УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хороо, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн газар хамтран өчигдөр" 3ахиргааны шинэтгэл:Асуудал ба шийдэл" сэдэвт бага хурлыг Төрийн ордонд зохион байгууллаа. Манай улс сүүлийн 20 жилд улс төр болон төсвийн шинэтгэлийг ямар нэг хэмжээгээр хийсэн ч, захиргааны шинэтгэлийг үндсэнд нь мартсан гэхэд болно. Гэтэл олон улсад дээрх шинэтгэлүүдийг хамтад нь хийдэг. Ингэж гэмээнэ үр дүнг нь иргэд хүртдэг бичигдээгүй хуультай.

Хурлын үеэр Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ж.Сүхбаатар энэ асуудлыг бултаараа хэлэлцэж, шийдлийг нь гаргачихвал 2012 оны сонгуульд олонх болсон улс төрийн хүчин нь, Засгийн газраа байгуулсныхаа дараа хурлаас гаргасан шийдлийн дагуу захиргааны шинэтгэлийг хийх ёстойг онцлон хэлж байсан. Үүнийг нь ч хурлын төлөөлөгчид дэмжин, санал бодлоо илэрхийлж байсан юм.

Энэ удаагийн бага хурал нэлээд өргөн хүрээнд болсон. Ерөнхийлөгч болон УИХ-ын Тамгын газар, Засгийн газар, Авилгатай тэмцэх газрынхан гээд холбогдох мэргэжилтнүүд оролцон үгээ хэлж, "айлдвар"-аа дуулгасан юм. Тухайлбал, Төрийн албаны зөвлөлийн дарга Д.Зүмбэрэллхам "Монгол Улсын төрийн албанд мэрит зарчмыг төлөвшүүлэх нь" сэдэвт илтгэл тавив. Энэ талаар тоймлон хүргэвэл 1990-1995 оныг хамарсан шинэтгэлийн эхний үе шатны гол онцлог нь манай орны төрийн байгуулалтын шинэ тогтолцоог бүрдүүлэхэд оршиж байжээ.

Энэ үе шатанд ардчиллын үнэт зүйлсийг шингээсэн Үндсэн хуулийг боловсруулж баталсан. Үүний үр дүнд төрийн албаны өнөөгийн дүр төрх бүрэлдэх үндэс суурь тавигдсан аж. Мөн 1993 онд баталж, хэрэгжүүлсэн Засгийн газрын "Удирдлагын хөгжлийн хөтөлбөр" төрийн албаны шинэтгэлийг урагшлуулахад багагүй үүрэг гүйцэтгэсэн гэдгийг тэрбээр тодруулсан юм.Харин хоёр дахь үе шат нь 1995-2002 оныг хамарчээ. Төрийн албаны хуулийг 1995 онд баталж, манай улс анх удаа энэ салбарыг зохицуулсан төрөлжсөн хууль дүрэмтэй болов. Энэ шатанд хийсэн ажлуудаас анхаарал татсан содон үйл явц бол төрийн албаны стандартын удирдлагыг хариуцсан Төрийн захиргааны албаны зөвлөлийг байгуулсан явдал юм.

Тус байгууллагын зорилго нь улс төрөөс ангид, мэргэшсэн төрийн албыг бүрэлдүүлэхэд оршиж байжээ. Үүнийг ч бусад орны туршлагаас харж болох юм. Тухайлбал, АНУ-д 1883 онд Пендалтоны хуулийг батлахад ийм байгууллага байгуулж байв. Мөн Канад, Энэтхэг гэх мэт. Түүнчлэн гурав дахь үе шат 2002-2008 оныг хамарсан гэж тэрбээр үзжээ. Учир нь 2002 онд Төрийн албаны удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийг баталсан байдаг. Харин сүүлчийн үе шатыг 2008 оноос эхлэлтэйг тодруулсан байна.

Өөрөөр хэлбэл, тус салбарын хуульд зарчмын шинжтэй томоохон нэмэлт өөрчлөлтийг энэ онд оруулсан аж. Тэгэхээр төрийн албаны шинэтгэл нь цаашид улс төрөөс хараат бус байж, гагцхүү мэдлэг чадварт суурилсан мэргэшсэн , тогтвортой байх мэрит тогтолцоог бий болгоход оршино гэдгийг хуралд оролцогчид дуу нэгтэй хэлж байсан. Энд нэг зүйлийг тодруулахад, мэрит гэдэг нь "гавьяа зүтгэл, чанар чансаа, сайн тал, хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдал" гэх мэт утгыг агуулдаг аж.

Түүнчлэн энэ үеэр хөндөгдсөн нэг сэдэв бол улс төрийн сонгууль бүрийн дараа УИХ-д авсан суудлын харьцаагаар намууд албан тушаал хувааж авах байдал олширдог. Мөн албан тушаалтныг зөвхөн улс төрийн шалгуураар холбогдох хууль тогтоомжийг үл хайхран халах, чөлөөлөх, томилох гажууд зуршил сонгуулиас сонгууль дамжин ужгирсан нь одоо хүртэл амь бөхтэй үргэлжилсээр байна. Энэ нь төрийн албаны зөвлөлөөс, жинхэнэ албан хаагчийн хооронд үүссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх ажлын явцаас тодорхой харагддаг аж. Тухайлбал, 2004 оны сонгуулийн дараа дээр дурьдсан маргааны тоо ес дахин нэмэгджээ. Харин 2008 оны сонгуулийн дараагийн жилд эл тоо өмнөхөөс 3.4 дахин нэмэгдсэн судалгаа гарчээ.

Тэгэхээр энэ тоон үзүүлэлтээр төрийн албаны томилгоонд улс төрийн оролцоо байдгийг харж болохоор байна. Хуралд оролцогчдын санал нэгтэй хэлж байсан асуудал бол төсвийн шинэтгэлийн хэрэгжилтэд анхаарах зүйлс олон байгааг тодруулсан явдал юм. Жишээ нь, Төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн хуулиар орон нутгийн хэрэгжүүлэх чиг үүргийг хэдийгээр зааглан тодорхойлсон ч бодит байдал дээр эсрэгээрээ гэнэ. Мөн хуулиар тогтоогдсон чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай санхүүжилт ямагт дутдаг байна.