УИХ-ын гишүүн Д.Оюунхорол, Л.Энх-Амгалан нарын гишүүд мал аж ахуй эрхлэгч, малчдын амьдралыг дэмжих зорилгоор Малчны тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийг санаачлан боловсруулж УИХ-д өргөн мэдүүлээд байна.

Насаараа мал малласан малчид нийгмийн даат­галаа төлж чадахгүй, улмаар тэтгэвэр тогтоолгож чадахгүй байдлыг зохи­цуулдаг  хууль, журам өдийг хүртэл байгаагүй. Тиймээс хууль санаачлагчдын зүгээс малчдыг тэтгэврийн даатгалд хамрагдалтыг нэмэгдүүлж, шимтгэлээ нөхөн төлөх боломжоор хангах ажээ. Хуулийн гол үзэл санаа нь малчдыг сайн дураар нийгмийн даатгалд хамруулах, нийгмийн даатгалын шимтгэлээ сар, улирал, жилээр буюу боломжтой үедээ төлөх боломжийг нь бүрдүүлж байгаа гэж хууль санаачлагчид онцолж байна.

Энэ хуулийг хэрэгжүүлж малчдын нийгмийн даатгалын шимтгэлийг төлүүлэх, тэтгэвэрт гаргах бололцоог хангах үүднээс Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг мөн өргөн мэдүүлсэн. Энэ хуулиудад зохих өөрчлөлт орсноор хууль хэрэгжих бололцоо бүрдэх юм. Үндэсний статистикийн хорооны 2013 оны мэдээллээр манай улс 145229 малчин өрхтэй.

Улсын хэм­жээгээр ядуурлын төвшин 27.4 хувь байгаа бол малчдынх 34.4 хувь байгаа ажээ. Иймд мал аж ахуй эрхлэгчдийн нийгмийн баталгааг сайжруулах, цаашид нийгмийн даатгалд хамрагдах сонирхлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор дараахи дөрвөн асуудлыг тусгасан багц хуулийн төслийг боловсруулаад байгаа юм.

Үүнд:

1. 20-иос доошгүй жил, үүнээс 15-аас доошгүй жил нь малчнаар ажиллаж, шимтгэл төлсөн 55 нас хүрсэн эрэгтэй, нийтдээ 20-иос доошгүй жил, үүнээс 12 жил зургаан сараас доошгүй жил нь малчнаар ажиллаж, шимтгэл төлсөн 50 нас хүрсэн эмэгтэй тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй байх, ингэснээр малчдын тэтгэвэр тогтоолгох насыг таван насаар наашлуулах,
2. Жилийн дөрвөн улиралд байгаль, цаг уурын шууд хамааралтай нөхцөлд, өдөр шөнөгүй, цаг наргүй, амралтгүй, хүнд хүчир биеийн хөдөлмөр эрхэлдэг онцлогийг нь харгалзан малчнаар ажилласан нэг жилийг жил зургаан сараар нэмэгдүүлэн тооцох,
3. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн улир­лын шинж чанар, орлогын тогтвортой бус байдлыг харгалзан нийгмийн даатга­лын шимтгэлээ сар, улирал, жилээр төлж болох,
4. Малчид   хувиараа  мал аж ахуй эр­хэлж байгаа мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн онцлогийг харгалзан Нийгмийн даатгалын багц хууль хэрэгжсэнээс хойшхи 20 жилийн хугацаанд төлж чадаагүй болон төлөх боломжгүй байсан шимтгэлээ нэг удаа нөхөн төлөх боломж олгох асуудал багтаж байгаа аж.

Дээрх хуулийн төслийн үзэл санаанд олонхийн бүлэг эсэргүүцэлтэй хандаж байгаа юм.

МАН-ыг улс төр хийлээ гэсэн шүүмжлэлийг Ардчилсан намын бүлгийн гишүүд хэлээд байна.

УИХ-ын гишүүн, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэ нарын санаачилсан Хамтын тэтгэвэрийн тухай хуулийн төслийг санаачилж, олонхийн бүлэг дэмжиж буй. Энэ хуулийн төслийг санаачилсантай холбоотойгоор Малчны тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийг санаачилж сөргүүлэн тавьж байна гэж харах гишүүд байна. Малчны тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийг санаачлан боловсруулж байгаатай холбоотойгоор гишүүд ямар саналтай байгааг хүргэж байна.

УИХ-ын гишүүн Д.Оюунхорол:

-Манай улсын хувьд нийт өрхийн 20 орчим хувь нь зөвхөн мал аж ахуйн орлогоороо амьдардаг. Тэгээд ч малчдын тоо жил ирэх бүр буурч байна. Нэг жилд таваас долоон хувиар буурсан үзүүлэлттэй байгаа. Энэ нь цаг үеийн таагүй нөхцөл, байгалийн гамшиг, уул уурхайн олборлолт өсч байгаатай холбоотой.

