Сүрьеэг амьсгалын замаар тархдаг, нийгмийн халдварт өвчин гэж тодорхойлдог. Нийгмийн энэ халдварт өвчний эсрэг нийтээрээ тэмцэж байж л үр дүнд хүрэхийг мэргэжлийн эмч нар нь хэлж байна. Аль ч насны, ямар ч мэргэжлийн хүн өвдөж болох ядуурал, ажилгүйдлийг дагаад улам нэмэгддэг уршигт өвчинтэй бид хэрхэн тэмцэж байна вэ.

Сүрьеэ нь дэлхийн хүн амын нас баралтын тэргүүлэх 10 шалтгааны нэг хэвээр байна. 2016 онд дэлхийд нэг сая орчим хүүхэд сүрьеэгээр өвчилж, 250 мянга нь нас баржээ. Монгол Улс хүүхдийн сүрьеэгийн өвчлөл өндөртэй орны тоонд ордог. Манай улсад жилд дунджаар сүрьеэгийн 4000 гаруй тохиолдол бүртгэгдэж буй. Статистик мэдээнээс харахад сүүлийн үед уг өвчний шинэ тохиолдол бага зэрэг буурч буй мэт боловч халдвартай хүмүүсийг эрт илрүүлэх ажил маш чухал байгааг ХӨСҮТ-ийн Сүрьеэгийн тандалт, судалгааны албаны дарга Д.Энхмандах хэлэв. Тэрбээр “Энэ өвчнөөр ядуу хүмүүс л өвчилдөг гэсэн ойлголт ард хоцорсон.

Хэн ч, хэзээ ч өвчилж болно. Гол нь дархлаа сайтай бол өвчин хүндрэхгүй, эдгэрэх боломжтой. Энэ өвчинтэй дан ганц эмч, эмнэлгийн ажилтнууд тэмцээд хүчрэхгүй. Сүүлийн үед төр, засаг, Эрүүл мэндийн яамнаас сүрьеэ өвчнийг эрт илрүүлэх, эмчлэхэд анхаарч байна. Олон эмэнд тэсвэртэй сүрьеэгээр өвчилсөн хүмүүст зориулсан эмнэлгийг хотын төвөөс зайдуу газар барихаар боллоо. Эмээс гадна цэвэр агаар, чанартай хоол хүнс энэ өвчнийг анагаахад тустай. Улсын хэмжээнд сүрьеэгийн эмч, мэргэжилтнүүд 50 хувь дутагдалтай байгаа. “Глобаль” сангийн санхүүжилтээр 30 хүн сургахаар ажиллаж байна” гэв.

Монгол Улс дахь сүрьеэгийн тархалтын анхны судалгааг 2014- 2015 онд хийжээ. Уг судалгаагаар жил бүр бүртгэгдэж буй сүрьеэгийн тохиолдол 4000 орчим ч цаана нь илрээгүй 10 000 гаруй хүн бийг тогтоосон байна. Энэ нь Монгол Улс дахь сүрьеэгийн бодит тархалт ДЭМБ-ын тооцоолсноос гурав дахин өндөр үзүүлэлт аж. 4000 гэдэг ердөө мөсөн уулын орой гэдгийг үүнээс харж болох нь. Агаар, дуслын замаар халдварладаг уг өвчин манай улсын бүх л нутагт тархсан ч Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Дорнод, Хэнтий, Говьсүмбэр аймаг, Сонгинохайрхан, Чингэлтэй, Баянзүрх, Налайх, Хан-Уул, Сүхбаатар, Баянгол дүүрэгт улсын дунджаас өндөр байна.

Нэгэнт сүрьеэ өвчнөөр өвчилсөн бол эм уухаас өөр сонголт үгүй. Ингэхдээ 6-24 сарын турш өдөр бүр эм ууна гэдэг амаргүй. Гэвч амьдрахын төлөө атга эмийг нүдээ аниад л уухаас өөр аргагүй. Энэ өвчний эмчилгээний онцлог нь бусдын хяналт доор эм уудаг. Өөрөөр хэлбэл, эмийг нэг дор олноор нь өгдөггүй. Өвчтөн өрхийн эмнэлэг болон дүүргийн сүрьеэгийн диспансерт өдөр бүр очих, эсвэл сайн дурын ажилтнаар дамжуулан гэрээр уг эмийг уух боломжтой. Монголын сүрьеэтэй тэмцэх нийгэмлэг 2003 оноос “Глобаль” сангийн дэмжлэгээр олон нийтэд суурилсан, шууд хяналттай богино хугацааны эмчилгээг хэрэгжүүлж эхэлсэн.

