Монгол Улсын Их Хурлын Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооны өнөөдөр (2025.11.25)-ийн хуралдаанаар Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг нарын 78 гишүүнээс энэ оны есдүгээр сарын 19-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх, эсэх тухай асуудлыг хэлэлцэв.

Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Байнгын хорооны хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг танилцууллаа. Тамхины хэлбэр хэрэглээ эдүгээ шинэ хэв маягт орсныг тэрбээр онцолж, хууль, эрх зүйн зохицуулалтыг шинэчлэх шаардлага үүссэнийг дурдаад, шинэ төрлийн тамхин бүтээгдэхүүнийг хуулийн зохицуулалтад оруулж хяналт тавих зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгасан тухай тайлбарлав.

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага (ДЭМБ)-ын 2022 оны тооцоогоор Монгол Улсад тамхины хэрэглээ нийт хүн амын 28.4 хувьд хүрч, Номхон далайн баруун бүсийн хамгийн өндөр тархалттай орны долдугаарт жагсжээ. 2024 онд импортолсон 3.5 тэрбум ширхэг янжуур тамхийг нийт хүн амын тоонд харьцуулахад нэг хүнд жилд дунджаар 1000 ширхэг буюу 50 хайрцаг ноогдож буй юм. Гаалийн ерөнхий газар (ГЕГ)-ын мэдээгээр 2024 онд импортолсон янжуур тамхины хэмжээ 2012 оныхоос хоёр дахин, электрон тамхины шингэн болон төхөөрөмжийн хэмжээ 2020 оныхоос 175 дахин нэмэгджээ. Тодруулбал, 2020 онд 47 мянган ширхэг электрон тамхи Монгол Улсын гаалиар орж ирж байсан бол 2024 онд 8.2 сая ширхэг болсон байна. 13-17 насны сурагчдын 25 хүүхэд тутмын нэг нь янжуур, дөрвөн хүүхэд тутмын нэг нь электрон тамхи хэрэглэж байгааг 2023 онд ДЭМБ судлан тогтоосон байна.

Шинэ төрлийн тамхин бүтээгдэхүүн болох электрон тамхи хүн амд хор багатай гэдэг нь нотлогдоогүйгээр үл барам хүүхэд, залуусын дунд өргөн дэлгэрч, ирээдүйн хорт зуршлуудад хөтөлж байгааг Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг судалгаанд суурилан танилцуулж, хорт бодис агуулдаг, амьсгалын замын үрэвсэл үүсгэх, зүрх, судасны системд сөргөөр нөлөөлөх, никотинд донтуулах эрсдэл өндөртэйг дурдлаа. Электрон тамхи утаат тамхинаас гарах арга хэрэгсэл болохгүйгээр үл барам өсвөр үе, залуусын тамхинд орох магадлалыг 3-5 дахин ихэсгэдгийг тогтоожээ. Иймд электрон тамхийг Сингапур, Норвег, Чили, Энэтхэг, Турк зэрэг дэлхийн 46 улс бүрэн хориглож, 82 улс хууль тогтоомжоор эдийн засгийн болон эдийн засгийн бус зохицуулалтыг хийсэн байна. Үүний дотор Эстони, Финланд, Австрали, Герман, АНУ БНХАУ Нидерланд, Шинэ Зеланд зэрэг 20 улс амт, үнэрийг нь хоригложээ. Харин Монгол Улс өнөөдрийг хүртэл хуулийн ямар ч зохицуулалтгүй явж байгааг тэрбээр онцлов.

Хуулийн төслөөр электрон тамхи, уламжлалт янжуурыг ялгалгүйгээр хуулийн ижил зохицуулалтад оруулахыг эрмэлсэн бөгөөд онцгой албан татварыг 2026-2030 онд үе шаттай нэмэгдүүлэхээр тусгажээ. Өнөөдрийн байдлаар манай улсад нэг хайрцаг янжуур дунджаар 3850 төгрөгийн үнэтэй бөгөөд үүний 40 орчим хувийг татвар эзэлж байгаа нь дэлхийн хамгийн хямд тамхитай улсын жагсаалтад багтаж улмаар тамхины хэрэглээг дэмжих нөхцөл болж байна гэж Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг илтгэлдээ тэмдэглээд, тамхины үнийг 10.0 хувиар нэмэхэд хэрэглээ хамгийн багадаа 4.0 хувь, хөгжиж буй орнуудад 5-7 хувь буурч буйг тогтоосон ДЭМБ-ын судалгааны дүгнэлтийг эшиллээ. Мөн эдийн засгийн аргаар зохицуулалт хийснээр өсвөр насныхан тамхинаас амархан татгалзаж байгааг судалгаагаар тогтоожээ. Тамхины онцгой албан татвараар нэмэгдэх орлогыг тамхидалтын эсрэг тэмцэлд зориулахаас гадна сурагчдын үдийн хоолны шим тэжээлийг дээшлүүлэх, хүүхэд залуусын чөлөөт цагийг зөв зохистой өнгөрүүлэх боломжийг өргөжүүлэхэд зарцуулахаар төлөвлөсөн байна. Мөн тамхинаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг санхүүжүүлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхээр хуулийн төсөлд тусгажээ. Түүнчлэн үнэр, амтыг хориглох, ил тавьж худалдаалахыг хязгаарлах, гудамж талбайд алхангаа татах, ил татахыг хориглох зэрэг зохицуулалтыг тусгасан байна.

Тамхины лоббины мөнгө бол ирээдүй хойч үеийнхнийхээ эрүүл мэнд, амь насыг золиосолж олсон мөнгө гэдгийг Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг анхааруулж, тамхины татварыг нэмэгдүүлэхгүй байх нь жилд 4300 хүн буюу бүхэл бүтэн 1-2 сумын иргэдийг үхэл рүү түлхэж байгаатай адил гэлээ. Эцэст нь тэрбээр хортой бүтээгдэхүүн зохицуулалттай байх ёстойг онцлоод, тамхины эсрэг тэмцлийг манай улс хожимдож эхлүүлж байгааг анхааруулж, энэ хожимдлыг засаж залруулах шаардлагатай гэлээ.

Хуулийн төслийг санаачилсан гишүүдийн нэг, Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, М.Ганхүлэг нар төсөлд тусгасан зохицуулалтууд, ялангуяа онцгой албан татварыг нэмэгдүүлэх тухай болон түүний үе шат, түүний эерэг, сөрөг үр дагавар, тамхидалтын сөрөг нөлөө, хор холбогдлын талаар дахин тодруулж, ажлын хэсгийн мэргэжлийн хүмүүсээр тайлбарлуулсан юм. Татвар нэмснээр тамхины үнэ огцом нэмэгдэж, 2030 он гэхэд хайрцаг янжуурын үнэ 30 000 төгрөг болно гэсэн үндэслэлгүй мэдээлэлд автасхгүй байхыг анхааруулж, тамхины хамааралтай хэрэглэгчдээс илүүтэй өвсөр үе, залуучууд руу чиглэсэн бодитой, үр дүнтэй үйл ажиллагаа явуулах, тамхидалтын цаана оршиж буй нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх талаар ажиллах шаардлагатайг онцоллоо.

Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт бөргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төсөл нэг бүрээр санал хураалт явуулахад хууль, тогтоолын төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжив.

ХХНББХ: Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэхийг дэмжив