“Ярилцах цаг”-ийнхаа зочноор УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгаланг урилаа.

-Та гишүүн болсноосоо хойш хэвлэлд бараг яриа өгсөнгүй. Ярих шаардлагагүй гэж боддог юм уу?

-Хэрэгтэй гэж үзээд сонин хэвлэлд ярилцлага өгөөч гэвэл мэдэхийнхээ хүрээнд ярьж бололгүй дээ. Сүүлийн үед твиттерт идэвхтэй жиргэж байгаа. Твиттер, фейсбүүк, вэб хуудас бол улстөрчдийн иргэд сонгогчтойгоо цаг алдалгүй ярилцах том боломжийг олгодог мэдээллийн хэрэгсэл. Манайд 20, 30 гаруй мянган дагагчтай УИХ-ын жиргээч гишүүд олон байгаа.

-Та хэдэн дагагчтай жиргээчин бэ?

-Би твиттерт сүүлд нэгдсэн ч найман сарын хугацаанд 10 гаруй мянган дагагчтай болсон. Хөдөө орон нутгаас сонгогдсон гишүүний хувьд иргэд сонгогчтойгоо харьцахад жиргээ их тусалдаг юм. УИХ-ын гишүүдийн вэб

Би твиттерт сүүлд нэгдсэн ч найман сарын хугацаанд 10 гаруй мянган дагагчтай болсон.

сайтуудыг эрэмбэлэхэд миний вэб хамгийн олон хүн зочилдог сайтын нэг болсон үзүүлэлт байгаа. Энэ мэтээр мэдээллийн технологи бидний амьдралыг улам бүр хөнгөвчилж байна. Сонин хэвлэлд ярилцлага өгсөн тоо цөөхөн байгаа нь үнэн байх. Гэхдээ би нэг зүйлийг анзаарахад баялаг бүтээдэг хүмүүст нийтлэг нэг зан гэх үү, зарчим гэх үү тийм зүйл байдаг. Хийхээсээ өмнө биш хийснийхээ дараа ярьдаг. Би ийм зүйл хийчихлээ, ийм зүйл бүтээлээ гэж ярьдаг. Ийм орчинд, ийм хүрээлэлд олон жил ажилласан учир ярихыг гол болгодоггүй, хийж бүтээхийг урьтал болгодог. Хийснийхээ дараа ярихыг хүсдэг гэвэл өөрийгөө дөвийлгэсэн болчихгүй байгаа.

-Тэгвэл өнгөрсөн хугацаанд хийсэн зүйлээсээ яриач. Гишүүн болоод жил өнгөрөх нь?

-УИХ-ын Эдийн засаг болон Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороонд харъяалагддаг. УИХ-аар хэлэлцэж буй асуудлуудад нэлээд идэвхтэй ажиллахыг зорьж байгаа.

Зарим хуулийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэгтэй ажлын хэсэгт орсон. Энэ нь иргэдэд хамгийн их хэрэгцээтэй хуулийн төслүүд байгаа.

-Ямар хуулийн төсөл байна вэ. Таныг иргэний эрүүл мэндийн даатгалын хуулийн төсөл дээр ажиллаж байгаа гэж сонссон?

-Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын хуулийн төслийн ажлын хэсэгт ажиллаж байна. Энэ бол иргэдийн хамгийн их хүсэн хүлээж буй зүйл. Энэ хуулийг баталж гаргах нь магадгүй энэ удаагийн УИХ-ын хийх хамгийн том түүхэн шийдвэрүүдийн нэг болох байх. Эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар, хүртээмж, даатгалын байгууллагын тогтолцоо, иргэдэд тулгарч буй асуудалд иргэд сэтгэл дундуур явдаг. Эрүүл мэндийн даатгал бол иргэдийг санхүүгийн эрсдлээс хамгаалах үндсэн зорилготой тогтолцоо. Харамсалтай нь манай улсад ийм тогтолцоо болж чадаагүй. Харин эсрэгээр гэнэтийн өвчин зовлон тохиоход хамаг хөрөнгөө зараад, эсвэл насан туршдаа өр зээлэнд баригдаад дуусдаг эмгэнэлтэй хувь заяа бидний дунд нийтлэг тохиолддог. Ийм учраас ард иргэдээ эрсдэлээс авардаг эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог бий болгох ёстой.

