УИХ-ын гишүүн, МАХН-ын дэд дарга Д.Тэрбишдагватай ярилцлаа.

-“Шударга ёс” эвслийн бүлэг өнгөрсөн баасан гаригт хуралдаад Цэцийн дүгнэлтийг хүлээж авах нь зүйтэй гэж үзсэн. Гэхдээ тав хоногийн завсарлагын хугацаагаа заавал дуусгахаар шийдвэрлэсэн байна. Нэгэнт л Цэцийн дүгнэлтийг хүлээж авахаар шийдсэн юм бол заавал завсарлагын хугацаагаа дуусгах ямар шаардлага байна вэ?

-Уг нь заавал завсарлагын хугацааг дуусгахгүйгээр баасан гаригт хэлэлцүүлчихмээр л байсан юм. Сонгууль дөхсөн энэ үед нэг өдрөөр ч гэсэн хэлэлцүүлгийг хойшлуулалгүй, төрийн ажлыг гацаалгүй шийдэх хэрэгтэй байна. Тэртэй, тэргүй Үндсэн хуулийн цэц “пропорциональ хэлбэр нь хууль зөрчсөн” гэсэн шийдвэр гаргасан учир эргэлзээд, тээнэгэлзээд, удаашруулаад байх шаардлагагүй. Харин ч Үндсэн хуулийн цэц хэтэрхий оройтож шийдвэр гаргалаа. Миний бие 2012 оны сонгуулийн өмнө Сонгуулийн тухай хууль батлагдахад “Холимог тогтолцоо нь тулгуур хуулийн зарчимтай харшилдаж байна. Үндсэн хуулийн 21 дүгээр зүйлийн хоёрт “УИХ-ын гишүүнийг Монгол Улсын сонгуулийн эрх бүхий иргэд нийтээрээ чөлөөтэй, шууд сонгох эрхийн үндсэн дээр ....”, 21 дүгээр зүйлийн гуравт “УИХ-ын гишүүнээр Монгол Улсын 25 нас хүрсэн, сонгуулийн эрх бүхий иргэнийг сонгоно” гэсэн заалтуудыг зөрчиж байна” гэж байр сууриа илэрхийлж байсан. Яриад, шүүмжлээд өнгөрөх биш өөрийн биеэр үлгэрлэе гээд 2012 оны УИХ-ын сонгуулиар жагсаалтын ард орж нуугдахгүй гэдгээ зарлан бусад намын удирдлагуудыг тойрогт нэр дэвшихийг уриалж байлаа.

21 дүгээр зүйлийн гуравт “УИХ-ын гишүүнээр Монгол Улсын 25 нас хүрсэн, сонгуулийн эрх бүхий иргэнийг сонгоно” гэсэн заалтуудыг зөрчиж байна.

Гэвч МАН, АН-ын болон бусад намын дарга нараас хэн нь ч үүнийг дэмжээгүй. Энэ удаагийн парламентаар Сонгуулийн тухай хуулийг батлахад ч энэ байр сууринаасаа ухралгүй, санал, бодлоо илэрхийлсэн ч олонхи хүч түрэн баталсан. Нэгэнт олонхийн шийдвэрээр асуудлыг шийдэх нь ардчиллын нэг үнэт зарчим учраас хүндэтгэхээс өөр аргагүй юм. Мөн Цэцийн дүгнэлт гарахаас өмнө 2012 оны уриалгаа намуудын дарга, удирдлагуудад дахин сануулж, лидер үү, лойдор уу гэдгээ тойрогт нэр дэвшиж харуулах хэрэгтэй гэж уриалсныг анзаарсан байх. Ийм хатуу итгэл үнэмшилтэй явж ирснээс гадна сонгогч түмнийхээ захиасыг умартаж, намын, бүлгийн шийдвэр хэмээн гуйвж дайвах учиргүй гэж үздэг.

