УИХ-ын гишүүн Ч. Улаантай ярилцлаа.

УИХ-ын намрын чуулганы сүүлчийн өдрийн хуралдаанаар Хөгжлийн банкны тухай хуулийг баталсан. Гэтэл уг хууль нь баяр наадам эсвэл өөр нэг онцгой цаг үеийг далимдуулан түүхий хууль баталдаг гэх яриаг дахин баталлаа хэмээн зарим гишүүд, албаны хүмүүс, иргэд шүүмжилж байна. Та хуулийн тухайд батлагдсанд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

Хөгжлийн банкны хууль ийм хэл аманд өртөж байгаад би хувьдаа харамсаж байна. Олны үг ортой гэдэг. Тийм ч учраас яаруу дааруу баталж, энэ чухал ач холбогдолтой хуулийн нэр хүндийг анхнаас нь сэвтүүлж байгаад харамсаж байна. Монгол Улсад хөгжлийн банк хэрэгтэй юу гэвэл хэрэгтэй. Би хувьдаа Хөгжлийн банкны тухай хуулийг батлах ёстой гэж бодож явдаг хүн. Гэхдээ энэ хуулийг нухацтай сайн хэлэлцэж, батлах ёстой байсан. Банк байгуулах нэг хэрэг. Харин тэр банкийг тогтвортой, үр ашигтай ажиллуулж өгөөжийг хүртэх нь хамгийн чухал. Түүнээс бус банктай болох нь туйлын зорилго биш. Энэ үүднээс би хуулийг хэлэлцэх явцад нэлээд олон санал гаргасан.

Гэхдээ та хуулийгбатлах эцсийн шатанд оролцох боломжгүй гэдгээ хэлээд чуулганы танхимаас гарсан шүү дээ?

Яагаад гэвэл хуульд дутуу дулимаг боловсруулсан асуудал нэлээд байна. Хамгийн гол нь байгуулах гэж байгаа банк маань анхнаасаа тогтвортой, үр ашигтай ажиллаж чадна гэдэг итгэл үнэмшил төрүүлж чадахааргүй байгаад л асуудлын учир байсан юм. Тиймээс энэ чухал хууль хэрэгжих нь бүү хэл батлагдаж гарангуутаа ийм хэл аманд өртөж байгаад харамсаж байна. Мордохын хазгай болох вий дээ хэмээн эмзэглэж байна. Ер нь бол манайд урьд өмнө нь банкийг зохион байгуулдаг, дараа нь голдуу үүсгэн байгуулагчдынх нь зүгээс явуулсан үйл ажиллагааны улмаас дампуурдаг явдал түүх болсон зүйл шүү дээ. Өнгөрсөн хугацаанд арван хэдэн банк байгуулагдаж, дампуурлаа. Ийм гашуун замаар битгий яваасай гэж би хувьдаа Хөгжлийн банкийг бодож байна. Харамсалтай нь энэ батлагдсан хуулиас тийм баталгаа харагдахгүй байна. Тиймээс батлахад нь санал өгч чадахгүй нь гэж хэлээд гарсан.

Хуулийн төсөлд та ямар санал оруулсан юм бэ?

Дэлхийн олон улс оронд Хөгжлийн банкийг байгуулж ажиллуулсан туршлага, жишиг бий. Үүнээс харахад олон улс оронд хөгжлийн банк бүтэлгүйтсэн байдаг. Яагаад бүтэлгүйтсэн бэ гэдгийг ул суурьтай судалж, үнэлэлт дүгнэлт өгөөгүйгээс тэр. Хэдхэн шалтгаанаас болж Хөгжлийн банк бүтэлгүйтдэг судалгаа байдаг юм билээ. Үүний эхнийх нь хараат бус ажиллаж чаддаггүй. Ямар нэгэн улс төрийн хүчний нөлөөнд автагддаг. Энэ нь Засгийн газар нь Хөгжлийн банкийг байгуулж, шууд тэтгэж, өөрөө удирдаж, санхүүжүүлж явдаг жишиг зарим улс оронд байсан байгаа юм. Энэ байдлаас шалтгаалаад Засгийн газрыг дэмждэг, Засгийн газрыг байгуулсан улс төрийн хүчний нөлөөнд автсанаар энэ банк нь үр ашиггүй ажилласан жишээ байдаг юм билээ.Дараагийн нэг зүйл нь Хөгжлийн банк нь үр ашигтай ажиллах ёстой. Тэгж гэмээнэ урт хугацаанд, тогтвортой, өгөөжтэй ажиллаж чадна. Үр ашиггүй ажиллах юм бол банк өөрөө дампуурна. Тухайн банк үр ашигтай төслийг сонгож санхүүжүүлж чадаагүйгээс болоод л тэр. Энэ мэт зарчмын асуудлууд Хөгжлийн банкны тухай хуульд байсан л даа.

Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлэх төслийн жагсаалтыг Засгийн газраас батална гэж хуулийн төсөлд тусгасан байсан ч хэлэлцүүлгийн явцад УИХ-аас батлахаар болсон. Та харин арай өөр саналтай байх шиг байсан?