Нийт эрүүл мэндийн даатгалын санд 120 орчим тэрбум төгрөгийн хураамж ордог

Даатгалд хамрагдсан хүн төлсөн даатгалынхаа хэрээр сэтгэлдээ хүрсэн үйлчилгээг авдаг тогтолцоо байх ёстой. Төрөөс даатгалыг нь даадаг хэсэг хүмүүс бий. Нийт эрүүл мэндийн даатгалын санд 120 орчим тэрбум төгрөгийн хураамж ордог. Түүний зөвхөн 12 тэрбумыг төрөөс төлдөг. Цаана нь 110 орчим тэрбумыг хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүс өөрсдөө, мөн ажил олгогчоос төлж байна. Төрөөс даатгалыг нь төлдөг хүмүүст нийт даатгалын мөнгөний 80-90 хувийг зориулдаг. Гэтэл даатгалын ихэнх хувийг бүрдүүлдэг хүмүүс нь сэтгэлдээ нийцсэн үйлчилгээ авч чаддаггүй. Шинжилгээ өгөхөд л өөрөө мөнгө төлдөг, өндөр үнэтэй эмчилгээ оношлогоо хийлгэхэд даатгалаараа хамрагдаж чаддаггүй.

Зөвхөн ганц жишээ дурдахад эмнэлгийн нийт зардлын 50 гаруй хувийг иргэд халааснаасаа төлдөг харамсалтай тогтолцоотой болжээ. Эрүүл мэндийн даатгалаас төлөгдөх ёстой зардал болох шинжилгээний мөнгө, эм тарианы мөнгө, эмчилгээний мөнгө, мэс заслын төлбөр гээд бүгдийг иргэд төлж байгаа тохиолдолд иргэд маань яаж эрүүл мэндийн даатгалд итгэх вэ. Мэдээж хэрэг иргэдийн даатгалд хамрагдах сонирхол нь буурсаар л байх болно. Бид энэ хуулийг өөрчилж сайн хууль болгон баталж чадвал олон жил ярьсан эмнэлэг, эмнэлгийн үйлчилгээ, эмч нарынхаа асуудлыг ч шийдэж чадна.

Хувьцаагаа зарцуулах эрхгүй эзэмшигч байгаад яах вэ

-Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн төслийг парламент хэлэлцэж байна. Танд илүү ойрхон төсөл учир энэ талаар тодорхой тайлбарлаж өгөөч?

-Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн төслийн ажлын хэсэгт орсон. Бусад хөгжиж дэвшсэн улс орны иргэдийн орлогын гол эх үүсвэр нь цалин, хадгаламжаас гадна үнэт цаасны зах зээлд хөрөнгө оруулж, хөрөнгө чинээгээ өсгөдөг. Монголын 2.8 сая иргэн “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаа эзэмшигч болчихсон чухал цаг үед энэ хуулийг хэлэлцэж байна. Гэтэл та бид бүгдээрээ “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаа эзэмшигч мөртлөө 1072 ширхэг хувьцааныхаа үнэ цэнийг ч мэддэггүй тийм л хувьцаа эзэмшигчид болж байна шүү дээ.

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн санхүүгийн тоо, ашигт ажиллагаа, үйл ажиллагааны зардал, энэ компанийн үнэ цэнийг ч мэддэггүй. Ийм хувьцаа эзэмшигч байна гэдэг утгагүй зүйл. Эзэмшиж байгаа хувьцаагаа захиран зарцуулах эрхгүй, хувьцаа эзэмшиж байгаа компанийхаа удирдлагад төлөөллөө тавих эрхгүй хувьцаа эзэмшигч байгаад яахав. Ийм битүү хатуу ойлгомжгүй байдлаас болоод өмнөх ягаан, цэнхэр тасалбар мэт болох вий гэсэн хардлага дахин цухалзахаас өөр яах билээ.