Өнөөдөр ярьснаа маргааш нь үгүйсгэдэг, эргэж буцдаг, туйлбаргүй байдлыг угаасаа таашаадаггүй. УИХ-ын гишүүн гэдэг эрх дарх биш, ард түмний итгэлт элч, зарц нь. Тиймээс гишүүн хүн иргэд сонгогчдынхоо хэлж сануулж байгааг, аминчилж хэлсэн болгоныг, заавал өөрчлөөрэй гэсэн захиасыг төрийн бодлого тодорхойлох, хууль, тогтоол гаргахад бололцооныхоо хэрээр тусгахыг зорьж ажиллах үүрэгтэй. Зөвхөн сонгогдсон Сонгинохайрхан дүүрэгтээ гэлтгүй энэ парламентын бүрэн эрхийн хугацаанд олон ч аймаг, суманд очиж ажилласан. Олон түмэн “УИХ-ын 28 гишүүн Үндсэн хууль зөрчиж байна. Нам гэгч халхавч дор төрд шургалагсадыг дэмжихгүй” хэмээн шүүмжилдэг. Үүнийг өөрчил хэмээн захидаг. Бидний сонгох эрхийг хязгаарлалаа гэж буруушаадаг. Энэ бүх шалтгаанаас болоод миний хувьд “Шударга ёс” бүлгийнхээ шийдвэрийг эсэргүүцэж, завсарлага авсныг дэмжихгүй байгаа.

Та бүлгийнхэндээ энэхүү байр сууриа илэрхийлэхдээ “Цэцийн дүгнэлтийг хүлээж авахгүй бол бүлгээ задална” гэж хэлсэн юм уу?

-Ард түмэн “Жагсаалтаар 28 гишүүн сонгохоо боль” гэж шаардаж байхад манай бүлэг Цэцийн шийдвэрийг дэмжихийн оронд завсарлага авсан нь дэндүү хариуцлагагүй үйлдэл боллоо. Олон нийтийн санаа бодлыг тандаж, үйл хэрэгтээ тусгаж байх нь улстөрийн намын үйл ажиллагаанд эерэг нөлөөтэй. Тэгэхгүй бидэнд ашигтай юу, үгүй юү гэдгээ урьтал болгож, нийгмийн сэтгэл зүйг анхаарахгүй, хүч түрэн асуудлыг шийдээд байвал намын дэмжигчдийн хүрээлэл багасна. Би Монгол Улс гэсэн ганцхан фракцын төлөө ажилладаг. Ийм зарчим баримталдаг учраас фракцлах, намчирхах, бүлгэрхэх, нутаграх асуудалд автдаггүй. “Шударга ёс” бүлэг завсарлага авсныг эсэргүүцэж үг хэлэхдээ “Та нар замбараагүй, хариуцлагагүй юм хийж байхаар бүлгээ тараавал таарна. Ийм явцуу хандаад байвал бүлгээсээ гарсан ч яадаг юм” гэж хэлсэн нь үнэн л дээ.

-Цэц нэгэнт дүгнэлтээ гаргачихсан учраас түүнийг хүлээж авна, авахгүй гэхээсээ илүү сонгуулийн хуулиа яаж өөрчлөх вэ гэдгээ эртхэн хэлэлцэх нь л чухал биз дээ, уг нь?

-Цэцийн дүгнэлтийг хүмүүс янз бүрээр тайлбарлаад байгаа юм. Өмнө нь шийдвэр гаргачихаад одоо дахиад өөр дүгнэлт гаргалаа гэх мэтээр ярьж байна. Энэ нь үнэхээр үнэн бол Цэц ийм хариуцлагагүй байж болохгүй л дээ. Гэхдээ Цэц нэгэнт шийдвэрээ гаргаад Сонгуулийн тухай хуулиас пропорциональ хэсгийн заалтуудыг дөрөвдүгээр сарын 22-ноос түдгэлзүүлчихсэн шүү дээ. Тухайн заалтыг нэгэнт ашиглах боломжгүй болсон гэсэн үг. Ингэснээр бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусах гэж байгаа УИХ, Засгийн газар эрх зүйн чадамжтай юу, үгүй юү, жагсаалтаар сонгогдсон гишүүд хүлээн зөвшөөрөгдөх үү, үгүй юү гэх мэт олон асуудал зэрэг хөндөгдөж байна. Ийм нөхцөл байдал үүссэн учраас Цэцийн шийдвэрийг хурдхан хэлэлцээд Сонгуулийн тухай хуулиа хэрхэн өөрчлөхөө ярилцах хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхгүй бол хоног, хугацаа биднийг хүлээхгүй.

