“Дуусдаггүй яриа” нэвтрүүлгээр Монгол улсын цөмийн энергийн бодлого болоод цөмийн энергийн тухай хуулийн талаар ярилцлаа.

Цөмийн энергийн бодлогын талаар?

Цөмийн энергийн газрын дарга Н.Тэгшбаяр: Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт хоёр гол зүйл байгаа. Нэг нь нөөцийг нь тогтоосон стратегийн орд газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах, нөгөө нь цөмийн түлшний хаягдлыг монголд оруулахгүй байх, бүрмөсөн зогсоох гэсэн заалт байгаа. Манай агентлагийн хувьд төрөөс гаргасан бодлого шийдвэр, Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үүргийнхээ дагуу ажиллаж байна.  

 УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь: Өнгөрсөн 2008-2012 онд УИХ-аар хэлэлцэж Цацраг идэвхит бодисын талаар төрөөс баримтлах бодлого гэж чухал шийдвэр гаргасан. Энэ шийдвэр, хууль гарсаны үр дүнд Монгол Улс цөмийн технологийг ашиглах талаар шинэ дэвшилт болж, эргэлт гарсан гэж бодож байгаа. Энэ бодлогын хүрээнд Ерөнхий сайдын дэргэд Цөмийн энергийн газар гэж агентлаг байгуулсан.

Энэ агентлаг маань Монгол Улсад цөмийн технологийг нэвтрүүлэх, хяналт тавих зэрэг бүхий л үйл ажиллагааг эрхэлж байгаа гол зорилго нь цаашдаа Монгол Улс өөрийнхөө хөгжил дэвшилд цөмийн технологийг ашиглъя. Улс орны хөгжил дэвшилтэй хөл нийлүүлж алхъя гэсэн бодлогыг тодорхойлж гаргасан.

УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар: Монгол Улсын Засгийн газар, УИХ-аас 6 сарын 25-нд цацраг идэвхит ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлогын баримт бичгийг гаргасан байдаг. Энэ бодлогын баримт бичгийг гаргасны дараа Цөмийн энергийн тухай хуулиа гаргасан байгаа.

Хамгийн гол нь бид хууль учир дутагдалтай байна уу гэдэг дээр ярих хэрэгтэй.

Хууль бол хуулийнхаа хүрээнд Олон улсын дэг жаягийн дагуу гарсан байх. Ингэсний хүчинд өнөөдөр Монгол оронд уран, цөмийн энергийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуй нэгжүүд тусгай зөвшөрөл лицензүүдээ авсан. Хамгийн гол нь бид хууль учир дутагдалтай байна уу гэдэг дээр ярих хэрэгтэй.

Хоёрдугаарт тусгай зөвшөөрөл авсан аж ахуй нэгжүүд хуулийнхаа хэрэгжилтийг дагаж, биелүүлж байгаа эсэх дээр асуудал байгаа болов уу гэж бодож байна. Иргэний нийгмүүдийн яриад байгаа асуудал үүнтэй уялдаатай.

Яагаад гэвэл хууль гараад, хуулийг хэрэгжүүлдэг төрийн захиргааны байгууллагууд энэ компаниудад тусгай зөвшөөрөл өгөхдөө яг ямар үндэслэлээр яаж өгсөн, тусгай зөвшөөрөл авсан газрууд хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа болов уу гэдэг чухал юм болов уу гэсэн бодолтой байна.

Манай иргэдийн дунд ураны асуудал, цөмийн цикл, атомын цахилгаан станц барихтай холбоотойгоор айдас, үл ойлголцол байдаг. Манай хуулиар шар нунтаг олборлох, атомын цахилгаан станц барих, дотоодынхоо цөмийн хаягдлыг монголдоо булшлах, хадгалах, хамгаалах эрх зүйн үндэс нь тавигдсан байгаа. Энэ талаар иргэдэд тайлбар өгөөч?

