Сангийн дэд сайд бөгөөд Нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартын хорооны дарга Х.Булгантуяатай ярилцлаа

-Нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартын хороо хэдийд байгуулагдав?

-Нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартын хороо Сангийн сайдын 323 дугаар тушаалыг үндэслэн 2016 оны намар байгуулагдсан. Энэ тушаалаар хорооны ажиллах журмыг баталсан байдаг. Журмыг Сангийн сайд баталж мөрдүүлэх тухай асуудлыг Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлд зааж өгсөн байгаа.

-Хороо ямар чиг үүрэгтэй ажиллаж байгаа вэ?

Стандартын хороо Монгол Улсад мөрдөгдөх нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартуудын орчуулгыг хянан, батлах тэдгээртэй холбоотой хэвлэх эрхийг олгох, мөн СТОУС-ын сургалт явуулдаг хувийн хэвшлийн болон төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, Сангийн яамнаас боловсруулж байгаа стандарттай холбоотой аливаа журмын төслүүдийг хэлэлцэх чиг үүрэгтэй байгуулагдсан. Одоогоор мэргэжлийн ТББ-уудаас нийлүүлж байгаа бүтээгдэхүүн болоод нягтлан бодох бүртгэл, аудитын төрийн чиг үүргийг уялдуулах хүрээнд ажиллаж байна.

-Хорооны бүрэлдэхүүнд ямар хүмүүс багтаж байгаа вэ?

Стандартын хорооны журамд зааснаар хорооны гишүүд мэргэжлийн өндөр ур чадвартай, стандартын чиглэлээр мэргэшсэн байх, мөн англи хэлний мэдлэгтэй, тодорхой хэмжээний ажлын туршлагатай байх шаардлагатай. Сангийн сайдын тушаалаар 15 хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байна. Хорооны гишүүдийг товч танилцуулахад, Сангийн дэд сайд миний бие хороог даргалж байгаа. Хорооны нарийн бичгийн даргаар Сангийн яамны НБББГ-ын ахлах мэргэжилтэн, доктор Б.Болормаа ажиллаж байна.

Гишүүдэд, төрийн байгууллагуудаас: СЯ-ны НБББГ-ын дарга Г.Түвдэндорж, төрийн сангийн төлбөр тооцооны хэлтсийн дарга М.Батхуяг нар, СЗХ-ноос ББСБ-дын газрын дарга С.Баянцогт, ҮАГ-аас Санхүүгийн Аудитын газрын захирал Ц.Наранчимэг, Стандартчилал хэмжил зүйн газрын Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний бодлогын газрын дарга Д.Төрмөнх, ТББ-аас: ММНБИ-ийн Стандартын хэлтсийн дарга Л.Бадамханд, МНББХ-ийн тэргүүн, доктор профессор Л.Дондог, хувийн хэвшлийн байгууллагаас: ХХБ-ны Санхүүгийн удирдлага, хяналтын газрын захирлын орлогч Д.Энхтуяа, Бороо гоулд ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал О.Отгонтогтох, PWC Аудит ХХК-ийн ахлах менежер М.Нурбек, Юнифайд Файнаншл Солюшнс Аудит ХХК-ийн аудитор Д.Бүнчинсүрэн, их дээд сургуулийн эрдэмтдээс: МУИС-ийн БС-ийн НББ-ийн хөтөлбөрийн доктор, дэд профессор Д.Нямаа, СЭЗИС-ийн НББ-ийн тэнхмийн эрхлэгч Г.Гантулга нар багтаж байна.

Хорооны бүрэлдэхүүнийг аль болох өргөн төлөөлөлтэй, мэргэжлийн өндөр ур чадвартай хувь хүн талаас нь сонгож авсан. Хэдэн мянган хуудас бүхий нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартыг хянан найруулахад цаг зав, сэтгэл гарган ажиллаж байгаа хорооны гишүүддээ талархаж байгаагаа хэлмээр байна.

-Ер нь эдгээр стандартыг дагаж мөрдөх нь улс орны хувьд, эдийн засгийн хувьд ямар ач холбогдолтой вэ?

Дэлхийн эдийн засаг глобальчлагдаж байна. Санхүүгийн тайлагнал өөрөө бизнесийн хэл болсон. Сүүлийн 4-5 жилд СТОУС-ын хэрэглээ, шаардлага манай улсад улам нэмэгдэж байна. Дэлхийн аль ч орны хөрөнгө оруулагчдыг өөртөө татах, Монголын үндэсний компаниудыг дэлхийд гаргахад дэлхий даяараа дагаж мөрддөг стандартыг хэрэглэх нь зайлшгүй чухал.