-Бид хувьцаатай болсон гэдэг ч захиран зарцуулах эрх нь нээгдээгүй байгаа шүү дээ?

-Энэ асуудлыг нэг мөр болгох ёстой гэдэг үүднээс би энэ төсөлд илүү ажиллаж байна. Учир нь Монголын нийт хүн амын амьдралд шууд хамаатай сайн хууль гаргаж чадвал бизнесийн орчин сайжирна, ажлын байр ч нэмэгдэнэ. Нийт иргэдийн банкин дахь хадгаламж 5,7 их наяд орчим төгрөг байдаг. Хүмүүс мөнгөө өсгөнө гэхээр зөвхөн хадгалуулдаг. Үүнээс өөр сонголт одоохондоо алга. Иргэд эдийн засгийн өсөлтийг шууд хүртэх санхүүгийн боломж нь үнэт цаасны зах зээл учраас энэ боломжийг ард иргэддээ тэгш хүртээе гэвэл энэ зах зээлээ сонгодог утгаар нь хөгжүүлмээр байна. Хамгийн ойрын нэг тоо баримтыг дурдахад эдийн засгийн өсөлтийг бүрдүүлж байгаа топ 200 компани ердөө 400 орчим гэр бүлийн эзэмшилд байна. Ийм өсөлттэй улс орны эдийн засгийн хөгжлийг тодорхойлж байгаа үндэсний компаниуд хувьцаагаа бирж дээр гаргаж, банкны өндөр хүүтэй зээлээс өөр урт хугацааны санхүүгийн эх үүсвэр татах, нөгөө талаасаа ард иргэд үндэсний компаниудынхаа хувьцааг эзэмших боломжийг цаг алдалгүй бүрдүүлэхгүй бол нийэмд баян хоосны ялгаа улам гүнзгийрэх бодит эрсдэл үүсээд байна.

-Тэгвэл төрийн өмчит компаниудаа яах естой вэ?

“Эрдэнэт”, МИАТ, “Эрдэнэс Тавантолгой” гэх мэт томоохон компаниудын захирал хэдэн төгрөгийн цалин авдаг, ямар хангамжтай байдгийг иргэд бид мэдэх естой.

-Ер нь цаашдаа төрийн өмчит компани улсын үйлдвэрүүдээ нээлттэй компани болгож ард иргэд маань үнэ цэнэтэй компаниудынхаа хувьцаа эзэмшигч болох боломжийг нь нээх ёстой. Энэ нь иргэдэд ашигтай, бас төрдөө ч ашигтай.Төрийн өмч бол Монголын ард түмний өмч. Эдгээр өмч дан ганц төрийн өмчийн хороо гэсэн хэдэн нөхдийн гарт биш ард түмний хараа хяналтад байх ёстой. Тухайлбал, “Эрдэнэт”, МИАТ, “Эрдэнэс Тавантолгой” гэх мэт томоохон компаниудын захирал хэдэн төгрөгийн цалин авдаг, ямар хангамжтай байдгийг иргэд бид мэдэж байх естой. Улсын өмчит компаниудын тайлан баланс ард иргэдэд ил тод байх ёстой. Үүнийг хийх арга нь компанийг нээлттэй олон нийтийн болгох. Тиймээс энэ хуулийг даруйхан баталж гаргах ёстой. УИХ-ын гишүүн болохдоо цөөн хэдэн хуулийг өөрчилье, үүнд гар бие заавал оролцох ёстой гэсэн хүсэл зорилго надад байсан.

-Цөөн гэнэ ээ. Ямар хуулиуд вэ?

