Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Хамтын тэтгэврийн даатгалын тухай хуулийг чуулганаар хэлэлцээд бөөн маргаан боллоо. Ардын намынхан завсарлага авчихлаа. Ингэж эсэргүүцэхээр хуулийн төсөл болчихсон хэрэг үү?

 -Тийм зүйл байхгүй шүү дээ.  Манай яам 2014 оныг гэр бүлийг дэмжих жил болгон зарласан юм. Өнөөдөр Монгол гэр бүлийн үнэ цэнэ, бат бэх байдал алдагдсан учраас бид гэр бүл рүү чиглэсэн арга хэмжээ явуулахыг зорьж байна. Үүний хүрээнд энэ хуулийн төслийг өргөн барьсан.  Насан туршдаа хууль ёсны гэр бүл болж амьдраад насны эцэст  хэн нэг нь түрүүлж тэнгэрт хальдаг хорвоогийн жам шүү дээ. Гэвч үлдэж хоцорсон хань ижил нь сэтгэл санааны хувьд  хүнд байдалд ордог. Ялангуяа сүүлийн жилүүдийн судалгаанаас харахад эрчүүд маань богино насалж байна. 

Гэтэл эрчүүд маань амьдралынхаа туршид илүү хөдөлмөрлөдөг, илүү орлого олдог, даатгалд арай илүү шимтгэл төлдөг.  Энэ утгаараа өндөр тэтгэвэр тогтоолгодог талтай. Айл өрхийн зонхилох орлогыг олж байсан гэрийн эзэн бурхан болоход тухайн айлд том цохилт болдог. Энэ эрсдэлээс хамгаалахын тулд уг хуулийг боловсруулсан.

-Энэ хуулийг эдийн засгийн тооцоо судалгаа муутай гэж шүүмжлээд байх шиг байна л даа?

Энэ хуулийн төслийг боловсруулахын тулд бид тооцоо судалгаа хийсэн.

-Хэрэв тухайн иргэн нас бараагүй бол авах л ёстой тэтгэвэр биз дээ. Тиймээс тэр тэтгэврийг хань ижилд нь үргэлжлүүлэн олгоё гэдэг л асуудал яригдаж байна. Энэ хуулийн төслийг боловсруулахын тулд бид тооцоо судалгаа хийсэн. Манайх шиг асар өргөн уудам нутаг, тэрбум тонноор хэмжигдэх  байгалийн баялаг байхад Монгол Улс яваандаа эдийн засгийн хувьд өснө. Ийм байдлаар ирээдүйн эдийн засгийн төсвөө өөдрөгөөр харж болж байна.

Нөгөө талаар төрөөс тэтгэврийн даатгалын сангийн нэрийн дансанд байршуулах мөнгийг энэ оноос эхлээд хагас хуримтлалын тогтолцоонд шилжүүлнэ. 2021 он хүртэл бүрэн хуримтлалын тогтолцоонд шилжүүлнэ гээд Засгийн газрын стратегийн зорилтод тусгачихсан байгаа. Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Сангийн яам, Монголбанк болон манай яам хамтраад ажлын хэсэг гаргачихсан мөнгөжүүлэх ажлыг эхлүүлж байна. Хэрэв тэтгэврийн даатгалын нэрийн дансанд мөнгө ороод ирэх юм бол зөв менежмент хийгээд ажиллавал энэ мөнгийг  өсгөх боломжтой.

Аль ч улс оронд тэтгэврийн даатгалын сан том хөрөнгө оруулагчид тооцогддог. Тиймээс энэ сан маань цаашид үр ашигтай ажиллавал олж байгаа ашгаас тодорхой хувийг хамтын тэтгэврийн даатгалд хамрагдах  ахмадуудад зарцуулахад ямар ч асуудал үүсэхгүй. Улс орны амьдралд хүндрэл учруулаад байх юм огт байхгүй. Тийм учраас эсэргүүцээд байх асуудал үгүй л дээ.

-Тэгвэл Ардын намынхан яагаад эсэргүүцээд байна?

