УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуягтай ярилцлага

-Сүүлийн үед дэд бүтцийн асуудал тэр дундаа төмөр замын байгууламжийн асуудал олны анхаарлыг татах боллоо. Намыг бүлгээс гарсан ажлын хэсгийн гишүүний хувьд ямар байр суурьтай байгаа бэ?

-Уг асуудлаар ажлын хэсэг байгуулагдаад Монгол Улсын Ерөнхий сайдад УИХ-ын нэр бүхий дөрвөн гишүүн асуулга тавьсан. Хамгийн гол төмөр замын асуудал стратегийн чухал асуудал төдийгүй одоог хүртэл Монгол төрийн нэгдсэн бодлого байхгүй явж ирсэн. Тэгээд ч төмөр замаар ашигт малтмалыг зөөвөрлөхтэй холбоотой асуудал нь өөрөө маш чухал зүйл юм. Нөгөө талаар манай улс ашигт малтмалын түүхий эдийн нийлүүлэгч орон байх уу, ашигт малтмалаа боловсруулаад гаргах уу гэдгийг шийдэх түүхэн цаг үе ирээд байна. Хамгийн тодорхой жишээ хэлэхэд коксжих нүүрсийг түүхийгээр нь гаргахад одоогийн байдлаар дэлхийн зах зээлийн ханшаар 130-аад доллар болно. Кокс болгоод гаргахад 300 гаруй доллар болно. Өөрөөр хэлбэл ашигт малтмалынхаа эзэн нь байж 5/1 орчим үнээр бусдад үнэгүй шахуу өгч байна гэсэн үг.

Нэгэнт уг асуудал өөрөө Үндэсний аюулгүй байдалтай чухал холбоотой зүйл юм. Төмөр замын тухай хуульд УИХ л төмөр замын талаарх төрийн бодлогыг тодорхойлно гэдэг заалт бий шүү дээ. Одоогийн байдлаар манай намын ажлын хэсгийнхэн Засгийн газрын гишүүдтэй адилхан бага сага мэдээлэл авсан ч шийдвэр гаргахаар хэмжээнд хаяналтгүй байна. УИХ ч монголын ард түмэн ч төмөр замтай холбоотой асуудал дээр ашигт малтмалаа боловсруулах уу, түүхийгээр НЬ зөөгөөд дуусах уу гэдгээ ярилцаж Засгийн газрын бодит байр суурийг сонсч шийдвэрийг гаргана.

Дөнгөж саяхан УИХ-аар «Хүний хөгжлийн сангийн тухай» хуулийг баталсан. Энэ хууль ашигт малтмалаа ашиглах эрхгүй л юм бол хий хоосон хууль болж хоцорно. Тэгэхээр ашигт малтмалаас өөр стратегийн ач холбогдолтой төмөр замаас Монгол Улс ирээдүйгээ харсан шийдвэр гаргаж чадвал улс орон маань зөв хөгжинө. Тэгж чадахгүй бол хэдхэн улс баяжаад дуусна. Энэ асуудлыг л хагалж УИХ-д нээлттэйгээр хэлэлцэх санал оруулаад байгаа. Оюутолгойгоос бусад стратегийн 17 томоохон ордод улсын төсвөөр хайгуул хийгдсэн. Гэтэл албан тушаалаа ашиглаад дээрх стратегийн ордуудын лицензүүдийг ямар замаар авсан нь тодорхойгүй асуудлууд ч зөндөө байна шүү дээ. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй, бүлээн усаар угаавал хиргүй гэдэг шиг нийгмийн бүхий л шатанд УИХ, Засгийн газраас ард түмэнтэйгээ нээлттэй ярилцаж байгаад улс оронд маань ашигтай хувилбараар шийдвэр гаргах боломж бий.