-Цөөн ч гэсэн иргэдэд маш их хамаатай, тэдэнд тулгамдсан асуудлыг шийдэх хуулиуд байгаа. Нэгдүгээрт, Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийг шинэчлэх. Бидний амьдралд үргэлж тулгамддаг амин чухал асуудлын нэг яах аргагүй мөн. Засгийн газар, бас зарим УИХ-ын гишүүдийн өргөн барьсан гурван хуулийн төслийг нэгтгэж хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсэгт орж ажиллаж байна. Тэгэхээр энэ хуульд өөрийн санаа бодлоо тусгах сайхан боломж бүрдлээ. Хоёрдугаарт, Хүний хөгжил сангийн хуульд өөрчлөлт оруулахгүй бол бүрхэг болсон байгаа л даа. Улс орны хөгжлийн амь тариа нь болдог Баялгийн сантай бас Баялгийн сангийн хуультай болох ёстой. Ард иргэддээ захиран зарцуулах эрхгүй, компанийн засаглалд нь төлөөллөө хэрэгжүүлэх боломжгүй хувьцаа гэдэг үнэ цэнэгүй эрээн цаас тарааж болохгүй.

Саяхан УИХ дээр танилцуулсан статистикийн мэдээллээр манай хүн амын 98 хувь нь ямар нэг халамжинд хамрагджээ. Энэ бол маш их сэтгэл эмзэглүүлсэн баримт. Манай төр үндсэндээ халамжийн төр болжээ. Ийм хэт хавтгайрсан халамжийн бодлого явуулсан улс гүрнүүд мөхдөг аймшигтай, эмгэнэлтэй гашуун хувь заяа олон бий. Тийм учраас бид байгалийн баялгаа зөв удирдаж, зөв бодлого явуулахад баялгийн сангийн зөв удирдлага бидэнд үгүйлэгдэж байгаа учраас Баялгийн сангийн хууль заавал хэрэгтэй. Гуравдугаарт, Нийгмийн даатгалын болон тэтгэврийн даатгалын тухай хуулийг өөрчлөх нийгмийн хэрэгцээ шаардлага байна. Нэрийн дансандаа мөнгө байршуулдаг ч өнөөдөр бидний нэрийн дансанд мөнгө алга. Засгийн газар нь Нийгмийн даатгалын санд таван их наяд төгрөгийн өртэй. Тэгэхээр цаашид нэрийн дансыг мөнгөжүүлж иргэдийг ирээдүйд санхүүгийн эрсдлээс хамгаалах ёстой. Гадаадын олонх оронд иргэд нь тэтгэвэрт гарахдаа орлогын гурван эх үүсвэртэй байдаг.

Нийгмийн даатгалын тогтолцоог олон тэтгэврийн тогтолцоонд шилжүүлэх ёстой

-Тухайлбал, ямар эх үүсвэр байдаг вэ. Гадаадын ямар туршлага байна вэ?

Шинэ хуулиар бол 1960 онд төрсөн хүмүүс удахгүй тэтгэвэрт гарч эхэлнэ. Гэвч нэрийн дансанд нь мөнгө алга.

-Тэтгэвэр, хадгаламж, хувийн тэтгэврийн санд тодорхой хэмжээний мөнгө хийж хуримтлуулсан байдаг. Гэтэл манай улсад зөвхөн нийгмийн даатгалын ганцхан тогтолцоо бий. Цаашид хувийн тэтгэврийн даатгалын тогтолцоог бий болгох ёстой. Шинэ хуулиар бол 1960 онд төрсөн хүмүүс удахгүй тэтгэвэрт гарч эхэлнэ. Гэвч нэрийн дансанд нь мөнгө алга. Иймд нийгмийн даатгалын тогтолцоог олон тэтгэврийн тогтолцоонд шилжүүлэх ёстой. Өсдөггүй бас үрждэггүй, дансандаа мөнгөгүй ийм тэтгэвэрийн сан байж болохгүй. Хувиараа хөдөлмөр эрхэлж байгаа болон малчид маань нийгмийн даатгалын гадна хаягдаж үлдсэн байна.

