Эх сурвалж. Үндэсний шуудан, Сэтгүүлч А.Амина

Илүү сартай намар ахайтан хорго­дон хоргодон буцаж, цас нэвсийлгэж, жавар тачигнуулсан, жавхаалаг өвөл уяан дээр буулаа. Өвлийг ийм хийморьлог, эрэмгий, сайхан улирал гэдгийг мартах шахжээ. Тэр ч бүү хэл, өвлийг цагаан өнгөөр төсөөлөхөө ч больсон байж. Энэ сайхан улирлын цог заль, гоо үзэсгэлэн бүхэн утааны дороос цухуйлгүй хориод оныг үдсэн байна, Монголын нийслэлд. 

Харин энэ жил өвлийн Улаан­баатарын тунгалаг өдөр, үдшээр анивалзах түг түмэн гэрлийг утаан хөшиггүйгээр харах хувь тохиох нь. Жил бүр утаа ярьсаар улиг домог болж, арилгах шийдэл олж чадахгүйтэйгээ нэгэнт эвлэрчихсэн байсан нийслэлийн иргэн би утаагүй өвөлжинө гэдэгт итгэж ядан, үүнээс илүү хүйтрэхээр утаа манарч л таарна гэсэн хүлээлттэйгээр өглөөг угтаад сар гаруйн хугацаа үдэж байна. Цас орлоо, хүйтэрлээ. Уриагүй хэдий ч хүлээсээр байсан утаа гуай “ирсэнгүй”. Баярлахаас яах билээ. Нийслэлчүүдийн хамгийн том асуудал, хүсэн хүлээсэн үр дүн энэ биш гэж үү.

Хэчнээн жил ярьсан утаа, хэдэн Засгийн нүүр үзсэн асуудал, хэдий хэрийн хөрөнгө үрсэн ажил билээ. Нийслэлийн утаа аюулын харанга дэлдэж буйг сонин хэвлэл анхааруулаад 20 шахам жил, шинэ томилогдсон албан тушаалтнууд утаатай “танилцаж”, зургаа авахуулдаг уламжлал тогтоод арав гаруй жилийн нүүр үзжээ.

Монгол Улсын хүн амын тал нь төвлөрсөн Улаанбаатар хотод амьдарч буй хүн нэг бүрийн асуудал болж, хор уршиг тарьсаар байгаа, энэ хотод хөл тавьсан хэнд ч зугтаж, бултах боломж өгөлгүй нөмрөн авдаг аюулт дайсан бол утаа байлаа. Зайсан дахь хэдэн тэрбумын үнэтэй харшид амьдарсан ч, захын хорооллын шавар амбаарт хоргодсон ч, амьсгалах агаар нь онцын ялгаагүй. Хотын аль ч хэсгээс цэвэр агаар амьсгална гэж мөрөөдөлтгүй байсан үе ердөө хэдхэн сарын өмнө.

Хүний эрүүл мэндийг чимээгүйхэн мэрдэг, энэ нь эргээд бүх нийтийн асуудал болдгоороо тун аюултай энэ дайсантай тэмцэх гэж төр засаг өнгөрсөн жилүүдэд янз янзаар л үзсэн. Утаагүй түлш, зуух, гэрийн дулаалга, цахилгааны хөнгөлөлт гээд санаж, сэдсэн зүйл олон. Утаатай тэмцэхэд зарцуулна хэмээн тэрбум, тэрбум төгрөг төсөвлөдөг байсан нь багадаж, их наядаар тоолох болсон ч байдал дээрдээгүй. Харин ч жилээс жилд дордсоор, утаа угаар өтгөрч, хоолой ам хорсгосоор өнгөрсөн хавартай золгосон сон.

Хүйтний эрч чангарахтай зэрэгцээд утаа хэмээх урилгагүй зочин нийслэлчүүдийн хаалгыг цөм өшиглөн орж ирдэг болсноос хойш жил бүрийн өвөл утаатай холбоотой асуудал дэгдэж, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүд, хотын дарга тэргүүтэй улстөрчид ээлжлэн агаарын бохирол хамгийн ихтэй цэгүүдийг зорин, утаатай “танилцаж байна” хэмээн баахан сүржигнэдэг, тэр хэрээр улс, нийслэлийн төсвөөс мөнгө урсдаг байв. “Цэвэр агаар” хэмээх сайхан нэртэй сан байгуулаад, цөлмөсөн удаа ч бий. Харин утааны асуудал шийдэгдэх нь бүү хэл, өчүүхэн ч багасаагүй, улам өтгөн, улам хорон болсоор байв.

