УИХ-ын гишүүн, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Орон нутгийн сонгууль болж өнгөрсөн. Харин Баянгол дүүргийн хувьд С.Эрдэнийн ойр тойрны хүмүүс нэр дэвшиж ялалт байгууллаа гэж яригдаад байгаа?

-Юун түрүүн ардчиллын баярын мэндийг нийт ард иргэддээ хүргэе. Мөн Баянгол дүүргийн иргэд дүүргийнхээ АН-д итгэл үзүүлсэнд талархаж байгаагаа дуулгах хэрэгтэй байх. Уг нь дүүргийн намаас 41 хүн нэр дэвшсэн ч ямар нэгэн байдлаар шахалт хийж, яриа гаргасаар хоёр нэр дэвшигчийг маань эргэн татуулсан байдаг. Баянгол дүүргийн АН-ыг олонхи болгохгүйн тулд сөрөг хүчин маань бүхий л боломж, бололцоогоо дайчилсан. Гэхдээ ИТХ-ын 41 суудлаас АН 30-ийг нь авлаа. Сонгууль эхлэхээс өмнө л дүүргийн нэр дэвшигчдийг С.Эрдэнэтэй холбож тайлбарлаад байсан. Сонгууль дууссан ч энэ байдал тасрахгүй нь. Үүний нэг зүйлд нь их гайхаж байна. Хувь хүн С.Эрдэнэтэй холбож яриад байна уу эсвэл Баянгол дүүргийн намын дарга С.Эрдэнэтэй холбож яриад байна уу. Хувь хүнтэй нь холбож ярьж байвал нэг талаасаа байж болох л юм. Харин Баянгол дүүргийн намын даргынх нь хувьд холбон тайлбарлаж байвал инээдтэй асуудал болно. Яагаад гэвэл өөрийнхөө хамгийн их таньдаг, мэддэг, ноён нуруутай гэж үзсэн хүнээ нэр дэвшүүлнэ биз дээ.

Яахаараа огт танихгүй хүнийг нэр дэвшүүлэх ёстой гэж. Тэгснээрээ яагаад миний тойрон хүрээлэгч болчихоод байгаа юм тэд. Илэн далангүй хэлэхэд үүрэг хариуцлагаа ухамсарлаж ажиллах ёс зүй надад бий.Тэгээд ч би нэр дэвшигчдийг сонгодог юм биш. 23 үүрийн таван мянга гаруй гишүүдээс сонгогдож гарч ирдэг. Энэ бүх журмын дагуу хийгдсэн ажлыг надад нааж тайлбарлаад байгаа нь үнэхээр ёс зүйгүй асуудал. Баянгол дүүрэгт монопол тогтоосон гэнэ үү, дүүргийг атгасан гэнэ үү. Юу гэж хэлэх нь хамаагүй. Би дөрвөн жилийн дараа дүүргийнхээ иргэдэд юу хийсэн тайлангаа тавина.

-Танай гэр бүлийн дөрвөн хүн ИТХ-д нэр дэвшсэн учраас ийм тайлбар яриа гараад байгаа байх?

-Гэр бүлээрээ, ах дүүгээрээ улс төр хийгээд явж байгаа жишээ дэлхийгээр нэг байна. Гэр бүл хэдэн үеэрээ улс төр хийсэн түүх ч олон байдаг. Харин манай гэр бүлээс нэр дэвшиж гарсан хүмүүс иргэнийхээ хувьд, сонгох, сонгогдох эрхээ эдэлж  байгаа хэлбэр. Би тэднийг томилоогүй, сонгоогүй. Энэ байдлыг надад наах хэрэггүй. Ер нь хоёр хүн уулзаад ураг төрлөө яриад суувал 30 минутын дараа л хамаатан болчихдог ш дээ. Ийм байхад нэгнээ ингэж гоочлох хэрэггүй. МАН-ынхны хувьд ч тэр манай гэр бүлийг судалж улс төр хийхээсээ илүү Баянгол дүүрэгт юу хэрэгтэй байгааг судалсан бол илүү их амжилт үзүүлэх байсан байх. Харамсалтай нь С.Эрдэнийг унагах гэснээсээ болж өөрсдөө унаж байгаа юм. Ийм улс төр цаашдаа явахгүй гэдгийг харууллаа.