Албан бус секторт ажиллаж байгаа 400 мянган хүний ирээдүй маш бүрхэг, тэтгэврийн насанд хүрээд шууд ядууралд өртөх бодит аюул нүүрлэж байна. Үүнийг даруй шийдвэрлэх ёстой.Тэтгэврийн олон төрлийн санг бий болгох эрх зүйн орчинг нь бий болгох цаг нь болсон. Дөрөвдүгээрт, Газрын харилцааны тухайн хуулийг өөрчлөх. Газар бол өмч. Газартай хүн үл хөдлөх хөрөнгөтөй гэсэн ойлголт байх ёстой. Иргэдийнхээ энэ өмчийг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах, ахуй амьдралаа дээшлүүлэх эх үүсвэр болгох ёстой. Газраа хувьчилж авч ахуй амьдралаа дээшлүүлэх энэ бололцоо, бас ийм эрх манай 2.8 сая иргэнд байгаа гээд л сайхан яриад байдаг. Тэгвэл энэ эрхээ, энэ бололцоогоо хэдэн хүн хүртэж байна гэвэл чамлалтай тоо гарч байна Хууль гараад 20 гаруй жил болж байгаа ч бүх иргэн газраа өмчилж авч чадаагүй. Хүн амын 10 хүрэхгүй хувь нь газар хувьчилж авсан байна.

Цаана нь 90 хувь нь хувьчилж авах эрхтэй ч боломжгүй байна. Газар хувьчлуулах, эзэмшүүлэх, өмчлүүлж буй явц нэлээд удааширсан байна. Хөдөө орон нутгаас сонгогдсон гишүүний хувьд бэлчээрийг газрыг цаашид ашиглуулах, эзэмшүүлэх харилцааг тодорхой болгоход онцгойлон анхаарна. Цагаа хүлээсэн энэ асуудлаар УИХ шийдвэр гаргах ёстой гэж боддог Тавдугаарт, татварын орчингоо тогтвортой болгох бас энгийн ойлгомжтой болгомоор байна. Томоохон хөрөнгө оруулалт хийж байгаа үндэсний томоохон компаниудтайгаа салбар харгалзахгүй татварын тогтвортой байдлын гэрээг хийдэг, жижиг бизнес эрхлэдэг компаниуд заавал тайлан баланс тушаадаггүй тодорхой орлогынхоо төвшингээр тогтмол татвар төлөөд явдаг тогтолцоог нэвтрүүлэх шаардлагатай. Мөн хөдөө орон нутагт хөрөнгө оруулалт хийж ,ажлын байр бий болгож байгаа компаниуддаа татварын хөнгөлөлт үзүүлдэг болмоор байна. Аж ахуйн нэгжийг том, жижиг гэж ялгахгүйгээр 10 хувийн нэмүү өртгийн татварыг өөрчилж, 3-5 хувийн худалдааны татварын тогтолцоонд шилжмээр байна.

-2014-2016 оны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төслийг УИХ хэлэлцэж байна. Ирэх гурван жилд тойрогтоо шаардлагатай хөрөнгө оруулалтуудыг тусгуулж чадсан уу?

-УИХ-аар 2014-2016 оны хөрөнгө оруулалтыг нэг мөсөн батлах гэж байна. Иргэдээсээ санал авсан. Өнгөрсөн Их хурал, хамтарсан Засгийн газрын хийсэн хамгийн том түүхэн шийдвэрийн нэг бол Орон нутгийн хөгжлийн санг бий болгосон явдал. Орон нутагт төсвийн эрх мэдлийг өгсөн. Өмнө нь Их хурлын гишүүн очихоор иргэд худаг, сургуулийн засвар, дусаал гоождог дээвэр, хагарсан цонх ярьдаг байсан. Одоо орон нутгийн хөгжлийн санд мөнгө хуваарилагдаж очсон. Тухайн сумын хүн амын тооноос хамаарч дунджаар 250-500 сая төгрөгийн санхүүжилт очиж байна. Энэ бол их хэмжээний хөрөнгө оруулалт.

Иргэд өөрсдөө хөрөнгө оруулалтаа хэлэлцэж, юунд зарцуулахаа шийддэг болсон нь маш том ололт. Тэгэхээр би гэхээсээ илүү Хөвсгөлийн ард түмэн 2016 он хүртэл ийм хөрөнгө оруулалт манай аймаг сумдад хэрэгтэй гэдгээ өөрсдөө тодорхойлсон. Одоо энэ хөрөнгө оруулалтын жагсаалтаа ямар эх үүсвэрээр, хэзээ яаж санхүүжүүлэх вэ гэдгээ л УИХ цаг алдалгүй шийдвэрлэх ёстой. Би УИХ-ын гишүүнээр сонгогдохоосоо өмнө Хөвсгөл аймгийнхаа дэд бүтцийг хөгжүүлэхэд нэлээд оролцоотой ажилласан хүний нэг гэж хэлэх эрхтэй гэж өөрийгөө боддог. Манай компани 2006 онд 5.8 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөгдөх нөхцөлөөр Хөвсгөл аймгаа эрчим хүчний сүлжээнд холбосон.