Олон улсын стандартын хэрэглээний түвшин хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн түвшинтэй уялдаж байгаа. Монголын маш олон компаниуд гадны хөрөнгийн биржид бүртгүүлэх болсон, МХБ-ийн зүгээс ч гэсэн компаниудын засаглалыг сайжруулах, засаглал нь аль болох олон улсын түвшинд хүрсэн байх, нэгдмэл нэг стандарттай байх гэх мэтээр шаардлагаа өндөрсгөж байгаа.

Түүнчлэн манай улс олон улсын зах зээлд бондуудыг гаргаж санхүүжилт босгож байна. Иймээс Засгийн газрын санхүүгийн тайланг ч гэсэн олон улсын санхүүгийн байгууллагууд сонирхдог болсон.

Энэ үүднээсээ ч гэсэн бид дан ганц хувийн хэвшлийн байгууллагуудын тайланг олон улсын стандартад нийцүүлэх биш, дээр нь Засгийн газрын болон ТӨХК-уудын тайланг олон улсын жишигт нийцүүлэх шаардлагатай.

-Хороо байгуулагдсанаас хойш ямар ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлэв?

-Хороо байгуулагдсанаас хойш нийт 3 удаа хуралдсан. Бид жижиг, дунд аж ахуйн нэгж /ЖДААН/-ийн СТОУС-ын 2016 оны орчуулгыг хороогоор хянан хэлэлцэж, холбогдох засвар хийж, хянан найруулсан. Ингээд орчуулгыг албан ёсоор баталж, хэвлэн нийтлүүлэхээр ажиллаж байна.

Дээр нь Аудитын олон улсын стандарт /АОУС/ 700, 701, 705, 706, 720, 570 стандартуудын орчуулгыг хянан хэлэлцэж баталлаа. Ингэснээр ААНБ, хараат бус аудиторуудын үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх, монгол хэл дээр үнэн зөв орчуулгатайгаар дээрх стандартуудаар хангах боломжийг олгож байгаа. Мөн бид үндэсний 3 стандартыг баталсан.

Стандартын хорооны дараагийн ажил бол СТОУС-ын чиглэлээр сургалт явуулж байгаа хувийн байгууллагуудад зөвшөөрөл олгох ажил байгаа. Олон улсын стандартын сургалт явуулж байгаа ТББ-ууд, сургалтын төвүүдийг нэгдмэл арга зүйтэй болгох, сургалтын хөтөлбөрийг ижилсгэх, орон тооны буюу зохих зөвшөөрөлтэй багшлах боловсон хүчинтэй байх шаардлага тавих юм. Ер нь мэргэжлийн нягтлан бодогчид стандартыг нэгдмэл нэг утгаар ойлгодог болох ёстой. Иймээс СТОУС-ын сургалт явуулж байгаа байгууллагуудын үйл ажиллагааг шалгаж, дүгнэлт гаргах, арга зүйн болон бусад дэмжлэг үзүүлэхээр ажиллаж байна.

-Үндэсний стандартыг баталсан гэж та хэлсэн. Энэ талаараа тодруулна уу?

-Манай улсын эдийн засаг Хөдөө аж ахуй, Уул уурхай, Барилга гэсэн 3 салбарт тулгуурлаж байдаг. Энэ 3 салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ААНБ-дад орлого, зарлагаа хэрхэн хүлээн зөвшөөрч, бүртгэхийг зохицуулсан стандартуудын төслийг Дэлхийн банкны техник туслалцааны төслийн санхүүжилтээр Сангийн яам 2 жил гаруй хугацаанд боловсруулсан байдаг.

Тус стандартын хороо дээрх төслүүдийг хэлэлцээд Сангийн сайдын 2016 оны 409, 410, 411 тоот тушаалаар үндэсний стандарт болгон батлуулан мөрдүүлээд байна. Олон улсын стандартад эдгээр 3 салбарын үйл ажиллагааг зохицуулсан стандартууд бол бий. Гэхдээ энэ нь хэт ерөнхий хүрээнд байдаг. Эдгээр стандартууд маань монгол хэл дээр монгол мэргэжилтнүүд өөрсдөө боловсруулсанаараа онцлогтой учраас хэрэглэхэд дөхөм гэж үзэж байгаа. Бид тодорхой хугацааны дараа засаж сайжруулахад анхаарна.

