Бид салбар, салбарын тэргүүлэгчид, шинийг санаачлагчдыг “Leader ships forum” буландаа урьж, Монгол Улсын хөгжлийн гарц, боломжийн талаар ярилцаж, тэдний сонирхолтой шийдэл, санаануудыг та бүхэнд хүргэдэг билээ. Энэ удаагийн зочноор “Эмэгтэй удирдагч сан”-гийн тэргүүн Машлайн Болормааг урьж ярилцлаа.

Блиц

Төгссөн сургууль

Москва хотын Комсомолын дээд сургууль, МУИС-ийн Улс төр судлапын магистр, Батлан хамгаалах их сургуулийн Үндэсний аюулгүй байдлын асуудлаарх докторант, ХБНГУ дахь Жорж Маршалын Үндэсний Аюулгүй байдлын Коллеж

ХАМРАГДСАН СУРГАЛТ:

Эмэгтэйчүүдийн улс төр, манлайллын чиглэлээр АНУ болон Ази номхон Далайн бүсийн улс орнуудад шат ахисан сургалт, семинариуд

АЖИЛЛАСАН ТУРШЛАГА:

УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны ахлах референт, УИХ-ын гишүүн Б Дэлгэрмаагийн туслах, Монгол Улсын Засгийн газрын Жендэрийн үндэсний хорооны ажлын албаны анхны дарга, “Эмэггэй удирдагч сан”-гийн тэргүүн, Азийн хөгжлийн банк, Мянганы Сорилтын Сан зэрэг олон улсын байгууллагуудын төсөл хөтөлбөрүүдэд жендэр, нийгмийн чиглэлээр үндэсний зөвлөх, мэргэжилтэн

Сонирхол

Уран зураг сонирхож, сонгодог урлагт шимтэж, дэлхийн нэр хүнд бүхий улс төр, нийгмийн зүтгэлтнүүдийн намтар түүхийг унших дуртай.

Иргэний нийгмийн байгууллага бол төр,ард түмний дундах гүүр байх ёстой

1990 онд ардчилсан хувьсгал ялж, улс орон маань олон намын тогтолцоонд шилжиж, хүн үгээ чөлөөтэй хэлж, үзэл бодлоо хүссэнээрээ илэрхийлдэг болсон.

Ялангуяа 1992 онд батлагдсан шинэ Үндсэн хуульдаа иргэд үзэл бодлоороо эвлэлдэн нэгдэж улс орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулах боломжийг зааж өгсөн нь маш том дэвшил байсан.

Тэр үеэс иргэний нийгмийн байгууллагууд, ялангуяа эмэггэйчүүдийн хөдөлгөөнүүд бий болж, чиглэл чиглэлээр үзэл бодлоо илэрхийлж, эмэгтэйчүүдийн эрх ашгийг хамгаалах анхны давалгаа бий болж байсан. Түүнээс хойш төрийн бус байгууллагууд 20 гаруй жил үйл ажиллагаагаа тогтмол явуулж ирлээ. Т эд очих цэг, хүрэх зорилго нь нэг учраас хамтарч ажиллавал илүү амжилт гаргаж, өөрчлөлтийг хийж чадах юм гэдгийг олж хараад чин хүсэл эрмэлзлэлээрээ эвсэл, сүлжээ болж ажиллаж, судалгаа шинжилгээ, хяналт мониторинг, үнэлгээ дүгнэлт хийх зэргээр мэргэшиж байгаа нь сайшаалтай. Энэ бол анхны давалгаа явсаар дараагийн шинэ шатандаа орж байгаагийн илрэл юм.

Иргэний нийгмийн байгууллага гэдэг төр ард түмний дундах гүүр байх ёстой. Энэ чиглэлээрээ нийгмийн хөгжлийг урагшлуулах том хүч юм.

Тиймээс улс орны хөгжил иргэний нийгмийн байгууллагын хүчин чармайлт оролцоогүйгээр урагшаа явахгүй гэдгийг онцолж хэлмээр байна.

Өнөөдөр төрийн хийж гүйцэтгэж, хүрч чадахгүй байгаа газар бүрт Иргэний нийгмийн байгууллагууд хүрч ажиллан, ачааллаас нь үүрэлцэж ирлээ. Энэ бүхэнд тодорхой хэмжээний санхүүгийн дэмжлэг шаардлагатай. Тиймээсчхуулиндтөрийн бус байгууллагуудаар төрийн зарим чиг үүргийг гүйцэтгүүлэх санхүүжилтийг өгнө гэж заасан байдаг. Ялангуяа төрийн захиргааны төв байгууллагуудаас хэрэгжүүлж байгаа хуулийн хэрэгжилтэд мониторинг, үнэлгээ хийх ажлуудыг төрийн бус байгууллагуудаар хийлгэж байна.