 -Ерөөсөө улс төрийн шалтгаантай л даа. Тэд өөрсдөө малчдын тэтгэврийн насыг богиносгоно гэж яриад байгаа. Гэвч энэ нь үр дүнтэй арга биш. 50 настай эмэгтэй тэтгэвэрт гарлаа гэж бодъё. Мал маллахаа болихгүй биз дээ. Монголын уламжлалт аж ахуй учраас насан туршийн хөдөлмөр байдаг юм. 50 настай тэтгэвэрт гарлаа гэхэд өндөр тэтгэвэр авах юм уу. Үгүй шүү дээ храин ч ажилласан жил бага гэдэг үзүүлэлтээр бага тэтгэвэр тогтоолгоно. Тэгээд ч 50 настай хүнийг хөгширсөн гэж хэлэх үү. Үгүй биз дээ.

Магадгүй тэр хүн тэтгэвэр тогтоолгосноосоо болж олон боломжийг алдаж мэднэ. Тэтгэврийн хүн гэдэг сэтгэл зүйн хувьд ч ямар байх билээ. Өнөөдөр Монголчуудын дундаж наслалт 67-68 орчим байгаа. “Хүн амын цогц бодлогын баримт бичигт”тусгаснаар 2024 он гэхэд монгол хүний дундаж наслалтыг 75 болгоно гэж зорьж байна. Ингэхийн тулд нийгэм эдийн засаг, ахуй орчны маш олон нөхцөл байдлыг өөрчлөх шаардлагатай.

Ер нь хөгжиж буй орнуудын жишгээс харахад тэтгэврийн насыг бууруулдаггүй. Яагаад гэвэл хөгжлөө дагаад хүн амын дундаж наслалт нэмэгдэж байдаг юм. Ийм талаас нь бодоод үзвэл малчдын тэтгэврийн насыг бууруулах нь оновчгүй зүйл юм. Гэвч Ардын намынхан үүнийгээ урдаа барьж барьцаад л байна л даа. Малчдын тэтгэврийн талаар манай яам судалгаа хийж байгаа.

-Ямар?

-Малчдын ажилласан нэг жилийг 1.5 жилээр тооцох талаар юм. Удахгүй энэ тухай хуулийн төслөө өргөн барина. Жишээ нь арван жил ажилласан малчныг 15 жил ажилласнаар тооцож тэтгэврээ тогтоолгоно гэсэн үг. Ингэх юм бол тухайн малчинд очих үр ашиг нь өндөр шүү дээ. Ийм л үр дүнтэй юм хийхгүй бол шал дэмий улс төржсөн яриа ямар ч хэрэггүй гэдгйиг Ардын намынхан ойлгох хэрэгтэй. МАН сөрөг хүчин болж төлөвшөөгүй байна.

Олонхийн санаачилсан хууль үр дүнтэй үнэхээр зөв байвал дэмжээд явах нь сөрөг хүчний давуу тал байдаг. Харамсалтай нь Ардын намынхан сөрөг хүчин гэдгээ ухамсарлаад явбал ард түмэн “Овоо доо бас Ардын намынхан чинь зөв зүйлийг дэмждэг юм байна” гэдэг үнэлгээ өгнө шү дээ. Гэвч Ардын намынхан ахмадаа дээдэлж, хүндэлдэг цагаан сарын өмнө том алдаа гаргалаа.

-Эргээд Хамтын тэтгэврийн тухай хууль руугаа оръё. Заавал албан ёсны хань нь тэтгэврийг авахаар тусгасан байгаа. Хэдэн жилийн хугацаанд авах билээ?

-Ханиа өнгөрснөөс хойш хэдэн жил амьдарна, тэр хугацаандаа тэтгэврийг нь үргэлжлүүлэн авна.

-Хууль батлагдвал нас барсан ханийнхаа тэтгэврийн хэдэн хувийг авна гэсэн үг вэ?

Одоогийн нөхцөл байдлыг харахад хууль энэ ондоо батлагдаж чадвал 100 хувь өгөх боломжтой.

-Одоогийн байдлаар тухайн хүний тэтгэврийн 50, 70, 100 хүртэлх хувийг авна гэсэн тоо яригдаж байгаа. УИХ-ын гишүүд 50 хувийг өгнө гэх нь үү, эсвэл 70 хүртэлх хувь бүр цаашлаад 100 хувь өгнө гэсэн шийдвэрийг ч гаргаж магадгүй. Тэтгэврийн даатгалын сангийн даац, ачааллыг тооцож үзээд хэд байхыг шийдэх байх. Одоогийн нөхцөл байдлыг харахад хууль энэ ондоо батлагдаж чадвал 100 хувь өгөх боломжтой.