-Танай гэр бүлээс хэн хэн чинь нэр дэвшсэнийг хэлэх боломжтой юу. Тэд ИТХ-д сонгогдож чадсан уу?

-Хүмүүс мэдчихсэн дээ. Тэгэхээр одоо зарлаж олон түмэнд тунхаглаад байх шаардлагагүй байх. Нэр дэвшээд ялалт байгуулсан,

-Хоёр нэр дэвшигчийн нэрийг яагаад татсан юм. Баянгол дүүрэг хэзээ ИТХ-аа хуралдуулж удирдлагаа томилох гэж байгаа бол?

-Манай хоёр нэр дэвшигчийн хувьд хууль зөрчиж улс төр хийсэн асуудал байгаагүй. Аль болох манай нэр дэвшигчдийн тоог цөөлөх гэсэн сөрөг хүчний явуулга байсан. Гэхдээ баянголынхон маань АН-д итгэл хүлээлгэсэн. Маргааш (өнөөдөр) шинэ ИТХ-ын анхдугаар хурлыг зарлан явуулна.

-Орон нутгийн сонгуулийн дараа үүссэн улс төрийн нөхцөл байдал гэвэл МАХН Засгийн газраас гарах тухай. Үүнийг яаж харж байна?

-Үүнийг дэмий, сул алхам хийж байна гэж харж байгаа. Аль ч талаас нь эрүүл ухаанаар бодоход МАХН-д яг ямар ашигтай юм, улс оронд ямар ашигтай юм. Уг нь МАХН-ынхан засагт орсноор их том боломжийг эдлэх болсон.

Үнэхээр улс орныхоо төлөө ихийг хийж, хүн ардынхаа төлөө ажиллая гэсэн юм бол түүнийг нь харуулах боломжийг олгосон.

Гэтэл түүнээс өөрсдөө татгалзаж байна гэдэг лав л улс төр мэддэг хүний, улс төрийн туршлагатай хүчнээс гардаг авир, араншин биш. Улс төрийн намыг эрх мэдэлд хүрэх гэж, эрх мэдлээр дамжуулж бодлогоо хэрэгжүүлэх гэж байгуулдаг. Эрх мэдэлгүй тохиолдолд мянган гоё юм яриад улс төрийн хүчин бодлогоо хэрэгжүүлж чаддаггүй. Ийм байхад эрх мэдлээс татгалзана гэдгийг ойлгохгүй байна. Өөрийнхөө бодлого зорилтыг хэрэгжүүлэхээс татгалзаж байгаатай агаар нэг.

-МАХН Засгийн газраас гарвал ямар хор хохирол учрах бол?

-Тийм айхавтар зарчмын өөрчлөлт гарахгүй гэж бодож байна. Улс төрийн нөхцөл байдал нь ч тийм л байгаа. "Шударга ёс" эвслийн хувьд нэг нам нь гарлаа гэхэд нөгөө нам нь үлдэх байх гэж бодож байна. Засагт үлдэх хэсэг нь олон жил улс төр хийж алдаж оносон хүмүүс байдаг. Тэгэхээр яаран "гоомой" алхам хийхгүй байх. Тэгээд ч яриа гараад хэд хонолоо энэ хугацаанд МАХН-ынхан өөрсдөдөө дүгнэлт хийсэн байх. Үнэхээр туршлагатай, хашир улстөрчид л юм бол нөхцөл байдлыг дүгнэж байгаа байлгүй.

-Засгийн газарт биш МАХН-д өөрсдөд нь сөрөг нөлөөлөл бий болохоор байгаа юу?

-Шууд хэлбэл шийдвэр гаргаж байгаа субъектэд өөрсдөд нь халгаатай. Эвсэл нь задарч намын жагсаалтаар орсон хүмүүс нь татагдах болно. Эвсэл задраад ч зогсохгүй олон гишүүдийн эрх ашиг хөндөгдөх учраас ямар ч хэлбэрээр МАХН-д ашиггүй.

-Яаж ч бодсон МАХН-ын энэ үйлдэл Н.Энхбаярыг суллах гэсэн шантааж болж байх шиг?