Энэ нь нэг талаараа төрийг тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах, чадавхижихад нь тодорхой хэмжээгээр нэмэр болж байгаа ч нөгөө талаасаа иргэний нийгмийн байгууллагууд хараат бус, бие даасан байдлаа алдах аюултай гэж олон улсын мэргэжлийн байгууллагууд зөвлөдөг. Г эхдээ төрөөс санхүүжилт аваад тэдний үйл ажиллагаанд үнэлэлт, дүгнэлт өгсний дараа гаргасан зөвлөмжийг хүлээн зөвшөөрч, буруу зүйлээ засч залруулж байвал төр сайн түншлэлийг бий болгох чалвар эзэмшсэн гэсэн үг. Ийм түвшинд хүртэл бидэнд тодорхой хугацаа хэрэгтэй.

Тэгэхээр өнөөгийн нөхцөлд иргэний нийгмийн байгууллагууд тогтвортой үйл ажиллагаатай байхын тулд гадны донор байгууллагуудын тусламж, дэмжлэг авч, төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлж, санхүүгийн тогтвортой үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Мөн Ашгийн бус иргэний нийгмийн байгууллагуудын тухай хуулиа судалгаатай, үндэслэлтэй боловсруулж батлуулах юм бол цаашдын хөгжилд ахиц дэвшил болно.

Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах хуулийг баталсан нь хөгжлийн нэг алхам болсон

Жендэрийн асуудал гэхээр зөвхөн эмэгтэйчүүдийн асуудал гэж ойлгодог байсан үе бий. Харин өнөөдөр эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн хүний эрхийн тухай асуудал гэдгийг ойлгодог, хүлээн зөвшөөрдөг болж эхлээд байна. 1995 оноос хойш жендэрийн асуудлыг ярьж хэлж, Засгийн газрын бодлогын түвшинд авч явсны хүчинд өнөөдөр тодорхой хэмжээний ахиц гарч байгаа.

Жендэрийн асуудалд ахиц дэвшил олж байгаа нь улс орны хөгжилд нөлөөлж байна.

Монгол Улсын Засийн газар Жендэрийн эрх тэгш байдлын тухай хуулиа батлаад энэ хуулийн хэрэгжилтээ хангах Засгийн газрын дунд хугацааны стратегиа баталсан нь хөгжлийн нэг алхам болсон. Энэхүү стратегийг хэрэгжүүлэх төсвийг тусгаж эхэлсэн нь нэг амжилт байлаа. Үүнийг олон улсын байгууллагууд, хамтын нийгэмлэгийн улс орнууд Монгол Улс зөв голдиролдоо орлоо гэсэн үнэлэлт өгч байсан юм. Гэвч эдийн засгийн хямралаас болоод өнгөрсөн жил Жендэрийн үндэсний хорооны ажлын албыг цомхотгож, бүтэц бүрэлдэхүүнийг өөрчилснөөр нэг алхам ухралт хийчихсэн.

Жендэрийн асуудалд ахиц дэвшил олж байгаа нь улс орны хөгжилд нөлөөлж байна. Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн эрэлт хэрэгцээн дээр тулгуурлаж эрхийг нь хангах талаар бодлогод тусгаж, хэрэгжүүлж байгаа учраас нийгэмд үр нөлөөгөө өгч байх ёстой. Төрийн бодлого ард түмий сайн сайхны төлөө хэрэгждэг зүйл. Үүнд эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс, нийгмийн тодорхой бүлгүүдийн онцлог хэрэгцээ шаардлагыг тусгаж, бодлогоо боловсруулж хэрэгжүүлэх нь хөгжлийн том алхам гэж үздэг юм.

Жендэрийн асуудлыг зөвхөн шийдвэр гаргах түвшин дэх эмэгтэйчүүдийн оролцоо гэсэн талаас нь харж буй хандлага байна. Гэтэл эдийн засаг, өмч хувьчлал, уул уурхай, байгаль орчин, ажлын байр, хөдөлмөр эрхлэлт гээд бүхий л нийгмийн салбарт жендэрийн асуудал яригдаж байна. Тиймээс жендэрийн асуудал бол салбар дундын бодлогын зохицуулалтын асуудал. Хүн хаана ажиллаж, хөдөлмөрлөж байна тэнд бодлого нь шингэдэг учраас өнөөдөр дэлхий нийтээрээ жендэрийн асуудлыг хөгжлийн гол цөм болгон авч үзэх болсон.

2016-2030 он хүртэл хэрэгжүүлэх дэлхий нийтийн тогтвортой хөгжлийн бодлогод жендэрийн асуудлыг тавдугаар зорилт болгон тусад нь авч үзэж байгаа. Тиймээс Монгол Улсын Засгийн газрын бодлого ч үүнтэй уялдаа холбоотой байх ёстой.