-Гэр бүлээ цуцлуулахгүйгээр хоёр тийш болсон гэр бүлүүд олон бий. Энэ тохиолдолд хууль үйлчлэх үү?

 -Сүүлийн 10 жилд нэг хаяг дээр , нэг гэрт хамт амьдарсан л байх ёстой.  Гэр бүл болсноос хойш 10 буюу түүнээс дээш жил нэг гэрт амьдарсан, гэрлэлтээ албан ёсоор батлуулсан, нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр авагч иргэн байх ёстой. Дундаасаа үр хүүхэдтэй гэр бүл байна. Харин хамт амьдарч, үр хүүхэдтэй болсон хэдий ч албан ёсоор гэр бүлээ батлуулаагүй бол энэ хуульд хамрагдахгүй гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Мөн эхнэр нөхөр хоёулаа тэтгэвэрт гартлаа 20-иос доошгүй жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн байх учиртай.

-Хууль хэзээнээс хэрэгжиж эхлэхээр хуульд тусгасан бэ?

-Бид 2015 оны нэгдүгээр сарын нэгнээс хэрэгжүүлэхээр тооцож байгаа.

-Хууль батлагдахаас өмнө нас барсан хүмүүс энэ хуульд хамрагдах уу?

-Энэ асуудалд хуулийн зохицуулалт хийнэ. Тэдэн оноос хойших хүмүүс хамрагдана гэдэг ч юм уу. Тэгэхгүй бол хуулийг хэлэлцэж байх үед өөд болсон хүмүүсийн ар гэрийнхэн хохироод үлдчихнэ шүү дээ. Бид бүх талын эрсдэлийг тооцож үзсэн. Ямар ч байсан ахмад настныг амьдрүах хугацаанд нь ямар нэгэн эрсдэлд оруулахгүй байлгах, ядуурлаас сэргийлэх зорилгоор энэ хуулийг боловсруулсан юм.

-Хуулийн төсөлд тухайн гэр бүлийн .эхнэр нөхөр хоёр 20-иос дээш насны зөрүүтэй бол хамтын тэтгэвэр олгохгүй гэсэн байна. Энэ залтыг тайлбарлавал?

 -Зах зээлийн нийгэмд янз бүрийн л зүйлүүд гардаг шүү дээ. Тухайлбал өндөх настай хөгшнийг төөрөгдүүлж байгаад гэр бүл болж, нас барахаар нь тэтгэврийг нь авахаар шунахай зан гаргах нэгэн байхыг үгүйсгэх аргагүй. Тийм учраас ийм заалт оруулсан. Мөн гэрлэлтээ батлуулсан ч хамт амьдардаггүй хүмүүс энэ хуульд хамаарахгүй.

 -Суурь тэтгэвэртэй болох талаар танай яамныхан яриад байгаа. Энэ талаар тодруулъя?

-УИХ-аар Баялгийн сангийн тухай хэлэлцэж эхлэх гэж байна. Үүнтэй холбоотойгоор мнай яамнаас Тэтгэврийн даатгалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг боловсруулж байгаа. Өнөөдрийн нэг шатлалтай Тэтгэврийн даатгалын хуулийн дагуу одоогийн тэтгэвэр авч буй иргэдийн амьжиргааны наад захын хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаа. Тиймээс энэ хуульд өөрчлөлт оруулж, гурван шатлалтай тэтгэврийн тогтолцоо руу шилжихээр зорьж байгаа юм. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэхээр нэгдүгээрт суурь тэтгэвэртэй байна, хоёрдугаарт одоогийн тэтгэврээ хадгална, гуравдугаарт нэмэлт тэтгэврийн сантай болно гэсэн үг. 

Энэ сан өмчийн олон нийтийн оролцоотой байх юм. Суурь тэтгэвэр гэдэг нь тэтгэвэрт гарсан хэнд ч нас, хүйс харгалзахгүй тэгш суурь тэтгэвэр олгоно. Жишээ нь 50 мянган төгрөгийн суурь тэтгэвэр олгоод , дээр нь одоогийн тэтгэврийг нэмж өгнө гэсэн үг. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ огцом өсвөл суурь тэтгэвэр дагаад өснө. Нэг үгээр хэлбэл тэтгэвэр авагчдын аливаа үнийн хөөрөгдөл, хэлбэлзлээс хамгаалах юм л даа.