Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хөгжлийн асуудлаар Монголын барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбооны дэд тэргүүн, Монгол улсын зөвлөх инженер Ч.Баатарсүрэнтэй ярилцлаа.

- Барилгын материалын зах зээлд юу дутагдаж байна вэ?

Барилгын материалын үйлдвэрүүдийн хүчин чадал нь хангалттай байх, олон улсын стандартад нийцсэн материал үйлдвэрлэхэд техник, технологийн дэвшил гол үүрэгтэй. Харин технологийн дэвшил гарах үндэс нь судалгаа шинжилгээ. Судалгаа шинжилгээний баазтай болсноор ямар төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл хоцрогдоод байна гэдэг нь гарч ирнэ. Ингэснээр төр засаг дутагдаад байгаа тэр хэсгийг зээл болон татварын бодлогоор, эсвэл эргэлтийн хөрөнгөөр дэмжиж болно.

Импортлогчийг ад үзэж болохгүй, хяналтаа сайн тавих хэрэгтэй. Импортлогч гарал үүсэл, стандарт нь тодорхой, буух эзэнтэй буцах хаягтай бүтээгдэхүүн оруулж ирж байна уу үгүй гэдгийг л мэдэхэд хангалттай. Үүнийг гааль, мэргэжлийн хяналт, яам хийх ёстой. 

Монголд нутагшаад хэрэгцээ хангаж байгаа бүтээгдэхүүнийг зөвхөн импортлоод байх биш, тийм үйлдвэр барих гэсэн бизнесменүүдийг дэмжих хэрэгтэй. Үүний тулд тоног төхөөрөмжийг гаалийн албан татвараас чөлөөлөхөөс эхлээд дэмжих арга замууд олон бий.

Харамсалтай нь барилгын асуудал хариуцсан төрийн байгууллагуудад мэргэжлийн бус хүмүүс олон ажилладаг. Тиймээс бодлогод нөлөөлөх, мэргэжлийн мэдээллээр хангах үүргийг мэргэжлийн холбоод хүлээх ёстой. Мэргэжлийн холбоод төрийн ажлыг булаах нь гэж бодох хэрэггүй. Төр, хувийн хэвшил хоёрыг холбох гүүр болно гэж ойлгох хэрэгтэй. 

- Засгийн Газрын барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөрийн үр дүнд 70 орчим шинэ үйлдвэр байгуулагдсан. Тэдний үйл ажиллагааны талаар ярихгүй юу?

Үйлдвэр орж ирсэн даруйдаа гялалзаад эхэлнэ гэж байхгүй. Монголын нөхцөлд нутагшуулахад тодорхой хугацаа орно. Хүчин чадлын хувьд заавал ихийг үйлдвэрлэх албагүй. Тэгээд ч манай зах зээлд хэрэглэгч тархай бутархай, бусад улс шиг их хэмжээний үйлдвэрлэл явуулахад зохимжгүй. Тухайлбал дэлхийд 200-300 мянган тонн цемент үйлдвэрлэдэг үйлдвэрийг жижигт тооцдог. Багаар бодож 2 сая тонн байж ашигтай ажиллана гэж үздэг. Тэгэхээр үйлдвэрийн хүчин чадал нь зах зээлдээ тохирсон байх ёстой. Монголын бүх хэрэгцээг хангана гээд аль нэг аймагт том үйлдвэр барьчихвал тээврийн зардал нь гаднаас оруулж ирдэгтэй тэнцэнэ.

Аймаг дундын бүсчилсэн барилгын материалын үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх нь хамгийн үр дүнтэй.

- Тэгвэл тээврийн зардлыг багасгаж, орон нутагт барилгын материал үйлдвэрлэлийг яаж хөгжүүлэх вэ?

Аймгуудад орон сууцжуулах хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа ийм үед наадах чинь тулгамдсан асуудал болоод байна.

Социализмын үед 14 аймаг өөртөө тоосгоны үйлдвэртэй байлаа. Тоосгоны шаврын эх үүсвэрээс хол аймгуудад нь түүнийг орлох хүрмэн блокны үйлдвэр барьсан. Би өөрөө энэ ажлыг хариуцаж байсан.  Түүнээс гадна аймаг болгон шохойн үйлдвэртэй, дүүргэх материалын карьертай. Тэр байтугай модгүй говийн аймгуудад хүртэл модны үйлдвэр ажилладаг байлаа.  Аймаг болгонд энэ бүхнээ нэгтгэсэн барилгын үйлдвэрлэлийн бааз гэж байв.

Өнөөдөр Монголд барилгын материал үйлдвэрлэдэг 600 орчим компани байна.

Өнөөдөр нилээд хэдэн аймаг үйлдвэртэй боллоо. 2016 онд цементээр дотоодоо 100 хувь хангана гэж байгаа. Гэхдээ эдгээр үйлдвэр зөвхөн төмөр замтай хотуудад ажиллана. Төмөр замгүй аймгууд нь яах юм бэ гэдэг асуудал гарч байна.

Тэгэхээр аймаг дундын бүсчилсэн барилгын материалын үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх нь хамгийн үр дүнтэй. Нэг талаас төр дэмжиж, нөгөө талаас аймгууд өөрсдөө хамтарч санаачлагатай ажиллах хэрэгтэй. Өмнө нь хийчихсэн бэлээхэн геологийн судалгаанууд байгаа. Материалын үйлдвэрүүд байхгүй бол барилгажилт олигтой хөгжихгүй шүү дээ.

- Эрх зүйн орчинд энэ салбартай холбоотой ямар шинэчлэл хэрэгтэй байна вэ?

Тусгай зөвшөөрлийг алга болгох тухай ярьж байна. Ингэж хомроглож болохгүй. Зарим төрлийн материалын үйлдвэрлэлд тусгай зөвшөөрлийг хасч болох ч зайлшгүй тусгай зөвшөөрөл өгөх ёстой төрлүүд бий. Манай холбоо өөрийн саналыг хүргүүлсэн. Их мэдэгчид юу гэж шийдэхийг мэдэхгүй.

Барилгын салбарын хөөс барилгын материалд үйлдвэрлэгчдэд хамаагүй

- Барилгын салбарт үүсээд буй хөөс барилгын материал үйлдвэрлэгчдэд яаж нөлөөлөх бол?

Үнэндээ энэ хөөс барилгын материал үйлдвэрлэгчдэд хамаарахгүй.  Яагаад гэвэл зүгээр л материал нийлүүлдэг. Барилга хэмээх эцсийн бүтээгдэхүүний үнэ өсөх, буух нь зөвхөн барилга барьсан хүнд л хамаатай.  Барилгын компани олон байгаа цагт бидний зах зээл хумигдахгүй.

- Барилгын материал үйлдвэрлэлд боловсон хүчний хангамж ямар байна вэ? 

Барилгын шинэ үйлдвэрлэл орж ирэхэд тухайн технологийг нутагшуулах үйлдвэрлэлийн дамжлагын мэргэжлийн ажилчид дутагдалтай.