Төрийн өмчит сургуулийн стандартыг шинэчлэн тогтоох нь чухал байна

Монгол Улсын хөгжилд боловсролын салбар тэргүүлэх үүрэгтэй. Хэдийгээр эрхзүйн орчин нь бүрдсэн ч бодит амьдрал дээр олон асуудал бий. Нэг Засгийн газар, нэг улс төрийн хүчин гарч ирээд л боловсролын системийг хөдөлгөж эхэлдэг. Өнгөрсөн хугацаанд хийсэн өөрчлөлт, шинэчлэлтийг үгүй хийж болохгүй юм. Боловсролын шинэчлэлийн бодлого ярихаар л Стэнфордын, их газрын гэх мэт хууль эрхзүйн орчин, улс орны газарзүйн байршилтай холбоотой боловсролын системийг Монголд нутагшуулах гэж оролдож байна.

Тэгвэл бусад улс орнуудын боловсролын системийн давуу талыг Монголын хөрсөн дээр буулгахын тулд шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр энэ асуудлыг шийдвэрлэх ёстой байдаг. Боловсролын асуудал бол хэн нэг албан тушаалтан, улстөрчийн сэтгэлийн хөөрлөөр хийгддэг ажил биш. Яагаад гэвэл боловсрол гэдэг хүн бүр хүртдэг, улс орны чухал салбар учир маш хариуцлагатай ажиллах ёстой.

Тиймээс нутагшуулах гээд байгаа гадны зүйлийн сайныг нь аваад үндэсний онцлогоо шингээж Монголын онцлогт тохирсон өвөрмөц боловсролын тогтолцоог соёл уламжлал, хүмүүжил,  хандлагад тулгуурлан, орчин үеийн техник технологитой уялдуулан монгол хүнд тохирсон боловсролын тогтолцоог бий болгох ёстой. Монгол хүн дэлхийн аль ч улсад сурч, ажилласан өөрийн гэсэн онцлог, ур чадвартай байж чаддаг. Энэ бол бидний нэг бахархал. Ер нь бол монгол генд зориулсан л сургалтын тогтолцоо байх ёстой юм.

Их, дээд сургуулиудад олгож буй боловсролын тогтолцоо хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг хангаж чадаж байна уу. Үнэхээр ур чадвартай, шаардлага хангахуйц мэдлэг боловсролыг өгч чадаж байна уу гэсэн асуудал гарч ирдэг. Би Азийн хөгжлийн банкнаас Монгол Улсад хэрэгжүүлэх их, дээд сургуулийн боловсролын чанар, засаглалыг сайжруулах зээлийн тусламжийн хүрээнд судалгаа хийж байхад үнэхээр зах зээлийн шаардлага хангасан, ур чадвартай мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэж чадахгүй байгаа нь харагдаж байсан. Тэгэхээр их, дээд сургуулийн сургалтын чанарыг сайжруулах нь нэн чухал юм. Хэдийгээр шинэчилж байгаа ч нэлээд дорвитой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэх шаардлага байсаар байна.

Ялангуяа хөдөө орон нутгийн боловсролын тогтолцоонд анхаарах ёстой. Хот, хөдөөгийн сургуулиудад олгож буй боловсролын чанарын ялгааг арилгах ёстой гэж боддог. Үүний тулд багш болохоор бэлтгэгдэж байгаа хүмүүсийн ур чадварыг хэд дахин сайжруулах, багшаар ажиллах хүмүүсийг олон шалгуураар сонгон авч суралцуулах, цаашлаад тогтвор суурьшилтай ажиллах боломжийг бүрдүүлж, цалин, нийгмийн асуудлыг зөв шийдвэрлэх бодлогыг сайжруулах шаардлагатай асуудал болсон хэвээрээ л байна. Хот дотор ч хувийн болон төрийн өмчийн сургуулийн хооронд ялгаа харагддаг. Тэгэхээр төрийн өмчит сургуулийн стандартыг шинэчлэн тогтоох нь чухал юм. Нэг ангид сурах, нэг багшид ногдох сурагчийн тооноос эхлээд олон зүйлийг өөрчлөх ёстой. Үүний тулд боловсролын салбарт оруулах хөрөнгө оруулалтыг бодитой болгох хэрэгтэй байна.

Эмэгтэйчүүдийг улстөрд дэмжиж, итгэл хүлээлгэх цаг болсон

Өнөөдөр төр удирдлагагүй боллоо, улс төрийн систем бухэлдээ замхарлаа гэж шүүмжлээд байна

Өнөөдрийн улс төр, эдийн засгийн нөхцөл байдлыг харахад зөвхөн уул уурхай дээр түшиглэж байна. Гэтэл уул уурхай ямар алдагдалд орохыг урьдчилан тооцоолоогүй учраас манай улс эдийн засгийн хямралд орлоо гэж ярьж байна. Монгол Улс нүүдлийн мал аж ахуй дээр суурилсан онцлогтой. Хөдөө аж ахуйн салбар, мал аж ахуйгаа бид зэрэг хөгжүүлж, мал аж ахуй дээрээ тулгуурласан үйлдвэрлэлийг бий болгох ёстой.