Тэр цагаас эрүүл мэндийн сайн дурын ажилтнууд бий болжээ. Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд 200 орчим хүн өрөөлийн өвчнийг эдгээхэд санаа тавьж, өдөр бүр айлын хаалга тогшин “Алив, эмээ уугаарай” хэмээн аргадах, гуйхын хооронд учирлаж явна. Тэд ингэж нэг хүнийг өвчин эмгэгээс нь салгасан, цаашлаад нийгмийн халдварт өвчинтэй тэмцэхэд хувь нэмэр оруулсныхаа төлөө унааны мөнгөөр “шагнуулдаг” юм билээ.

Харамсалтай нь, сайн дурын идэвхтэн гишүүдийг дэмжих санхүүжилт буурч байгаатай холбоотой ажиллах хүний тоо цөөрсөн гэх. Уг өвчний эрт илрүүлэг, олон эмэнд дасалтай сүрьеэгийн эмийн санхүүжилт, мэргэжилтэн бэлтгэх, тоног төхөөөрөмж, элдэв төсөл хөтөлбөрийн хөрөнгийн эх үндэс нь “Глобаль” сан. Хэрэв тус сангаас сайн дурын идэвхтэн гишүүдэд зарцуулах санхүүжилт зогсвол бэлтгэсэн, туршлагажсан хүмүүсээ алдахад ойрхон байна. Монголын сүрьеэтэй тэмцэх нийгэмлэгийн гүйцэтгэх захирал Б.Солонго “Сайн дурын ажилтнууд 2003 оноос 21 аймаг, есөн дүүрэгт ажилладаг байлаа.

Тэд өвчтэй хүмүүсийн гэрт очиж, эмийг нь уулгадаг байсны хүчинд эмчилгээний үр дүн 96 хувь болж сайжирсан. Харин энэ оны нэгдүгээр сараас сүрьеэгийн өвчлөл өндөртэй найман аймаг, есөн дүүрэгт л сайн дурынхан ажиллаж байна. Бусад газарт нь ажиллах санхүүжилт байхгүй. Өмнө нь 400 орчим сайн дурын ажилтантай байсан бол одоо 200 болж цөөрсөн. Тиймээс олон улсын төсөл хөтөлбөр хэрэгжихгүй байсан ч энэхүү үйл ажиллагааг таслахгүй үргэлжлүүлэх, тогтвортой байдлыг хангах нь чухал байна” гэв. Үүнээс харахад нийтийг хамарсан нийгмийн халдварт өвчнийг төр, засаг анхааралдаа авч, эмчилгээний онцлогийг нь харгалзан сайн дурын ажилтнуудад дэмжлэг үзүүлэх цаг болжээ.

Сүрьеэгээр хэн ч өвчлөх эрсдэлтэй ч 70 орчим хувь нь ядуу, орлого багатай, ажилгүй, хоол тэжээлийн дутагдалтай хүмүүс байгаа гэнэ. Тэд унааны мөнгөгүй учраас өрхийн эмнэлэг, дүүргийн сүрьеэгийн диспансертаа очиж чадахгүй тохиолдол цөөнгүй. Тиймээс тэдэнд хүрэх үр дүнтэй бөгөөд шилдэг арга нь гэрт нь очиж эм уулгах. Эрүүл мэндийн сайн дурын ажилтнууд өдөрт дунджаар 2-3 цагийг эм хүргэж өгөхөд зарцуулдаг байна. Энэ өвчнөөс сэргийлэх мэдээлэл тараах, шинжилгээнд авчрах ажлыг ч давхар гүйцэтгэдэг аж. Диспансерын хяналтад буй нийт өвчтөний 30 гаруй хувьд нь тэд хүрч ажиллаж байна.

Хэдхэн хоногийн өмнө болсон НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн 73 дугаар чуулган “Сүрьеэг устгахын төлөө нэгдэх нь: дэлхийд тархсан халдварт өвчний эсрэг дэлхий нийтээр яаралтай авах хариу арга хэмжээ” сэдвийн доор хуралдсан. Манай эрүүл мэндийн сайд Д.Сарангэрэл Монгол Улсын Засгийн газраас сүрьеэтэй тэмцэх чиглэлээр баримталж буй бодлого, хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн талаар мэдээлэл өгч, урьдчилан сэргийлэхэд олон улсын түвшинд хамтран ажиллах сонирхолтой байгаагаа дуулгасан юм. 2030 он гэхэд хүүхэд, өсвөр үеийнхний дунд сүрьеэг төгсгөл болгох зорилготой гэнэ. Үндэсний хэмжээнд сүрьеэтэй тэмцэх хөтөлбөр боловсруулах, санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх аж. Дэлхийд “цагаан тахал” гэгдэж буй сүрьеэ өвчнөөс сэргийлэх, эрт илрүүлэх, эмчлэхэд манай улс бодлогын хэмжээнд анхаарч буй нь сайшаалтай ч бодит байдалд өвчлөл буурахгүй, илрүүлэг хангалтгүй, газар дээр нь ажиллаж буй ажилтнууд бор зүрхээрээ л зүтгэж явна.