Өнгөрсөн хугацаанд Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж, УИХ-ын дарга асан З.Энхболд, нийслэлийн ИТХ-ын дарга Д.Баттулга, Ерөнхий сайд асан Ж.Эрдэнэбат, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд асан Д.Оюунхорол, Хотын дарга асан С.Батболд, үгүй ер нь хэчнээн ч дарга утаатай “танилцав” даа. Тэд онгоцоор, машинаар, явганаар явж, утааг дээрээс, дэргэдээс, дотроос нь бишгүй л үзэж, харсан. Тэр тоолондоо асуудал шийдэгчийн дүр үзүүлж, сүржин мэдэгдлээр бидний сонорыг мялааснаас өөр үр дүн үнэндээ гараагүй. Тэдний хэлдэг “Утаатай дайн зарлая” гэх мэтийн “баатарлаг” уриа тухайн үеийнхээ сонин хэвлэлийн тэргүүн нүүрэнд гарчиг болсноос биш, бодит амьдрал дээр биеллээ олоогүй. Хоолой хорсгож, нүд аргаасан утаа дарга нарын пиарын хэрэгсэл, шоу хийж олны анхаарал татах аятайхан сэдэв болсоор байлаа. Манай дарга нар зургийн цомгоо зузааруулахаас өөр дүнгүйгээр утаатай жил бүр “танилцаж”, маск зүүх талаар зөвлөхөөс өөрийг хийж чадахгүй байхад хотын утаатай салхи л тэмцэж байв.

Гэр хорооллын 200 гаруй мянган өрхийг төвийн дулаантай байранд оруулахгүйгээр энэ асуудлыг шийдэж чадахгүй, тэр болтол утаатайгаа байхаас өөр сонголтгүй гэдэгтэй бид эвлэрчихсэн байсан шүү дээ. Утааны учруулсан уршгийг тооцсон хүн байхгүй хэдий ч энэ дайснаас болоод үр зулбалт, амьгүй жирэмслэлт өсөж буй тухай, амьсгалын замын өвчлөл улам хоруу шинжтэй болоод байгаа талаар ярих нь олширсон. Үүнээс үүдээд нийслэлийн айл өрхүүд хөгшид, хүүхдүүдээ гадаа гарахыг нь хориглож, залуу хосууд өвлийн улиралд бүл нэмэхээс айдаг болсон байв. Улаанбаатарын иргэд цаашид хэдэн жил ийм нөхцөлд амьдрахаа мэдэхгүй суусан нь өнгөрсөн хавар.

Өнгөрсөн өвөл, утаа ид эрчээ авсан хоёрдугаар сард У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газар түүхий нүүрсийг ахуйн хэрэглээний зориулалтаар нийслэл рүү оруулахыг хориглох шийдвэр гаргасан. Тухайн үед Засгийн газрыг “Түүхий нүүрсийг сайжруулсан шахмал түлшээр орлуулснаар агаарын бохирдол 50 хувиар буурна. Сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэх нь айл өрхүүдэд эдийн засгийн хувьд ч хэмнэлттэй” хэмээн мэдэгдэхэд олон нийт “Ганц жилийн дотор нийслэлийн гэр хорооллын өрхүүдийг шахмал түлшээр хангаж, шахмал түлш нь агаарын бохирдлыг бууруулах юм гэнэ. Энэ бол хэзээ ч биелэхгүй үлгэр” гэлцэж байв. Харин бид одоо үлгэр үнэн болохыг нүдээр үзэж, хамраар амьсгалж сууна. Энэ бол Засгийн газрын, тэр дундаа танхимыг тэргүүлж буй зоримог Ерөнхий сайдын түүхэн гавьяа.
Халуун сэтгэлтэй, хааяа дэврүүн, романтик ч юм шиг загнадаг, унаж, босохоос, шүүмжлүүлж, зэмлүүлэхээс айдаггүй, өөрийн гэсэн харизмтай, зоримог хүн л ийм өөрчлөлтийг хийж чадах билээ. Сэтгэл хийгээд зориг байвал шийдэл хийгээд гарц олддогийг хотын утааг хийсгэсэн “салхи” шиг шийдвэр тань харууллаа. Дайны үед эх орноо хамгаалах тангарагтай цэргийн хурандаа энхийн цагт иргэдээ утаанаас хамгааллаа.  Баярлалаа, хурандаа. 

Утаа хэмээх дайсантай тэмцэхийн тулд өнгөрсөн 10 гаруй жилийн хугацаанд төсвөөс 147 тэрбум, гадаадын төсөл, хөтөлбөрөөс 60 орчим сая ам.доллар зарцуулсан гэсэн тоог албаныхан өгч байсан. Манай улсын бүх сумд шинэ сургууль барихад элбэг хүрэлцэх энэ мөнгө утаагүй түлш, зуух, гэрийн дулаалга, цахилгааны хөнгөлөлтөд зарцуулагдсан. Эргээд харахад өмнөх жилүүдэд зарцуулсан хөрөнгө цөөн хэдэн хүний бизнесийг дэмжиж, халаасыг зузааруулаад, утаа болон замхарсан байдаг юм. Утааг мөнгө олох арга, бизнесийн эх үүсвэр гэж харсан нэг, хоёр жилийн “настай” сайд, дарга нар үүнээс хойш утаагаар мөнгө олохоосоо өнгөрлөө. Түгшүүрийн улаан гэрэл нь утаан дундаас харагдахтай, үгүйтэй ёлтойж байсан Бээжинг цэвэр тунгалаг агаар, цэлмэг цэнхэр тэнгэртэй өвөлжихийг хараад атаархаж суусан улаанбаатарчууд өөрсдөө утаагүй өвөлжих нь, браво.