-Төмөр зам барих нь бүтээн байгуулалт талаасаа ашигтай хувилбар хэдий ч түүхий эдээр нь баялгаа зөөвөрлөх нь Монгол Улсад хохиролтой. Өөрөөр хэлбэл баяжмал болгоод өргөн төмөр замаар тээвэрлэх нь ирээдүйгээ харсан бодлого болно гэж зарим нь үзээд байгаа шүү дээ. Ажлын хэсэг энэ тал дээр ямар байр суурь баримталж байтаа вэ?

-Монгол Улсад өвөг дээдсээс заяасан ашигт малтмал бол тэр чигээрээ амны хишиг гэхээс өөр юу гэхэв. Өнөөдөр монголчууд ажилгүй, ядуу байгаа учраас боломжтой нь зөөчихнө гэдэг асуудлыг ярьж байгаа нь утгагүй шүү дээ. Боловсруулж гаргана гэдэг асуудал чинь маш чухал зүйл. Яахав тодорхой хэмжээгээр түүхийгээр нь гаргаж болох л байх. Коксжих нүүрс нь дэлхий дээр
тийм ч элбэг байдаг түүхий эд биш шүү дээ. Тиймээс бид заавал кокс болгож гаргах хэрэгтэй. Өнөөдөр нүүрсийг дэлхий нийтээрээ гурван төрлөөр гарган авч байна. Нэг хэсэг нь цахилгаан болгож байхад нөгөө хэсэг нь шингэн түлш болгон гаргаж байна. Бид баялгаа тэгж л ашиглах ёстой. Аль нь зөв юм бэ гэдгийг нээлттэй ярилцах нь зүйтэй. Хоёр хувилбарыг хоёуланг нь жагсааж тавиад давуу тал нь энэ байна, дутагдалтай тал нь энэ байна гэдгийг ярилцах хэрэгтэй.
Монгол улс эрх ашигт аль нь нийцэхээр байна вэ гэдгийг бодолцох болохоос өнөөдрийн өөхийг харж маргаашийн уушгийг голж болохгүй. Төмөр замын хувьд хоёр том ашигтай ордын асуудлыг шийдэхэд заавал монгол төрийн нэгдсэн бодлого байх нь зайлшгүй асуудал. Тэгээд ч асуудлыг УИХ-д нээлт-тэй хэлэлцүүлье гэж бодож байна.

-Шууд түүхий эдээр нь зөөх нь манайд ашигтай. Боловсруулах үйлдвэр барихад өч төчнөөн хөрөнгө гарна гэхчлэн янз бүрийн тайлбарууд яваад байгаа шүү дээ?

-Олборлолтоо түүхийгээр нь зөөхөөр боловсруулсан нь 4000 дахин их ашиг олно гэдэг тооцоо хэн хүнд ойлгомжтой мэдээлэл болох биз ээ. Лицензийн төлбөрт гурван сая доллар төлсөн ч дөрвөн хувь гээд байсан мөртлөө нийт талбайн дөрвөн хувь, нийт нөөцийн 30-40 хувьд ганц ч өрөмдлөг хатгаагүй газрууд ч байгаа. Тийм зүйл байж болохгүй биз дээ. Миний хувьд энэ тал дээр яагаад ч санал нийлэхгүй.

-Ерөнхий сайд С.Баярын гаргасан тухайн үеийн тогтоол бий шүү дээ?

-Засгийн газар тэр шийдвэрээрээ «Төмөр замын тухай» хуулийг зөрчсөн.

-«Төмөр замын тухай хууль» гэхээр УИХ-ын гишүүн Р.Рашийг ЗТАЖ-ын сайд байх үеийнх үү?

-УИХ-ын гишүүн Р.Рашийг ЗТАЖ-ын сайд байх үед «Төмөр замын тухай хууль» гарсан. Түүн дээр Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлогыг УИХ тогтооно, Засгийн газар оруулж ирнэ гэсэн заалт маш тодорхой бий шүү дээ.

-Тэгэхээр асуудлыг ЭЗБ-ын хороо шийдэх асуудалгүй болоод дур мэдэн оруулсан байж таарах уу?

