"Би ард түмнийг төлөөлж байна" гэж тойм ярихаасаа илүү би Монгол Улсын иргэдийг, тэр дундаа эмэгтэйчүүдийг, ээжүүдийг, хавдрыг даван туулагчдыг, гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогчдыг, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг, басхүү академик салбарын төлөөлөгчдийг, шинжлэх ухааны эрдэм шинжилгээний ажилтнууд, судлаачдыг мөн их сургуулийн багш нарыг төлөөлж чадна. Учир нь энэ бүх хүний туулж буйг би биеэр үзсэн, харсан. Тиймээс мэдэхгүйгээ, мэдрээгүйгээ бус адил туршлага мэдрэмж, ижил зам мөртнүүдийнхээ төлөөлөл билээ.

Манай улсад хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, олон дэвшилт гарч байв. Хэвлэлийн эрх чөлөөг баталгаажуулж, цаазаар авах ялыг халан, эрүүдэн шүүхтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх механизм байгуулж, бизнес ба хүний эрхийн асуудлыг чухалчлан үзэх санааг 2001 онд гаргасан зэрэг үүнд багтана.

Үүний хүчинд өдгөө хүний эрх хамгаалагч, мэдээллийн ил тод, аюулгүй байдлыг тусгайлан хамгаалах болсон. Тэгвэл хоёрдугаар хөтөлбөрөөр илүүтэй ахиц дэвшил гаргахад анхаарна гэж төлөвлөж сууна. Асрах үйлчилгээ, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудлыг цогцоор анхаарч, тэдний эрхийг эдлүүлж чадвал хүн бүрд ээлтэй, таатай орчин бүрдэх боломж болдог жамтай. Ингэснээр хүүхэд залуусаас өндөр настан хүртэл түгээмэл загвар. бүхий нийгмийн үр шимийг хүртэнэ.

Хүний эрхийн хамгийн түгээмэл хийгээд дасал болгосон зөрчил бол ялгаварлан гадуурхалт. Ялгаварлан гадуурхах нь хүний эрхийн зөрчил үүсгэж, нийгмийг улам талцуулж цаашилбал хүчирхийлэл, үймээн самуунд ч хүргэх аюултай байдаг. Хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй, арьс өнгө, гарал угсаа өөр, эсвэл хүйсээс, хэлний, угсаатны, бэлгийн цөөнх гэдгээс үл хамааран хүн бүр өөрийн амьдралаа хэнээс ч хамааралгүй, эрх чөлөөтэй залж, бүтээж чаддаг байхнийгмийг би хүсдэг. Тиймээс УИХ- ын даргын захирамжаар байгуулсан ажлын хэсгүүдийн Ялгаварлан гадуурхалтын эсрэг болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн төлөөх хоёр хэсгийг ахлан, бусад асуудлаар гишүүний хувиар оролцохоор төлөвлөж байна.

Бид нэгнээ мэдэхгүйгээр асуудлыг авч үзэх нь учир дутагдалтай бөгөөд үүний тулд чуулганаа таслахгүй байх нь эхний "хичээл" ажээ.

Манай улс төрчид, зарим судлаач "Монголчууд мөрөөдөлгүй", "Америк дахин аугаа болно, Япон нэгдүгээрт гэдэг шиг Монгол мөрөөдөл гэж байхгүй" гэж мэтгэдэг. Би хувьдаа манай Үндсэн хуулийн -оршил болох эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлоох нь монгол хүн бүрийн өдөр бүр санаж байх мөрөөдөл гэж боддог. Харин түүнийгээ яаж бодит болгох нь улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататган бэхжүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөө, шударга ёс, үндэснийхээ эв нэгдлийг эрхэмлэн дээдлэх, төрт ёс, түүх, соёлынхоо уламжлалыг нандигнан өвлөх, хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн -ололтыг хүндэтгэн үзэх юм. Үүний тулд наанадаж УИХ-ын гишүүн өөрийн бүх мэдээллээ аль болох ил, хүртээмжтэй байлгах, бодлого, эрхзүйн аливаа шийдвэртээ шинжлэх ухааны ололт, үр дүнг үргэлж ашиглах шаардлагатай гэж боддог. Иргэдээс ирсэн аливаа хүсэлтийн цаад үндэслэлийг заавал судалгаанд суурилахыг шаардах нь алдаа гаргахаас сэргийлнэ. Жаахан сэнтэг сонсогдож магад ч бид дасах л хэрэгтэй. Учир нь судалгаа нотолгоогүй, ул суурьгүй шийдвэр урт насгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрч -судалгаанд суурилан үйлддэг дадалд сурах хэрэгтэй.