-Олон улсын стандартуудаас нэн даруй хэрэглээ болгох ямар стандартууд байна, үүнийг нэвтрүүлэхэд тулгамдсан асуудлууд юу байна?

Хамгийн ойрын тулгамдаж байгаа асуудал бол 2018 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс мөрдөгдөх СТОУС-ууд байгаа. Үүнд: Орлого хүлээн зөвшөөрөхтэй холбоотой 15-р стандарт, Түрээсийн 16-р стандарт, дээр нь АОУС 260, 315, 310 стандартууд хүлээгдэж байна. Шинээр батлагдаж гарсан стандартуудыг аль болохоор Монголын хэрэглэгчдэд монгол хэл дээр үнэн зөв орчуулгаар гар дээр нь шуурхай хүргэх, хэвлэж нийтлэх, сургалт хийх энэ бүх ажлыг түргэвчлэх үүднээс ММНБИ-д үүрэг өгч, гэрээний хүрээнд хамтран ажиллаж байна.

СТОУС-ын орчуулгыг хамгийн сүүлд 2013 онд манай улс хэвлэж гаргасан. Үүнээс хойш шинээр олон стандартууд батлагдсан. Хэд хэдэн стандарт хүчингүй болсон. Шинэчлэгдсэн стандартууд 2019 оны эхнээс мөрдөгдөж эхлэх гэж байна. Гэтэл манай зах зээлд энэ стандарт сүүлийн хувилбараар орчуулагдаагүй байна. Олон улсын стандартад нийцүүлж тайлан гаргадаг манай бизнесийнхэн, ААН-үүдийн хувьд хүлээлт их байгаа. Иймээс бид 2018 оны эхний хагас жил гэхэд СТОУС-ын 2017 оны англи хэл дээрх хувилбар, дээр нь АОУС-ыг бүрэн эхээр нь 2017 оны хамгийн сүүлийн үеийн байдлаар нь бүрэн хэмжээнд орчуулж, дахин найруулж батлаад хэрэглэгч нартаа хүргэхээр ажиллаж байна.

ЖДААН-ийн СТОУС-ын хувьд ололттой. 2016 оны хувилбарыг орчуулсан. Энэ ондоо хэвлээд хэрэглэгчдэд хүргэх төлөвлөгөөтэй байна.

Бас нэг анхаарах асуудал бол манай улсын Засгийн газрын нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан өөрөө олон улсын стандартад нийцэж гарсан байх нь хөрөнгө оруулагчдын эрэлт хэрэгцээний нэг болоод байна.

Тэр хүрээнд тавьж байгаа зорилт бол Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартыг /УСНББОУС/-ыг монгол хэл дээр иж бүрнээр нь гаргах хэрэгтэй байгаа. УСНББОУС-ын хувьд хамгийн сүүлийнх нь хэвлэл 2010 онд гарсан байна. Үүнээс бид асар их хоцрогдсон явж байгааг харж байна.

Бүх стандартууд маань нийлээд 6000 орчим хуудастай, англи хэл дээр мэргэжлийн хэлээр бичигддэг баримт бичиг болохоор манайх орчуулж гаргахад асар их цаг хугацаа алддаг. Энэ талаар бас маргаантай байдаг.

Зарим хүмүүс болохоор бид үүнийг орчуулах гэж чармайлт тавиад хугацаа алдах хэрэг байхгүй, орчуулга ойлгомжтой, ойлгомжгүй гэх мэт яриад англи хэл дээр нь хэрэглэх нь зүйтэй.

Яагаад гэвэл, том стандартыг нийтийн сонирхлын ААНБ хэрэглэдэг, хүн хүч, санхүү сайтай ийм байгууллагуудын хувьд заавал монгол хэл дээр хэрэглэх шаардлага байхгүй. Бид ЖДААН-ийн стандартаа орчуулаад явахад болно гэж үзэж байгаа.

Харин Сангийн яамны зүгээс бүх байгууллага, мэргэжилтнүүд англи хэлтэй болоогүй, англи хэлтэй байлаа гэхэд стандартыг бүрэн эхээр нь ойлгох хэмжээнд хүрээгүй байна гэдгийг харж байгаа болохоор заавал орчуулах шаардлагатай гэж үзэж байгаа.