Засгийн газрын шийдвэрээр Хөгжлийн банк зээл олгоно гэж хуулийн төсөлд тусгасан байсан.

Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрын санхүүжүүл гэсэн төслийг л санхүүжүүлэх нь л дээ. Энэ нь эдийн засаг, санхүүгийн үр ашгаа гол болгохгүй улс төрийн шийдвэрээр дагаад явчхаар тухайн банк цаашдаа санхүү, эдийн засгийн хувьд оршин тогтнох аргагүй болгож байгаа юм.

Би хувьдаа Хөгжлийн банкны санхүүжүүлэх төслийг Хөгжлийн банк өөрөө сонгож авч, санхүүжүүлдэг байх эрхийг өгөх ёстой гэсэн санал гаргасан ч дэмжигдээгүй. Өөрөө шүүж үзээд, төсөлдөө дүн шинжилгээ хийгээд, үнэхээр эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байна гэж итгэл үнэмшил авсан хойноо санхүүжүүлдэг байх эрхийг нь өгөх ёстой. Хуульд УИХ-аас тухайн төсөл хөтөлбөрүүдийг батална гэж заасан байгаа. УИХ бол улс төрийн үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллага. Тиймээс улс төрийн хүчнүүдийн нөлөө их. Үүнээс шалтгаалж нийгэмд ач холбогдолтой боловч эдийн засгийн хувьд үр ашиггүй төслүүд санхүүжигдэж болзошгүй.

Үүнээс болж банкны үйл ажиллагаа бага багаар хүндрэхийг үгүйсгэх аргагүй юм. Үүнд анхаарах хэрэгтэй. Гэхдээ өнөөдөр тийм болчихно гэж байгаа юм биш л дээ. Эдийн засагчид, санхүүчид дараа нь гарах үр дагаврыг үргэлж тооцдог учир би ийм санал гаргасан юм. Ийм байдалд орохгүйн тулд, сэргийлэхийн тулд дээр механизмуудыг л хуульд суулгаж өгөх байсан юм.Үр ашигтай төслийг сонгож шалгаруулна гэдэг заалтыг хуульд оруулъя гэсэн санал гаргаад гишүүдийн дэмжлэг авсангүй. Тэгэхээр үр ашиггүй төсөл санхүүжүүлж болох нь. Магадгүй энэ нь явсаар банк өөрөө эдийн засгийн хувьд хүндэрнэ шүү дээ.

Одоо нэгэнт хууль батлагдчихсан болохоор Хөгжлийн банкны цаашдын үйл ажиллагаа хүндрэх нь нэлээд тодорхой гэх гээд байна уу?

Хүндэрч болзошгүй. Дээр хэлсэн механизмуудыг суулгаж өгөөгүй учир ажлыг зохион байгуулах явцдаа журам, дүрэм, зохицуулах бусад шийдвэрүүддээ энэ санааг оруулж өгөх хэрэгтэй. Ер нь үр ашигтай төслийг санхүүжүүлнэ гэдэг нь хуульчлах ёстой заалт байсан. Бидний ярьж, хийж байгаа хоёр хоорондоо зөрөөд байдаг. Банк ашигтай ажиллах ёстой гэсэн зарчмыг болохоор баталчхаад байгаа юм. Гэтэл банк нь үр ашигтай төслийг санхүүжүүлнэ гэдэг заалтыг ороод ирэхээр батлахгүй байгаа юм, Тэгэхээр ашигтай ажиллана гэдэг нь нэг ёсны лоозон болж үлдэж байна. Хэрэгжих механизм байхгүй лоозон. Энэ нь л буруу үр дагаварт хүргэх вий дээ гэж болгоомжилж байна. Би эдийн засгийн салбарт 30-аад жил ажилласан хүн. Сүүлийн арав гаруй жил хичнээн олон банк дампуурсныг харж байна, мэдэж байна, туулаад ирлээ.Тэгэхээр банк бүтэлгүйтүүлдэг сурсан арга барилаараа явчих вий дээ гэж би хувьдаа болгоомжилж, эмзэглэж байна.

Та хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл санаачлах уу?

Одоогоор бодсон зүйл алга. Явцыг нь харъя. Үр ашигтай байна гэсэн ерөнхий зарчим нь байгаа юм чинь механизмыг дүрэм, журмын хүрээнд авч үзэж болно л доо. Юу ч гэсэн харзная.