Шинжлэх ухаан, түүний ололт амжилтын нэг жишээг дурдахад жирэмслэхээс сэргийлэх арга гарснаар эмэгтэйчүүдийн нийгмийн оролцоо, амьдралаа төлөвлөх боломж улам нэмэгдсэн байдаг. Эмэгтэйчүүдийн хийдэг байсан өдөр тутмын давтсан, зарцын шинжтэй ажлыг ч хөнгөвчлөхөд шинжлэх ухаан маш том байр эзэлнэ. Тиймээс харилцан адилгүй санаа бодолтой олон иргэнийг татан оролцуулах, тэдний дуу хоолойг сонсох, асуудлыг тал бүрээс нягтлан шийдвэрлэхэд шинжлэх ухаан бидэнд маш хэрэгтэй. Ядаж гишүүдийн ирцийг ил болгосноор иргэдийн хяналт, давхар оролцоо ч нэмэгдэнэ.

Өнгөрсөн 8 дугаар сарын 15-ны өдөр зэлжит бус чуулганаар анх удаа парламентын "анхны" туршлага олж авлаа. Өмнө нь нэгдсэн хуралдааны танхимд орж үзээгүй, зарим нэг хурал, арга хэмжээг эс тооцвол тэр. бүр Төрийн ордонд ажиллаж байгаагүй юм. Миний хувьд 126 гишүүн бүгд өөрсдийн төлөөлсөн иргэд, нийгмийн бүлгээ анхаарч, тэдний гүүр, элч гэж ойлгодог. Харин, хэн, ямар асуудалд хэрхэн хандаж, ямар байр суурь илэрхийлэв, яагаад ийнхүү учирлав, асуув, тайлбарлав гэдгийг мэдэх шаардлагатай. Бид нэгнээ мэдэхгүйгээр асуудлыг авч үзэх нь учир дутагдалтай бөгөөд үүний тулд чуулганаа таслахгүй байх нь эхний "хичээл" ажээ. Мөн идэвхтэй оролцож, асуудлыг тал бүрээс ярих нь ардчиллын амин сүнс гэдгийг дахин мэдсэн. Хэдий би ослын улмаас хөлөө тайруулж, цус харваж, бие махбодын хувьд удаан суухаар эрүү зууран ярихад хэцүү болдог ч таслалгүй сууж, ард түмний элчийн албаа аль болох таслахгүй хийж эхэлсэн. Удаан суух, олон цагаар хуралдах хэцүү ч цаана нь олон хүний амьдралтай холбоотой шийдвэр гэж бодохоор улам сайн бэлдэж, хэлэлцүүлэгт байнга, олуулаа оролцохын чухал улам бүр мэдрэгдэж байна.

Энд орхиж болохгүй нэг зүйл бол ашиг сонирхол. УИХ-ын гишүүн гэдэг үгтэй хамт шахуу явах болсон энэ үг, энэ зүйл дээр өөрийн байр суурийг илэрхийлэх хэрэгтэй болов уу. Би УИХ-ын гишүүний тангараг өргөхөөр бэлдэхдээ "Тангараг бол миний ёс суртахууны алтан гадас" гэж ойлгосон. Намайг "Төрийн түшээ" гэлээ гээд би хувьдаа том дарга, төрийн хүн гэхээс илүүтэй "Ард түмний элч" гэж хэлэх нь ойр байгаа юм. Тангаргийн үгэнд заасанчлан нийт иргэн улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн төрт ёс, түүх соёлынхоо уламжлалыг хүндэтгэх, Монгол Улсын Үндсэн хуулийг дээдлэн сахих, ашиг сонирхлын зөрчлөөс ангид байх, чин шударга ажиллах нь нийгмийн ажилтан гэх миний мэргэжил, их сургуулийн багш, судлаачийн байр суурь байсан, цаашид Улсын Их Хурлын гишүүний байр суурь ч байх болно. Хэлсэн үг, хийсэн ажлаа иргэдэд аль болох нээлттэй байлгаж, басхүү ойр байх үүднээс 14 хоног тутам цахим мэдээлэл оруулж, хүртээмжтэй байхад анхаарч байна. Хожим 2028 онд хэлсэн зүйл, хийсэн ажил маань тангарагтайгаа нийцэж үү, үгүй юу гэдгээр сонгогч, дэмжигч иргэд бүгдээрээ оноо өгөх биз ээ.

Манай улс Хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, олон дэвшилт гарч байв. Тэгвэл хоёрдугаар хөтөлбөрөөр илүүтэй ахиц дэвшил гаргахад анхаарах ёстой.

Сэтгүүлч

Сэтгүүлч Б.Хонгорсайхан