Цөмийн энергийн газрын дарга Н.Тэгшбаяр: Ер нь аливаа зүйл хоёр талтай. Цөмийн технологийг хөгжүүлэхгүй байна гэдэг бол АНУ-руу онгоцоор биш мориор явна гэж байгаатай ижил зүйл.

Уран, цөмийн технологийг алган дээрээ тавьсан мэт мэддэг хүмүүс хяналт тавьж байгаа.

Энэ чиглэлийг хөгжүүлж байгаа хүмүүсийг дэлхийн улс орнууд энхийн цагийн баатрууд гэж тодорхойлдог. Цөмийн технологийг нэвтрүүлж ажиллах гэж байгаа хүмүүсийг энэ талаас нь харж дэлхийг хөтөлж яваа технологи гэж би хувьдаа итгэдэг.

УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар: Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд цөмийн технологийг ашиглаад энэ хэмжээнд хүрсэн гэж тайлбарлаж байна. Гэтэл сүүлийн үед ийм нэг асуудал байгаа.

Хөгжиж байгаа орнууд цөмийн технологийг хөгжүүлэх идэвхтэй эрэлхийлж олон үйлдвэрийг бий болгож байна. Гэтэл өндөр хөгжилтэй орнууд үүнээсээ татгалзаад эхэлсэн байна. Энэ ямар учиртай юм бэ?

Цөмийн энергийн газрын дарга Н.Тэгшбаяр: Энэ хүмүүс өнөөдөр цахилгаан станцаасаа татгалзсан гэж байгаа боловч цаанаа ялгаагүй л Францаас юмуу атомын цахилгаан станцаас цахилгаан гаргаж байгаа учраас хэлбэр нь тийм боловч мөн чанар нь хэвэндээ байгаа. Германы хувьд Атомын цахилгаан станцаа хаасан нь  эдийн засгийн хувьд нэг хар толбо болсон.

Монголд атомын цахилгаан станц барих, шар нунтаг олборлох, уран баяжуулах технологийг нэвтрүүлэх гадны улс орнуудын санал санаачилгыг дэмжээд явахад цөмийн энергийн үйлдвэрлэл дээр манай улс хяналтаа тавьж чадах уу? Бэлэн байна уу?

Цөмийн энергийн газрын дарга Н.Тэгшбаяр: Бэлэн байгаа. Манайд технологи нэвтрүүлэх газар, цөмийн болон цацраг идэвхийн газар гэж байна. Дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн залуучууд ажиллаж байгаа.

Цөмийн хяналтын асуудал?

Эрүүл мэндийн салбарт изотопуудыг Хятадаас маш өндөр үнээр оруулж ирж байгаа.

УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь: Төрөөс тодорхойлсон бодлогын хувьд бид цаашдаа бодит амьдралаар баяжуулаад дэлхийн дэвшилтэт технологийн үр дүнгээр сайжруулаад явах нь ойлгомжтой. Гэхдээ нэг асуудал бий. Бид цөмийн технологийг ашиглах уу үгүй юу гэж ярих биш рентген гэдэг хүн эрүүл мэндийн салбарт зураг авдаг технологийг цөмийн цацраг идэвхит бодис ашиглаж бий болгосон цагаас монголчууд ашиглаад эхэлсэн.

Эрүүл мэндийн салбарт изотопуудыг Хятадаас маш өндөр үнээр оруулж ирж эмчилгээ үйлчилгээгээ явуулж байна. Түүнийг Монголд үйлдвэрлэх боломжтой. Цахилгаан станц барих асуудлыг 2009 онд бодлого гаргахдаа цаашдаа монголчууд цөмийн цахилгаан станцыг барих нь зүйтэй гэдэг бодлогоо тодорхой болгочихсон.

Оруулж ирж байгаа изотопууд, цацраг идэвхит бодис ялгаруулж байгаа газрууд, цахилгаан станцууд дээр цацрагийн хяналт бодитой тавигдаж чадаж байна уу?

УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь: Хяналтын байгууллагууд байгуулагдсан цагаасаа эхлээд бүх салбар дээр хяналтаа аль болох чанартай сайн тавих гэж хичээсээр ирсэн. Үүнийг монголын төрөөс бодлогын хувьд сайжруулах гэж зүтгэсээр ирсэн. Гэхдээ энэ цөмийн энергийн газрыг байгуулчихаад бодлогыг нь эднийх хэрэгжүүлээд өөрөө хяналтаа тавьдаг.

Бүхий л салбар анх үүсч хөгжсөн түүх энэ. Цөмийн технологийг нэгэнт ашиглаж байгаа бол уран гэдэг цөмийн технологийн үндсэн түүхий эдийг олборлохгүй, шар нунтаг хүртэл баяжуулахгүй байна гэдэг утгагүй зүйл. Ураныг олборлох ашиглах асуудал тийм хортой зүйл биш. Эрээн хотод, Байгаль нуурын хөвөөн дээр уран олборлож, баяжуулж, хог хаягдлыг нь булшилж байгаа.

Тусгай зөвшөөрөл авсан газрууд хуулийн дагуу ажиллаж байна уу?

Цөмийн энергийн газрын дарга Н.Тэгшбаяр: Анх цөмийн энергийн газар байгуулагдахад  хайгуулын 164 лиценз ирж байсан. Энэ лиценз дээр үйл ажиллагаа явуулахын тулд хуулийн дагуу жил болгон бүх зөвшөөрөл авдаг. Түүний хууль хэрэгжүүлж чадахгүй болгоныг цуцалсаар одоо хагас нь алга болоод байна.

Бид хяналтаа тавьж, ард түмнээ хамгаалж чадах уу? Цацрагийн хордлогоос Монголчуудаа яаж хамгаалах вэ?

Цөмийн энергийн газрын дарга Н.Тэгшбаяр: Хоёр үндсэн функц байгаа. Нэг нь технологи нэвтрүүлэх, нэвтрүүлсэн технологио дагаж хяналтаа тавих. Хяналт тавихын тулд олон улсын атомын энергийн агентлагт эксперт хийж байсан хүмүүс манайд ажиллаж байна.

Цөмийн технологийг хөгжүүлэхгүй байна гэдэг бол АНУ-руу онгоцоор биш мориор явна гэж байгаатай ижил зүйл.

Олон улсад хүлээн зөвшөөрсөн физикээр доктор хамгаалсан эрдэмтэд ажиллаж байгаа. Уран, цөмийн технологийг алган дээрээ тавьсан мэт мэддэг хүмүүс хяналт тавьж байгаа учраас эргэлзэх хэрэггүй. Харин химийн бодисын хувьд БОНХ-ийн яаманд байдаг учраас тусдаа.

Цөмийн энергийн хуульд цацрагийн хяналтыг тавихад иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтарна гэж байгаа. Хамтарч байгаа, хөндлөнгийн хяналт орж байгаа зүйл бий юу?

Би анх ирсэн өдрөө иргэд, олон нийтийн байгууллагад нээлттэй ажиллана, хяналтыг хамтарч хийнэ гээд урилга өгсөн байгаа. Одоогоор энэ хамтын ажиллагаа төгс түвшинд очоогүй ч энэ бол эхлэл болсон.

Улаанбадрахын асуудлыг тодруулаач?

Улаанбадрахын хувьд уранаас болж хордсон гэсэн асуудал нийгэмд явж эхэлсэн. Манай мэргэжилтнүүд болон бүх салбарын монголд хүлээн зөвшөөрөгдсөн 100 орчим эрдэмтэд, мэргэжилтнүүд очиж ажилласан.

Хүн болон малд цацраг идэвхит бодис уранаас болж нөлөө үзүүлээгүй гэдгийг ажлын хэсэг тогтоосон. Харин химийн селен, сурьма, зэс гэсэн бодисууд гарсан. Цаашид үргэлжлүүлэн судлах шаардлагатай гэсэн.