Төрд ямар ч дарамт үүсгэлгүй өөрөө өөрсдийнхөө амьдралыг аваад явдаг хүмүүс бол малчид. Улсаас  дэмжлэг үзүүлдэггүй. Хот, хөдөөгийн ялгааг арилгах тухай нам, улс төрчид ярьдаг. Их нүүдлийн цувааг багасгана гэж яриад байгаа боловч иргэд рүүгээ чиглэсэн төрийн бодлого цэгцтэй явж чадахгүй байна. 

Зуданд өртсөн малд даатгал олгодог. Гэтэл салхи, шуурганд малынхаа араас яваад амиа алдсан иргэнд ямар ч даатгал гаргадаггүй. Малнаасаа дор үнэлгээтэй байгаа малчны тухай асуудлыг Монголын төр өнөөдөр эргэж харах цаг нь болсон.

Малчны хөдөлмөрийг 1.6 жилээр тооцож, байх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа юм.

Мал аж ахуйн үйлдвэр улирлын чанартай байгаагаас хамаараад малчдын зургаан хувь нь нийгмийн даатгалд хамрагдаж байгаа. Мөн малчдын тэтгэврийн шимтгэлийг хөнгөхөн төлүүлэхийн тулд Нийгмийн даатгалд сангийн ачаалал ирэхгүй гэж үзсэн. Яагаад гэхээр малчдын хөдөлмөр эрхэлсэн нэг жилийг 1.6 жилээр тооцохоор нийгмийн даатгал хамрагдах малчдын тоо нэмэгдэнэ.Үүнийгээ дагаад нийгмийн даатгалын сангийн орлого өснө. Тэгэхээр мөнгөний хомсдол үүсэхгүй. Харин ч нэлээд мөнгө хуримтлагдана гэсэн үг.

Улаанбаатар хотод байдаг 50 настай иргэн хөдөө амьдардаг малчин хоёрын эрүүл мэндийн байдал асар ялгаатай. Мөн гаднаас нь харахад ч энэ хоёр хүн ямар өөр нөхцөл, байдалд амьдарч байв гэдэг нь харагдаж, хэн ч харсан ойлгогдож байдаг. Сурч боловсрох тэгш боломж алга. Хөдөө орон нутагт амьдарч байгаа иргэд эрүүлд мэндийн хувьд маш их хохирол амсч байгаа. Тэнд эрүүл мэндийн үйлчилгээ оношлогоо байхгүй. Малчин гэдэг нь хөдөө төрсөнийх нь буруу биш. Тэдний худалдан авч байгаа бараа бүтээгдэхүүн болгон хотынхоос үнэтэй. Мөн оторт явсан залуучууд бөөрний дутагдалтай болдог. Эсвэл уушгины өвчнөөр өвчилдөг болсон байна. Тиймээс энэ хуулийг малчдын нийгмийн захиалга гэж ойлгох хэрэгтэй. Тэд тэтгэврээ тогтоолгоод мөнгөө хоёр гурван жил аваад л нас барчихдаг. Амьддаа бие биенээ хайрал гэдэг шиг амьдад нь хөдөө амьдарч байгаа хэдхэн малчиддаа энэ боломжыг олгоё гэж байгаа юм.

УИХ-ын гишүүн Боловсрол шинжлэх ухааны сайд Л.Ган­төмөр:

-Малчид тэтгэвэрт га­рах бололцоо бүрдэж байвал зөв л байна. Гэхдээ шууд тэтгэвэр өгнө гэхгүй, ямар нэгэн байдлаар шимтгэл хураамжаа төлөөд  тэр нь тэтгэврийн сандаа ордог байвал зүгээр юм. Ер нь малчид нийгмийн даатгал төлдөг байх журам руу шилжүүлэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол нэг зуднаар малчид амжиргаагүй болчихоод байна. Одоо яаж ч шийдэж болох ч ирээдүйд малчид нийгмийн даатгалаа төлдөг, тэтгэвэрт хамрагддаг хүрээлэлд байгаасай гэж хүсч байна.

УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээ­жан­цан:

-Одоогоос 22 жи­лийн тэртээх шинэ Үндсэн хууль батлагдаж байсан юм. Тухайн үеийн АИХ-ын депутатууд “Мал сүрэг төрийн хамгаалалтад байна” гэдэг заалтыг Үндсэн хуульд оруулж байсан бол 22 жилийн ойн өдөр УИХ дахь МАН-ын бүлэг эрдэнэт мал сүргийг маллаж, өсгөн үржүүлж ирсэн малчдынхаа    нийгмийн асуудлаар тодорхой санал санаачилга дэвшүүлж байна.

Олон жил яригдсан энэ асуудлыг малчдын захиалга гэж ойлгох хэрэгтэй.

Малчид бол нүүдлийн соёл иргэншлийг тээж яваа   хүмүүс.  Малчид хагас бүтэн сайн, баяр ёслолын өдөр амардаггүй. Малчдын тэтгэврийн   насыг  наашлуулахаас гадна даатгалын шимтгэ­лийг нөхөн төлөх асуудал ч яригдаж байна. Сар болгон сумын төв орж шимтгэлээ төлж чадахгүйгээс болж олон малчин даатгалын гадна үлддэг. Сар болгон орлого нь орж ирдэггүй учраас малчид улирлаар шимтгэлээ төлж болох юм.