- Зөвхөн Н.Энхбаярын ялыг хөнгөрүүлэх үүднээс ийм алхам хийж байгаа нь өөрсдөд нь сайн зүйл биш. Хүн бүр ингэж л харж байна. Тэгэхээр ч хуулиар улс төрийн намыг  улс орны эрх ашгийн төлөө явах ёстой гэж заасан байдаг. Хувь хүнд үйлчилдэг улс төрийн хүчин хаана ч байх шаардлагагүй. Гэхдээ МАХН-ыг нэг Засгийн газарт байгаагийнх нь хувьд нэг хүний төлөө явлаа гэж шууд зэмлэмээргүй байна. Энэ намд улс төрийн хат сууж, туршлага олсон хэд хэдэн лидер байгаа. Тухайн үеийн нөхцөл байдал нь ямар байсныг мэдэхгүй юм даа.

-Эвсэл задарлаа. Нэр дэвшигчдийг нь эргүүлээд татчихлаа. Харин энэ орон тоог яаж нөхөхөөр хуульчилсан байдаг билээ?

-Олон суудал авсан намуудад хувь тэнцүүлсэн байдлаар суудлыг нь хуваарилна. Ийм байдлаар л асуудлыг шийдэх байх. Харин нөхөн сонгууль, дахин санал хураалт гэсэн ойлголт байхгүй.

-Нэг хүний төлөө ажилладаг, хувирамтгай ийм хүмүүстэй хамтарч байснаас явуулчихвал яасан юм. АН-ын бүлэг ямар байр суурьтай байгаа бол?

-Тэднийг албан ёсны шийдвэрээ гаргаад явна гээд зүтгэвэл барьж суугаад, зууралдаад байхгүй. Харин нэгэнт хамтраад явж байгаагийн хувьд бид Засгийн газрыг тогтвортой байлгах үүднээс ажиллана. Чи тэглээ, одоо яв гэсэн байдлаар хандаж болохгүй. Шууд хэлбэл Засгийн газар, улс төрийг тогтворгүй болгох ямар нэгэн санаачилга манай намаас гарч болохгүй.

-Хэрвээ МАХН гарчихвал АН Засгийн газраа яаж бүрдүүлэх бол?

-“Шударга ёс” эвслийн нэг хэсэг нь үлдэнэ. ИЗНН-ынхан байна. Гишүүд нь орж ирээгүй байгаа хэд хэдэн тойргийн асуудал шийдэгдэж, бие даагчид биднийг дэмжвэл цаашид ажиллах бүрэн боломжтой. Нийгэм ч ийм байдлаар улс төрийн тогтвортой байдлыг шаардана.

-МАН-д хэзээ ч боломж олдохгүй нь ээ?

-Хэлж мэдэхгүй нь. Гэхдээ тийм оновчтой хувилбар гэж би бодохгүй байна. Харин асуудлыг ярих дээрээ тулбал ямар үндэслэлтэй байхыг нь төсөөлөхгүй л байна.

-МАХН-ын мэдэгдлээс үүдээд 1996-2000 оны парламент, Засгийн газрын үйл ажиллагаа давтагдах вий гэсэн болгоомжлол үүсээд байна?

-1990 оныг 2010 онтой харьцуулж ойлгож болохгүй. Тухайн үед хүмүүс, улстөрчид нь ч ямар нийгэмд шилжиж байгаагаа ойлгодоггүй байсан. Харин өнөөдөр тогтвортой, иргэд нь илүү мэдээлэлтэй, шинэ нийгэмдээ зохицчихсон байна.

-Сүүлийн үед чуулганы хуралдааны ирц хүрэхгүй байгаа нь тогтворгүй төр бүрдсэн гэдгийг баталж байна гэх яриа байна...

-МАН-ынхан тийм зүйл яриад явна лээ. Цөөнх ч бай, олонхи ч бай гишүүд УИХ-ын чуулганд оролцож, тэр танхимд мэтгэлцэх үүрэгтэй. Ер нь МАН-ынхан цөөнх байх гээд учраа олохгүй, үүргээ мэдэхгүй байна. Иргэд УИХ-д төлөөллөө сонгосон. Хариуцлага тооцдог баймаар юм гэж ярьдаг. Ийм заалт хуульд ч байх ёстой. Түүнээс биш олонхи ирцээ бүрдүүлдэг гэсэн зарчим байхгүй.