон арилжааны банкууд технологийн хөгжлөөс хоцрохгүйн тулд төлбөр тооцоо, зээлийн үйл ажиллагаандаа финтекийг ашиглан сайжруулалт хийж хэрэглэгчиддээ хүргэхийг хичээж байгаа нь харагддаг. Финтек нь хэрэглэгчийн санхүүгийн асуудлыг хэрэглээнд хамгийн ойр гар утасны аппликейшнээр дамжуулан хормын дотор шийддэг нь санхүүгийн үйлчилгээг хялбар, хэмнэлттэй, хүртээмжтэй болгож байна.

Краудфандинг (Crowdfunding)

Краудфандинг гэдэг нь олон хүн интернетээр дамжуулан өөрсдийн мөнгө, хөрөнгийг ямар нэг хүн, байгууллагын хүчин зүтгэлийг дэмжин сайн дураараа хандивлан санхүүжүүлэхийг хэлнэ. Crowd гэдэг нь олон хүн, funding гэдэг нь хандивлах, санхүүжүүлэх гэсэн англи үг юм. Үндсэндээ олон хүн хандив өгч, мөнгө босгох үйл ажиллагаа гэж ойлгож болно. Янз бүрийн зорилгоор мөнгө босгох хэрэг гарч болно. Тухайлбал, байгалийн аюулт үзэгдэл тохиох, спортын тэмцээн уралдаанд дэмжигч нартаа зориулан мөнгө цуглуулах, улс төрийн ямар нэг үйл ажиллагаа, кампанит ажлыг дэмжих, старт-ап компанийг дэмжих, жижиг, дунд гарааны компанийг дэмжих, чөлөөт програм хангамжийг дэмжих, бий болгох, хамтын хөрөнгө оруулалт хийж ашиг олох гэх мэтээр олон хүнийг уриалан дуудаж, интернетээр шаардагдах хөрөнгө, мөнгийг босгож, цуглуулж болно. Үүний тулд эхлээд зорилгоо тодорхой зааж өгч, шаардагдах үнийн дүнг нарийн тооцоолж, орлого, зарлагыг тодорхойлно. Мөнгө хөрөнгө хэрхэн өсч, цугларч байгаа бүх үйл ажиллагаа олон нийтэд нээлттэй байх ёстой. Аж ахуйн нэгжийн өмчийн тодорхой хувийг өргөн хүрээтэй хөрөнгө оруулагчдад нээлттэй байдлаар зарж, компанидаа хөрөнгө оруулахад краудфандинг аргыг ашиглаж болно.

Хамгийн анхны краудфандинг тэртээ 1860-аад оны үед Эрх чөлөөний хөшөөг барихад ашиглагдсан ажээ. Хөшөө барих мөнгөгүй байсан тул Жозеф Пулитцер (хожим сэтгүүл зүйн хамгийн нэр хүндтэй шагналыг уг эрхмийн нэрэмжит болгосон) гэх эрхэм өөрийн The New York World сониноор дамжуулан хандив цуглуулах аян өрнүүлжээ. Үүний үр дүнд хөшөөг барьж дуусгахад хэрэгтэй байсан 101,091 ам.долларыг 160,000 гаруй хувь хүн хандивласан байна. 2000 оноос АНУ-д интернетээр дамжуулан краудфандингийг өргөнөөр ашиглах болсон бөгөөд 2008 онд Барак Обама сонгуулийн өмнөх шатанд 272 сая долларыг цуглуулж чадсан бөгөөд үүнд 2 сая гаруй хүн оролцсон байна. 2012 оны 4 сард АНУ-ын ерөнхийлөгч Барак Обама бизнесийн старт-ап компаниудыг дэмжихээр шинэ хууль гаргаж, старт-ап компаниудад 1 сая хүртэлх долларыг краудфандинг ашиглах замаар цуглуулахыг зөвшөөрсөн байдаг. Энэ хуулиар жижиг хэмжээний, шинээр үүсгэн байгуулагдаж буй, хөрөнгө мөнгөгүй компаниудад зориулан хөрөнгө оруулалт татахад тавигдаж ирсэн дүрэм журам, шаардлагыг хөнгөвчилсөн байна.