Мөн нийтийн сонирхлын ААН, байгууллагуудын нягтлан бодогчдоос, 2018 оноос мөрдөгдөх гэж байгаа орлого хүлээн зөвшөөрөлттэй холбоотой 15 дугаар стандарт, түрээсийн 16 дугаар стандартуудын орчуулга хэдийд гарах вэ, Сангийн яам юу хийж байна гэж байнга асуугаад байгаа нь монгол хэл дээр гаргах шаардлага байгааг илэрхийлж байгаа.

-Стандартыг хурдтай орчуулан хүргэх, нягтлан бодогчдыг шинэ мэдээллээр хангахын төлөө Стандартын хороо маань ажиллаад эхэлсэн. Ингэхэд Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөлтэй хэрхэн хамтарч ажиллах вэ?

Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл /НББОУСЗ/ маш хурдтай ажиллаж байна. НББОУСЗ-тэй хамтран ажиллах үүрэг бол ММНБИ-д байгаа. Институт нь Нягтлан бодогчдын олон улсын холбооны жинхэнэ гишүүн, мэргэжлийн байгууллагынхаа хувьд СТОУС-ын өөрчлөлт, шинэчлэлтийг цаг алдалгүй үндэсний нягтлан бодогч нарт орчуулан хүргэж, мэдээллээр хангах үүрэгтэй. Иймээс Стандартын хороо дэмжиж ажилладаг.

Нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартын хороо маань монголын хувьд стандарт тогтоогч байгууллага гэсэн үг. Шаардлагатай тохиолдолд стандартын хороо олон улсын стандартын зөвлөлд дуу хоолойгоо хүргэх болно.

-Хорооны санхүүжилтийн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэж байна?

-Санхүүжилтийн хувьд уг нь бол улсын төсөвт суулгах ёстой. Өнөөдрийн хувьд улс орны байдал, орчуулгатай холбоотой санхүүжилтийг шийдэх боломж сайнгүй байгаа. Иймээс Хорооны хувьд ямар нэгэн санхүүжилт авахгүй байгаа. Орлогоо зардлаар нь нөхөх боломжийг эрэлхийлж байна.

-Хорооноос судалгаа, шинжилгээний ажлууд хийж байгаа юу?

Манай хорооны бүрэлдэхүүнд эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил хийх дадлага туршлагатай, эрдмийн зэрэг цолтой хүмүүс нэлээдгүй байгаа. Бид аливаа шийдвэрийг гаргахдаа шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, судалгаанд тулгуурласан байхыг давууд үзэж, бүхий л ажлаа явуулж байгаа.

-Та хорооны цаашдын үр дүнг хэрхэн харж байгаа вэ?

Стандартын хорооны даргын зүгээс онцолж хэлэх нэг зүйл бол стандартын хорооны хуралдаан бүр 80 хувиас дээш ирцтэйгээр хуралддаг. Манай хорооны гишүүд нягтлан бодох бүртгэл, аудитын тулгамдсан аливаа асуудлыг шуурхай шийдье гэсэн эрмэлзэлтэй байгаа нь харагддаг.

Нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартын орчуулгад хэрэглэгдэх маргаантай байгаа зарим нэр томьёог саяхан нэг мөр болгож баталсан нь үүний жишээ.

Хорооны ажлын гол үр дүн гэвэл олон улсын хурдтай Монгол Улсын хурдыг зэрэгцүүлэх явдал юм. Шинэчлэгдсэн стандартуудыг цаг тухайд нь хүргэх, хэрэглэгчдээ арга зүйгээр хангах, ингэснээр нэгдмэл нэг арга зүйтэй байх зорилго агуулж байна.

-Стандартыг мөрдөх нягтлан бодогчид, ААНБ-уудад хандаж юу хэлэх вэ?

Аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын үйл ажиллагаанд үнэлэлт дүгнэлт өгөх гол үзүүлэлт нь санхүүгийн тайлан байдаг. Өдрөөс өдөрт глобальчлагдаж байгаа дэлхийд олон улсын чанар, стандартыг үйл ажиллагааныхаа бүхий л чиглэлд баримтлах нь байгууллага урт удаан хугацаанд хөгжихөд нэн чухал тустай. Тиймээс орчуулан гаргасан стандартыг даган мөрдөж ААНБ-ууд үйл ажиллагаагаа хөгжүүлэх нь зүйтэй.

Нягтлан бодогчид та бүхнийг бидэнд санал дүгнэлтээ ирүүлж, харилцан хамтран ажиллана гэдэгт итгэлтэй байна.

Х.Булгантуяа: Олон улсын стандартад эдгээр 3 салбарын үйл ажиллагааг зохицуулсан стандартууд бол бий