-Жагсаалтаар сонгогдсон 28 гишүүний нийгэмд үнэлэгдэх үнэлэмж буурлаа гэсэн үг үү?

-Иргэд “Жагсаалтаар сонгогдсон 28 гишүүнд сонгогдсон тойрог байхгүйн улмаас тойрогт ажиллахгүй, иргэдтэй уулзахгүй байгаа. Тойргоос сонгогдоогүй учраас биднийг сонсохоо байчихдаг юм байна” гэсэн хандлагатай болсон байна лээ. Иргэдийн энэ шүүмжлэлийг буруушаах аргагүй. Намын авсан саналын квотоор сонгогдсон юм чинь гээд гишүүд ч санаачлагатай ажилладаггүй тал бий. Гэхдээ би холимог тогтолцоог огт дэмждэггүй юм биш. Дэлхийн олон оронд ашиглаж байна. Гагцхүү тулгуур хуульдаа зохицуулж, хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байдаг. Намуудын төлөвшилд тустай, санал гээгдэхгүй давуу талтай гээд цаашдаа холимог тогтолцоог ашиглахыг үгүйсгэхгүй. Хэрвээ ийм шаардлагатай гэвэл Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулаад, холимог тогтолцоогоор сонгууль явуулж болно. Гэхдээ намын нэрсийн жагсаалтад даргад ойр байсан, хандив өгсөн эсвэл цүнх барьж гүйсэн нөхдийг биш салбар бүрийн оюунлаг, ланжгаруудыг оруулмаар байгаа юм.

-Та бол одоо бүлэг дотроо тойргоосоо сонгогдсон цорын ганц гишүүн нь. Тиймээс танай бүлгийн бусад гишүүнд энэ асуудал их эмзэг тусч байгаа байх л даа.

-Эмзэглээд байх шаардлагагүй. Шударга, зарчимтай л байх хэрэгтэй. Ард түмнийгээ төлөөлж байгаа бол тэднийхээ санаа бодол, хүсэл зорилгыг сонсох л хэрэгтэй шүү дээ.

-Бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгахаас өмнө “Шударга ёс” эвслийн бүлэг задрахгүй гэсэн баталгаа бий юү. Яагаад ингэж асуув гэхээр, МҮАН сонгуульд АН-ыг дэмжиж ажиллахаа мэдэгдлээ. Тэгэхээр энэ намаас УИХ-д сууж байгаа гишүүд АН-аас нэр дэвшихээр бүлгээсээ гарах юм биш үү?

-Ийм нөхцөл байдал үүсэхийг үгүйсгэхгүй. МҮАН сонгуулиар АН-ыг дэмжинэ гэдэг чинь энэ намаас УИХ-д сууж байгаа хоёр гишүүн нь АН-ын гишүүн болно гэсэн үг. Тэд АН-д орвол бүлэг задарна.

-Та бол намаа орхихгүй юү. Эсвэл МАН-д буцаад орох юм уу. Ч.Улаан гишүүн та хоёрыг МАН-д орно гэсэн мэдээлэл гарсан. Энэ хэр зэрэг бодитой мэдээлэл вэ?

-Урам хугарч байгаагаа нуугаад яахав. МАХН, МАН-ыг эвсч сонгуульд оруулах гэж хичээсэн ч манай нам олон гишүүн, дэмжигчдийнхээ хүлээлт, итгэлийг хугалж, шийдвэрээсээ буцлаа. Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг парламентаар хэлэлцэхэд завсарлага авч гацааж байна. Олон нийтийн хүсэл сонирхолын эсрэг шийдвэр гаргаад байгаа болохоор “Шударга ёс” эвслийн бүлэгт байх хэрэгтэй юу, үгүй юу ч гэж бодох боллоо.

Лидер үү, лойдор уу гэдгээ тойрогт нэр дэвшиж харуулах хэрэгтэй