2017 оны Төсвийн тодотголыг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай тогтоолын төсөлд Оюутолгойн шууд гадагшаа гарч байгаа мөнгийг Монголоор дамжуулдаг болох тухай заалт бий.  Энэхүү төслийг УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн тэргүүтэй хэдэн гишүүд өргөн барьсан байдаг. Гэвч энэхүү заалтаас болж ОУВС хэлэлцээр зогсоох хэмжээнд хүрсэн тухай мэдээлэл байна. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэнгээс тодрууллаа.

-Монголоор мөнгө дамжуулдаг болох тухай заалтаас болж, ОУВС хэлэлцээрээ зогсоох хэмжээнд хүрсэн гэх мэдээлэл байна. Энэ бодитой мэдээлэл үү?

-Огт тийм зүйл сонсоогүй. Хэрвээ бид эдийн засгаа сэргээж сайжруулж, хямралаас гарая гэж байгаа бол гадагшаа алдаж байгаа мөнгөний урсгалаа дотогшлуулж, вальютын нөөцөө нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Вальютын нөөц нэмэгдэнэ гэдэг долларын ханш тогтвортой байна гэсэн үг. Долларын ханш өсөхөөр импортыг өндөр үнэтэй болгочихож байгаа юм. Тухайлбал, хэдхэн жилийн өмнө доллар 1350 байхад нэг долларын бараа 1350 байсан. Гэтэл одоо нэг долларын бараа 2500 буюу 80 хувь өсчихсөн байна. Үүнийг ард түмэн төлж чадахгүй шүү дээ. Учир нь энэ хооронд цалин өсөөгүй юм чинь. Тэгэхээр миний харж байгаагаар эдийн засгийн хямралаас гарах хамгийн гол зүйл зээл авах биш вальютын нөөцөө нэмэгдүүлэх, урсгалыг нь дотогшоо болгох явдал юм. Ингэснээр төгрөгийн худалдан авах чадвар унахгүй учир ард түмнийхээ амьдралыг тогтвортой хадгалж чадна гэж ойлгож байна.

-Энэ хэлэлцээр ОУВС-тай хийх эцсийн хэлэлцээр гээд байгаа. Гэтэл зарим зүйлээс болж зогсох хэмжээнд хүрэх үү?

-Тийм зүйл баймааргүй л юм даа. Харин ч ОУВС “Та нар хөрөнгө оруулалтын гэрээгээ өөрчлөхдөө вальютынхаа урсгалыг дотогшлуул” гэж зөвлөмөөр юм. Дэлхий дээр гэрээ хийчихээд тухайн орны нутаг дэвсгэр дээр мөнгөө дамжуулдаггүй улс орон гэж байхгүй. Ганцхан Монголд л тийм.

Жишээ нь, Чили, Перу зэрэг зэсийн томоохон хөрөнгө оруулалт татаж байгаа орнуудын хувьд  бүх татварыг авч байгаа хэрнээ гадагшаа гарч байгаа мөнгөнөөс татвар авдаг. Бүр тодруулбал, Чили бол бүх  татвараа төлсөнийх нь дараа гадагшаа гаргаж байгаа мөнгөнөөс нь 40 хувийн татвар авдаг. Перу харьцангуй муу. Манайх шиг гадныханд худалдагдчихаад байдаг. Гэсэн ч Перуд бүх татвараа төлчихөөд гарч байгаа мөнгөн дээрээс хоёр хувийн татвар авдаг.

-Харин манайд эсэргээрээ?

-Тийм. Манайд бүр татвар авах нь бүү хэл баялагийн мөнгө орж ирэхгүй байна. Үүнийг зөв гэж үзэх нь ОУВС-гийн хувьд ойлгомжгүй л зүйл үүсгэж байна. Би ОУВС-г “Та нар вальютынхаа урсгалыг оруул, тогтвортой байлга” гэж зөвлөх байх гэж бодсон. Ер нь манай эдийн засгийн хямралын гол үндэс бол ерөөсөө л вальютын урсгалыг барьж чадаагүй явдал. Амьдрал доошоо орж, бүх юмны үнэ өсч, хүмүүс худалдаж авах чадваргүй болж ядуурсан нөхцөл байдал үүнээс л болсон. Тэгэхээр энийгээ л эмчилье гэсэн санаагаар бид тогтоолын төсөл өргөн барьсан. Гэхдээ энэ бол 2017 оны Төсвийн тодотголыг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай тогтоолын нэг л заалт. Вальютын урсгалыг нэмэгдүүлье, Монголоороо өөрсдийн олж байгаа орлогыг дамжуулья л гэсэн заалт.

Өөрөөр хэлбэл, хэрвээ Монголд та хөрөнгө оруулсан бол Монголын татварын дансаар заавал мөнгөө дамжуулж бай гэсэн үг. Тухайлбал, гадны хөрөнгө оруулалт хийсэн компани байлаа гэхэд гадагшаа манай баялгийг зарчихаад мөнгөө заавал манай Монголын нутгаар дамжуулж байж гаргаа л гэсэн үг. Бүх улс орон тийм.

-Энэ тогтоолыг үндэслээд хуучин хийсэн гэрээнүүдэд засвар орох боломжтой юу?

-“Оюутолгой”-н гэрээн дээр ярихад, “хүсвэл” гээд нэг юм манай нөхдүүд хийчихсэн байдаг. Маш буруу юм хийсэн. Зарим нефтийн тухай хуулиудад Монголын талын газар нутгаар дамжуул гэсэн заалтууд нь байгаа. Ер нь тэгж байж улс орон мөнгөтэй байна уу гэхээс бүх юмыг нь гадагш нь зарчихаад нийт борлуулалтын орлогын тавхан хувийг наашаа оруулж ирдэг байвал бид яаж амьдрах юм. Цаашлаад бид дандаа зээлээр амьдарч болохгүй шүү дээ. Байгаа юмаа өөрсдөө авч чаддаг байж амьдарна. Ирээдүйдээ өр тавиад л яваад байж болохгүй. Адаглаад зээлээ багасгахын тулд, өөрийнхөө байгаа баялагийг үр ашигтай хүртэе л дээ.

-"Рио Тинто" ОУВС-д нөлөөлөх боломжтой юу?

-Би сайн мэдэхгүй. Хэрвээ Рио тинто анх хөрөнгө оруулахдаа ярьж байсан шигээ байсан бол өнөөдөр амьдрал ингэж хямрах байсан уу. Та нар яг 2009 оны гэрээ зурах үеийн бичлэгүүдийг эргэж хараарай. Амьдралыг суга татаад сайхан болгоод өгнө, хөрөнгө оруулалтын гэрээг буруушааж байгаа хүмүүс популизм хийгээд хойш нь татах гээд байна л гэсэн. Үнэнийг хэлсэний төлөө шүү дээ. Гэтэл өдөр тутам алдаад байсан сая доллар өнөөдөр хаа байна. Тэдний яриа үнэн байсан бол 360 сая доллар Монголд жил бүр орох байсан. Гэтэл байхгүй. Харин дээд тал нь 160-ийг төлж байвал их юм. Оюутолгойн гэрээ ашиглалтанд ороод төсөл хэрэгжээд арван жил болох гэж байхад бүр нэмээд Дубайн гэрээг 17 жилээр ухраачихаад сууж байна. Тэгэхээр Рио Тинтогоос “Та нарын ярьсан амьдралын сайхан хаашаа нисчих вээ” гэж асуух ёстой.