Малчдаа дэмжих үйлдвэрлэлийг бий болгох, малаас гарч буй мах, махан болон сүү, сүүн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх үйлдвэрүүдийг бий болгож, түүнийг нь зах зээлд нийлүүлэх боломжийг ашиглах ажлуудыг эрчимжүүлэх хэрэгтэй байна. Үүнд залуучуудыг ажиллуулахын тулд мэргэжлийн ур чадварт сургах, дэлхий нийтэд нийцсэн стандартын дагуу бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэдэг чанартай сургалтын бодлого чухал. Үүнийг эрдэмтэн судлаачдын хийсэн судалгаа шинжилгээн дээр үндэслэсэн төрийн бодлогод суурилж төлөвлөлттэйгөөр хийх хэрэгтэй юм.

Өнөөдөр төр удирдлагагүй боллоо, улс төрийн систем бухэлдээ замхарлаа гэж шүүмжлээд байна. Энэ нь засаглалын тогтолцоогоо сайжруулах болсныг харуулж байгаа юм. Үүний тулд үндсэн хуулийн зарим зүйл заалтыг өнөөдрийн хөгжилтэй уялдуулан өөрчлөх шаардлага бий болжээ.

Мөн улс төр, бизнес хоёр тусдаа өөрсдийн замаар явах ёстой. Бизнесийнхэн улс орны хөгжилд татварын бодлогоороо хувь нэмрээ оруулах ёстой. Зөв бизнес хөгжихөд улстөрчид зөв бодлогоор дэмжих ёстой. Төр бизнес рүү хутгалдах ёсгүй. Гэтэл манайд эсрэгээрээ бүх бизнес хийдэг хүмүүс өөрсдөө улс төрд орж, өөрсдийнхөө эрх ашигт нийцсэн хууль гаргах гээд эрх ашгийн төлөөх тэмцэл зөрчил гарч байна. Үүнийг салгаж улстөр, бизнесийг ангид болгохын тулд тогтолцоогоо өөрчлөх хэрэгтэй.

Эмэгтэйчүүд улс төрд орох ёстой, эсэх талаар олон байр суурь явдаг. Яагаад эмэгтэйчүүд шийдвэр гаргах түвшинд хэрэгтэй тухай ярихын өмнө өнөөдрийн улс орон, нийгмийн байдалдаа дүгнэлт хийгээд үз. Ядуурал газар авсан, хүний эрх зөрчигдсөн,

рэн байна. Энэ бүхэн шийдвэр гаргах түвшин буюу бодлого боловсруулах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоо муу байгаатай шууд холбоотой. Эмэгтэйчүүдийн дуу хоолой, нийгмийн хэрэгцээ шаардлага, онцлог зүйлүүдийг нь тусгажчадахгүй, өрөөсгөл бодлого хэрэпкиж байна. Тиймээс эмэгтэйчүүд улс төрд олноороо орж, нийгэмд тулгараад байгаа асуудлуудыг зөв шийдвэрлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

У д а х г ү й сонгууль болох гэж байна. Сонгогчид эмэгтэйчүүдийг илүү дэмжиж, улс төрд оруулж чадах юм бол дөрвөн жилийн дараа ямар өөрчлөлт гарахыг харах болно.

Өнгөрсөн жилийн парламентад эмэгтэйчүүд цөөхөн боловч сонгогдсоноор нийгэмд зайлшгүй тулгамдаад байсан гол хуулиудыг санаачилж батлуулж чадлаа.

Шинээр баригдсан цэцэрлэг, сургуулийн тоо өмнөх жилүүдээс хэд дахин нэмэгдсэн гэдгийг бүгд хүлээн зөвшөөрч байна. Тиймээс мэдлэг боловсролтой, дадлага туршлагатай эмэгтэй улстөрчид нэмэгдсэнээр нийгмийн асуудлууд төдийгүй уул уурхай, үндэсний аюулгүй байдал, батлан хамгаалах салбар, хүнсний аюулгүй байдал, өмч, газар хувьчлал байгаль орчин гээд олон асуудал зөв голдиролдоо орно. Нийгмийн хөгжлийг хурдасгах, сайн засаглал, нийгмийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэхэд эмэгтэйчүүдээ илүү дэмжиж, итгэл хүлээлгэх цаг нь болжээ гэдгийг онцолж хэлмээр байна.