-Манай компани гэж МСS-ийг хэлж байна уу?

Манай компани 2006 онд 5.8 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөгдөх нөхцөлөөр Хөвсгөл аймгаа эрчим хүчний сүлжээнд холбосон.

-Тийм. Хөвсгөлийг эрчим хүчтэй холбосноор бүх сумд маань цахилгаантай болсон. Би гишүүн болохоосоо өмнө Ерөнхий сайдын хөдөөгийн хөгжил, дэд бүтэц хариуцсан зөвлөхөөр ажиллаж байсан. Зөвлөхөөр ажилласан зургаан сарын хугацаанд олон жил ярьж байсан Булган-Мөрөнгийн чиглэлийн хатуу хучилттай замыг Мөрөнгөөс Улаанбаатар руу эхлүүлэх шийдвэрийг Засгийн газраар гаргуулж, ажлын нь эхлүүлж байсан. Энэ жил зам маань Мөрөн- Тосонцэнгэл-Тариалан гээд үргэлжлэх юм. Ажил цаг хугацаандаа амжибал энэ ондоо багтаад аймгийн төв хатуу хучилтай замаар Улаанбаатартай холбогдох боломж бүрдэнэ.

Хөвсгөлийн бүх баг гар утасны сүлжээтэй болно

-Эрчим хүч гэснээс Хөвсгөлийн бүх сум шилэн кабельд холбогдсон юм билээ. Таны санаачилга мөн үү?

-Би мэдээлэл технологийн салбарт ажиллаж байсны хувьд аймгийнхаа ихэнх сумыг шилэн кабельтай холбосон. Бүх суманд Юнителын сүлжээ оруулсан. “Цахим Хөвсгөл” гэсэн хөтөлбөр санаачлан хэрэгжүүлж байгаа. Манай аймаг хөдөөгийн 88 багтай. Эдгээр бүх багт гар утасны сүлжээ оруулахаар ажиллаж байна. “Цахим Хөвсгөл” хөтөлбөр ирэх гурван жил үргэлжилнэ.

-Хөдөөд зөвхөн Юнителын сүлжээ барих уу?

-Үгүй. Шилэн кабелиа дагаад бүх сүлжээ орох боломжтой. Хүмүүст сонголт өгөх ёстой. Зөвхөн Юнител биш. Ирэх он гэхэд аймгийн хэмжээнд гар утасны сүлжээгүй газар байхгүй болно. Бүх сум, томоохон багуудад үүрэн холбооны сүлжээ оруулсан, олон сумдаа шилэн кабелиар холбосон гэх мэт. Гэхдээ үүнийг зөвхөн төрийн мөнгөөр биш хувийн компанийнхаа хөрөнгө оруулалтаар шийдвэрлэж байсан.

-Таныг УИХ-ын гишүүний цалингаараа нутгийнхаа оюутнуудыг дэмждэг гэж дуулсан?

-Гишүүний цалингаараа оюутны сан байгуулсан. Цалингүй ажилладаг гишүүн гэж болно. Жил бүр 100 оюутныг сангаасаа санхүүжүүлдэг. Гэхдээ нөхцөлтэй. Нэг айлаас олон оюутан сурдаг, сурлагын амжилттай, бүтэн өнчин оюутнуудыг дэмждэг. Мөн тухайн оюутан буцаж очоод орон нутагтаа ажиллах, тэнд хэрэгтэй мэргэжлээр суралцаж байгаа эсэхийг үндэслэн тэтгэлэг олгодог юм.