-Нэгдсэн бодлогоор тодорхойлоогүй хэрэг л дээ. «Төрийн хяналтын тухай» хуулийн заалтыг биелүүлэхийн тулд ажлын хэсэг гарах ёстой. Ер нь ийм том
асуудлыг Байнгын хорооны саналтайгаар шийдэхдээ ил тод нээлттэй ярилцаагүйд харамсалтай байна. Бусад салбартайгаа хэлэлцэх ёстой шүү дээ. Тэгээд ч УИХ тодорхойлно гэдгийг Байнгын хорооны гишүүд төлөөлөхгүй шүү дээ. Байнгын хороо 21 гишүүнтэй.

-«Энержи ресурс»-ын хувьд 10 жилийн хугацаагаар ашиглаад эргээд төрд төмөр замаа шилжүүлнэ гэдэг санал тавигдаад байгаа шүү дээ?

-Дахин хэлэхэд стратегийн чухал ордыг ашиглахтай холбогдож хийгдэх байгууламжийн хувьд төмөр замыг ямар ч өрсөлдөөнгүйгээр гарын үсэг зураад өгчихөж болохгүй. Хэн ч байсан хуулиа барьж ажиллах л ёстой. Засгийн газар ном журмын дагуу хэлэлцүүлж чадалгүй бол болих хэрэгтэй.

-Мэдээж ажлын байр бий болгох гэдэг талаасаа боловсруулах үйлдвэр байгуулах нь зүйтэй л дээ. Хэрвээ уг үйлдвэр баригдвал Монгол Улсын хэмжээнд хэдий хэрийн ашиг Олно гэсэн тооцоо байна вэ?

-Үйлдвэржилтийг дэмжих хүрээнд түүхий эдээ боловсруулаад га-\даад зах зээлд гаргах юм бол Монголын ард түмэн 400 дахин их ашиг олно. Боловсруулахгүй гаргах юм бол 400 дахин бага ашиг олно. Нарийн тооцоог холбогдох яамны ажлын хэсэг гаргаж өгөх байх.

-Ажлын хэсэг хэдийд санал дүгнэлтээ гаргах бол?

-Ажлын хэсэгт зарим асуудал дээр маргааны шинжтэй зүйл гараад байгаа. Учир нь яавал Монгол Улсад ашигтайгаар дэлхийн зах зээлд гаргах вэ гэдгийг аль аль талаасаа бодолцож байна. Тэгээд ч Засгийн газраас төмөр зам барихтай холбоотойгоор шийдвэрлэнэ гэдэг саналаа оруулж ирэх зорилготой ажиллаж байна. Мэдээж эцсийн шийд УИХ-д нээлттэй үлдэнэ. Тэрнээс нь түрүүлж гүйцэтгэх шатанд асуудал яригдаад өнөөдрийн хэмжээнд маргаан үүсгэчихээд яваад байна шүү дээ.

-Өргөн төмөр зам барих асуудлаар зарим холбогдох хүмүүс ОХУ-ыг зорьсон гэж байна лээ. Тэгэхээр эцсийн шийд ямар гарах нь тодорхой юм биш үү?

-Энэ тухайд мэдсэн юм алга. Ер нь.ОХУ-аар дамжиж гарах төмөр
зам нь Монголын ашигт малтмал дэлхийн зах зээлийн үнээс 4/1 хувиар
ядахдаа 50 хувиар тооцогдож борлогдоно гэдгийг бодолцох ёстой.
Ядахдаа худалдан авагчдад өрсөлдөөнийг бий болгоно. Зөвхөн Хятадаар дамжуулах юм бол ашиг багатай байх нь ойлгомжтой. УИХ-д энэ асуудал нээлттэй байгаа учраас Монгол Улсаа бодсон бодлогыг стратегийн ордууд дээр анхаарах нь зүйтэй гэд-гийг л хэн хүнгүй бодох ёстой.