Хөгжлийн банкны тухай хуулийн төслийг хэлэлцэж байх үед Д.Тэрбишдагва, А.Тлейхан нарын арав гаруй гишүүн "Хөгжлийн банк нь жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих төслийг санхүүжүүлдэг байх хэрэгтэй" гэсэнсанал гаргаж, улмаар цөөнх болж байсан. Та үүнд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

Хөгжлийн банк нь үнэхээр өгөөжөө өгөх, үр ашигтай л байх юм бол жижиг, том гэж төслийг ялгалгүйгээр санхүүжүүлж болно. Банк гэдэг бол ашгийн байгууллага. Хэн нэгний эх үүсвэрийг татан төвлөрүүлж, өөр дээрээ байршуулдаг. Түүнд оновчтой менежмент хийж, үйл ажиллагаа явуулж ашиг олоод оршин тогтнодог ёстой. Тиймээс том, жижиг гэж ялгаад байх шаардлага байхгүй. Гурван cap, эсвэл гучин жилийн дараа ч ашгаа өгөх төсөл байж болно. Гэхдээ Хөгжлийн банк л гэж байгаа юм чинь хөгжлийн суурь асуудлыг шийдэх төслүүдийг санхүүжүүлдэг байх ёстой гэсэн саналыг гаргаж, чуулганы хуралдаанд дэмжлэг авсан. Энэ нь банкийг эрсдэлд орохоос хамгаалж байгаа нэг том хашилт юм. Энэ нь тухайн төсөл нь УИХ, Засгийн газраас тодорхойлсон тэргүүлэх ач холбогдолтой байна. Хоёрдугаарт эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байна. Гуравдугаарт томоохон төсөл байна. Тэгэхгүйгээр өдөр тутмын жижиг сажиг зүйлд ороод явчихвал Хөгжлийн банк бус хадгаламжийн касс, жижиг сангийн хэлбэрт орчихно. Тийм сан, жижиг төслийг санхүүжүүлчих арилжааны банк манайд хангалттай байна.

Хөгжлийн банк нь дүрмийн сангийн үндсэн хөрөнгийг стратегийн орд газраас олох орлогоос бүрдүүлнэ гэж заасан нь хэлэлцүүлгийн явцад зарим гишүүдийн шүүмжлэлийг хүлээж, өнөөх алаагүй баавгайн арьсаар гэдэг шиг үлгэр гэх нь ч сонсдож байсан?

Дүрмийн санг нь төсвөөс байгуулж өгнө гэж хуульд заасан. Тиймээс байхгүй зүйл хэмээн маргалдах асуудал байхгүй. Одоо нэгэнт хууль гарчихсан учир төсөвтөө тусгагдаад дүрмийн сан нь бүрдэнэ. Энэ жилийн төсөвт Хөгжлийн банкны дүрмийн санд орох мөнгө нь тусгагдчихсан. Тэгэхээр тэр бол хоосон яриа юм. Банк байгуулагдаж, дүрмийн санг нь төр бий болгож өгнө.Харин цаашдын эх үүсвэр татах хүрээнд ямар эх үүсвэр хаанаас яаж авахыг харин нухацтай бодож, ярилцах хэрэгтэй.

Хуулийн төслийг байнгын хороодоор хэлэлцэх явцад гарсан нэг зүйлийг танаас асуумаар санагдлаа. Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанд таны санал дэмжигдсэн ч Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаан дээр нэг ч гишүүний дэмжлэг авч чадаагүй. Тус байнгын хороон дээр гишүүд таны саналаар санал хураалт явуулж байх үедээ "Бид нар байхгүй нэгнээ муухай хийх юм аа" гэж хэлээд инээлдэн, саналыг тань унагачхаж байсан. Энэ нь гишүүдийн нэгнийгээ харж тухайн асуудалд санал өгдөг гэдгийн баталгаа мэт харагдсан л даа.

Үүнийг та хэрхэн үзэж байна вэ?

Энэ асуудалд би эмзэглэж чуулган дээр үгээ хэлсэн. Гэхдээ гишүүний байр сууринаас бус байнгын хороо талаас хэлсэн. Нэг байнгын хороо, нөгөө байнгын хорооны саналаа хүндэтгэж үзэх ёстой. Тэр тусмаа Хөгжлийн банк, төсөвтэй холбоотой зүйл яригдаж байхад Төсвийн байнгын хорооны саналыг нэг байнгын хороонд аваачиж унагааж байна гэдэг бол бүдүүлэг явдал. Байнгын хороод хоорондоо адил эрхтэй, хуулиар тогтоосон хэм хэмжээтэй. Зөвхөн Төсвийн байнгын хороонд хуулиар олгогдсон онцгой эрх бий. Тэр нь төсөв дээр бусад байнгын хороодын саналыг нэгтгэж, эх үүсвэр, төсөвтөө баланслуулах үүднээс төсвийн байнгын хороонд л санал хурааж шийддэг. Гэтэл төсвийн байнгын хорооны саналыг Эдийн засгийн байнгын хороон дээр аваачиж унагаж байна гэдэг зохисгүй явдал. Тухайн үед Төсвийн байнгын хороо-ны санал шууд чуулганд орж, санал хураагдах ёстой байсан. Төсөвтэй холбоотой асуудлаар мэргэжлийн байнгын хорооны саналыг нэг байнгын хороон дуу хураачхаад, гишүүд нь тоглоом, шоглоом хийсэн нь туйлын хариуцлагагүй явдал. Үүнийг зохисгүй явдал гэдэг талаас нь чуулганы үеэр үгээ хэлсэн.