-Улс төрд бизнесмэнүүд олноор орж ирлээ гэдэг. Тэр бүлэгт та орно. Парламентад таны ашиг сонирхол бий юү?

-Улс төрд бизнесийнхэн улам олон орж ирээсэй гэж боддог.

-Яагаад?

Улс төрд бизнесийнхэн улам олон орж ирээсэй гэж боддог.

-Бидний сонгож авсан нийгэм маань зах зээлийн нийгэм учраас хүссэн, хүсээгүй хувийн хэвшилд тулгуурлаж байна. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 80 орчим хувийг хувийн хэвшлийнхэн бүтээж байна. Сүүлийн үед хувийн хэвшлийнхэн, баялаг бүтээж байгаа хүмүүсийг нийгэмд хүлээн зөвшөөрөхөөс илүү сөрөг тал давамгайлах гээд байна. Бас сүүлийн үед төр бүх бизнес рүү оролцох хандлага анзаарагдах боллоо. Хувийн хэвшлийнхний хийж чадах салбар руу төр оролцох нь буруу.

Энэ буруу ойлголтыг засч залруулах ёстой. Үүнд хувийн хэвшилд ажиллаж байсан гишүүд их үүрэг гүйцэтгэх ёстой. Наад захын жишээ гэхэд аймаг, сумын төвд худалдааны захыг хувийн хэвшлийнхэн л барих ёстой. Төр гүйж ороод байж болохгүй. Бид төрийн капитализм хөгжих хөрсийг бэлдэж болохгүй. Манай улс эдийн засгийн хөгжлийн чухал цаг үедээ явж байна. Бидэнд эдийн засгийн зөв урт хугацааны тортвортой бодлого хэрэгтэй. Ийм хариуцлагатай цаг үед бизнесийнхэн болон хувийн хэвшлийнхэний дуу хоолой, бодит оролцоо хөгжлийн зөв бодлого боловсруулахад зайлшгүй үгүйлэгдэж байна.

-Хувийн бизнестээ ашигтай хуулийн төсөл санаачилдаг гэж харддаг шүү дээ?

-Би тэгж боддоггүй. Бид тангараг өргөсөн гишүүд шүү дээ. Эх орныхоо эрх ашгийг нэгдүгээрт тавина гэж тангараг өргөсөн. Тиймээс өөрийн эрх ашиг бол эрэмбэ дарааллын хамгийн сүүлд байх учиртай.

-Танай нам парламентад цөөнх байх үед та гишүүн боллоо. Ажиллахад төвөгтэй байна уу?

-Үгүй. Монгол Улсад хууль санаачлах 78 субъект бий. Тэдний нэг нь гэдэг бол маш том эрх мэдэл. Нам сөрөг хүчин байгаадаа гол нь биш УИХ-аар баталж буй хууль тогтоомжуудад өөрийн дуу хоолойгоо оруулах, иргэдийн өмнө тулгамдаж буй асуудлуудад оролцож байгаа нь эрх баригч эсвэл сөрөг хүчний гишүүн байх нь хамаагүй.

-Сөрөг хүчин хүчгүй, хурдгүй байна гэсэн шүүмжлэл бий. Саяхан л гэхэд Өвөрхангайн хоёр суудлаа алдлаа. МАН-ын бүлэг юу ч хийж чадаагүй?

-Ардын намынхнаас өө харахаас илүү эрх баригч хүчнээс харах учиртай. Эрх баригчид сөрөг хүчний ажиллах нөхцөл бололцоог хуулиар хангаж өгөх ёстой. Бүлэг байгуулж, байнгын хороонд ажиллуулах ёстой. Манай бүлгийн гишүүд нэг, хоёр байнгын хороонд, зарим нь нэг ч байнгын хороонд харъяалагдаж чадахгүй байна. Ардын намын нэг гишүүн байнгын хороонд ажиллаж чадаагүйдээ хохирохгүй. Цаана нь түүнийг сонгосон олон мянган хүний эрх ашиг хөндөгдөж байна. Ардын намын биш ард түмний эрх ашигт халдаж байгаа хэрэг гэдгийг эрх баригчид ухаарах ёстой.