Хувийн зээлийн буюу peer2peer lending гэх хэлбэр нь банк, санхүүгийн байгууллагынхны хүрч ажиллаж чаддаггүй хэсэгт зээл хэлбэрээр хөрөнгө оруулдаг. Уламжлалт эдийн засагт бол хөршөөсөө, найз нөхөд, ах дүүгээсээ мөнгө зээлдэг байсан энэ платформоор дамжуулан мөнгөтэй хүн, мөнгөгүй хүн хоёр холбогдож, огт танихгүй ч гэсэн зээл авч, өгөлцөх, буцааж төлөх зэрэг үйлчилгээ авч болно. Хүүгүй зээл өгөх, авах боломж энд бий.

Puddle платформ нь зээл олгогч нь ихэвчлэн зээлийн эрсдэлээ өөрсдөө хариуцдаг. Урамшууллын буюу reward model нь хөрөнгө оруулсаны шагнал болгож бүтээгдэхүүн, эсхүл өөр хэлбэрийн өгөөж хүртэхийг амлах замаар мөнгө татдаг хэлбэр ажээ. Жишээлбэл, хүүхдийн малгай үйлдвэрлэж амьжиргаагаа залгуулах зорилготой Перу Улсын ядуу бүсийн эмэгтэйчүүдийн Krochet Kids гэх төсөлд хөрөнгө оруулсаны төлөө өөрийн нэр, логог үйлдвэрлэсэн малгайн дээр байрлуулах, эсхүл Перу явж нөхцөл байдалтай танилцах аяллыг зохион байгуулж өгөхийг амлах замаар шаардлагатай хөрөнгөө босгож чадсан жишээ байна.

Сүүлийнх нь хувьцааны буюу equity model бол ирээдүйд ногдол ашиг, эсхүл хувьцааны үнэлгээнээс ашиг олох хүлээлттэйгээр хөрөнгө оруулж хувьцаа эзэмших хэлбэр. Краудфандинг системд мэдээж сул тал олон бий. Цэвэр итгэлцэл дээр суурилсан тул ашиг хүртэх эсэх нь эргэлзээтэй. Хувьцааны хөрөнгө оруулалт хийсэн тохиолдолд ашиг хэзээ олох нь бүрхэг. Хувьцаагаа борлуулах боломж хязгаарлагдмал. Хууль бус мөнгөөр санхүүжилт хийгдэх магадлалтай гэх мэт.

Энэ төрлийн бизнест амжилт олох хамгийн гол хүчин зүйл бол төслийн чанар ажээ. Бизнес эрхлэх этгээд тулгарч болзошгүй эрсдлийг сайтар судалж, харгалзан үзэж түүнийгээ нээлттэй танилцуулсан байх нь амжилттай краудфандинг хийх үндэс болдог. Түүнчлэн, компанийн засаглалын талаар нарийвчлан тайлагнасан байвал амжилтад эергээр нөлөөлдөг. Товчхондоо краудфандинг бол интернетээр дамжуулан шаардагдах хөрөнгө оруулалтаа олох сайхан боломж юм.

Энэ нь жижиг бизнесийг санхүүжүүлэх хөрөнгө оруулалтын шилдэг сонголт болон жижиг бизнесийн зардлыг бууруулахын тулд үр дүнтэй арга болгох замаар олон тооны хөрөнгө оруулалтыг илүү хүчтэй болгож байна. Бусад нь стартапууд эсвэл жижиг дунд бизнес эрхлэгчид компанидаа өөрийн хөрөнгийн хариуд хөрөнгө оруулалт (ихэвчлэн хамгийн бага хэмжээгээр) хийж хөрөнгө босгохтой адил юм. Үүнийг хөрөнгийн хуримтлал гэж нэрлэдэг бөгөөд сүүлийн жилүүдэд JOBS хууль, SEC-ийн А журам зэрэг хууль тогтоомжийн ачаар илүү түгээмэл болсон юм. Бүтээлч төрлүүдийн хувьд краудфандинг платформ ашиглах нь цаг хугацаа бага шаардагддаг бөгөөд засгийн газар эсвэл ашгийн бус урлагийн байгууллагуудаар дамжуулан өргөдөл гаргаж, мөнгө авахаас илүү амжилтад хүрэх хамгийн сайн шийдлийг санал болгодог.

Шинэ эдийн засаг: Хуваалцах эдийн засаг (Sharing economy)