Би мөнгөө хадгаламжинд хийдэггүй

-Та МСS-ийн ажилд оролцдог уу?

МСS группийн тэтгэлэгт оюутнууд

-Хуулиар оролцож болохгүй. Гэхдээ хувьцаа эзэмшигч, үүсгэн байгуулагчийн нэг учир хуулиар тогтоосон хэм хэмжээнд оролцдог.

-Тэнд хэдэн хувь эзэмшдэг юм бэ?

-Хуулийн дагуу орлогын мэдүүлэгтээ бүх хөрөнгө орлогоо уг нь мэдүүлсэн дээ.

-Таны хөрөнгийн хэмжээг зах зээлийн үнэлгээнд шилжүүлбэл ямар үнэлгээтэй гэж та боддог вэ?

-Энэ их чухал уу?

-Тийм.

-Хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ үргэлж хөдөлж байдаг. Жишээ нь Хонконгийн бирж дээр ММС хувьцаа анх нэг долларын үнэлгээтэй гарч байсан бол өнөөдөр 30 цент болоод уначихлаа. Ийм болохоор эзэмшиж буй хувьцаа болон компанийн үнэлгээ байнга хөдөлж байдаг нь зах зээлийн жам.

-Олон хүн бизнесийнхнээс нэг зүйлийг их сонирхдог. Яаж баян болсон, мөнгөө хаана хадгалдаг бол гээд л?

-Баян ч юу байхав дээ. Бизнес хийж л амьдарсан. Би мөнгөө хадгаламжинд хийдэггүй. Дандаа бизнест оруулдаг. Хөрөнгө оруулалтад хийдэг. Мэдээллийн технологи, Харилцаа холбооны чиглэлийн бизнест олон жил цагаа зарсан. Олон аймаг, сумдыг үүрэн холбооны сүлжээ болон шилэн кабельд холбох, хэдхэн жилийн өмнө л бид интернетээ гадаадаас сансарын сүлжээгээр дамжуулж маш өндөр үнээр авдаг байсныг шилэн кабелиар дамжуулж авах болсноор интернетийн үнийг 20-30 дахин буулгаж чадсан, “Нэг өрх нэг компьютер” хөтөлбөр гэх мэт мэдээлэл технологийг тансаг хэрэгцээ биш монгол хүн бүрийн өрхийн хэрэглээ болгоход хувь нэмрээ оруулж байсныг манай мэдээлэл холбооны салбарынхан маань мэдэх байх.

-Гишүүний ажлаас бусад цаг хугацааг юунд зориулдаг вэ?

-Уран зургийн хувийн жижиг галерей бий. Уран зургийн сайхан үзэсгэлэн бүрийг хоцрохгүй үзчих хүсэлтэй. Зураг цуглуулдаг хэд хэдэн хүн бий. Тэд бол үндэсний урлаг соёлоо аварч хамгаалж байгаа эх оронч хүмүүс гэж би боддог. Уран зурагт дуртай сонирхолдоо хөтлөгдөж “Монголын дүрслэх урлагийн түүх” гэсэн ном бичиж байгаа. Америкийн эрдэмтэдтэй хамтран хийж байгаа юм. Ирэх намар хэвлэгдэнэ.

Хааяа ном уншина, бас ууланд алхана. С.Бямбацогт гишүүн болон хэдэн нөхдийн хамтаар “Хөгжлийн хөтөч” клуб байгуулж, “Нордик загвар”, “Капитализмын тухай танд хэлдэггүй 23 зүйл” зэрэг номыг орчуулан гаргахад хувь нэмрээ орууллаа. Цаашдаа хөгжсөн улс орнуудын хөгжлийн нууц нь юунд байв, ямар загвараар хөгжсөн тухай цуврал номууд гаргахаар ажиллаж байгаа. Сүүлийн үед “Хөвсгөлийн хүчтэн” дэвжээний бөхчүүдтэйгээ амралтын өдөр Богд ууланд алхаж байна. Сайхан амралт болдог юм.

Л.Энх-Амгалан: Иргэдийн маань эзэмшдэг хувьцаа өгөөжтэй байх ёстой