З.Төмөртөмөө:
Хорин жил ярьсан утааны асуудлын хамгийн том шийдэл бол зарим хүмүүсийн муулаад байдаг сайжруулсан шахмал түлш
Нийслэл хотын агаарын бохирдолд олон хүчин зүйл нөлөөлж байгаа ч гэр хорооллын утаанаас үүдэлтэй бохирдол 80 хувийг эзэлж байсан судалгаа саяхныг хүртэл гарч байсан. Харин түүхий нүүрсний хэрэглээг хориглож, сайжруулсан түлшийг 2019 оноос гэр хорооллынхон хэрэглэж эхэлснээр агаарын бохирдол өнөөдөр 50 хувиар буурсан гэж мэргэжлийнхэн үзэж байна. Үүнээс гадна сайжруулсан түлшнээс тортог ихтэй, эвгүй үнэр ихээр ялгаруулж байна гэсэн иргэдийн гомдол ч цөөнгүй бий.
Дээрх асуудлаар Нийслэлийн Засаг даргын Агаар, орчны бохирдол хариуцсан төслүүдийн удирдагч З.Төмөртөмөөтэй ярилцлаа.
Та ажлаа хүлээн аваад 100 хоног болж байна. Энэ хугацаанд нийслэлийн агаар, орчны бохирдлыг бууруулах чиглэлд ямар ажлуудыг хийсэн бэ?
Хотын даргын баг бүрэлдэхүүн гурван сар гаран буюу 100 хоногт ажилласан тайлангаа иргэддээ хүргэлээ. Энэ хугацаанд багагүй ажлыг амжуулсан байна. Агаарын бохирдлыг бууруулах ажлыг шат шатандаа хийсэн. Агаарын бохирдолтой тэмцэхээс илүү Ковид-19, Цар тахалтай илүү тэмцлээ. Гэхдээ ажлаа орхигдуулаагүй. Өнгөрөгч онтой харьцуулахад агаарын бохирдолтой холбоотой зарим ажил буурсан ч зарим ажилд мөн дэвшилт гарсан байгаа.
Өнгөрсөн жилд угаарын хийд хордож, эрдэнэт хүний амь эрсдэх тохиолдол цөөнгүй гарсан. Энэ жил ийм харамсалтай тохиолдол бараг гарсангүй. Иргэд шахмал түлшээ хэрэглэж сурч байна. Нийслэл хотыг гал алдуулахгүй байх үүргийг Тавантолгой ХХК хүлээж байгаа. Нийслэлийн хэмжээнд өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын хүрээнд 95 мянган тонн түлш нөөцөлж, түлш борлуулах цэгийг 341-ээр нэмлээ.
Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Д.Сумъяабазарын А30 дугаар захирамжаар зорилтот бүлгийн 10 мянган өрхөд сайжруулсан шахмал түлш олгосон. Өнгөрсөн 2020 онд том оврын автомашинаар гэр хорооллын гудамжуудаар явж, иргэдэд түлш хүргэж байсан. Харин энэ жил дэвшилт гарсан. Засгийн газар түлшний үнийг 75 хувь буюу 937 төгрөг болгож бууруулснаар гэр хорооллын иргэд маань цар тахлын хөл хориотой өдрүүдэд ч гал алдахгүй өвлийг давж байна. Энэ ажлын хүрээнд Нийслэлийн 185 мянган өрхөд түлш авах карт нээлээ. Ингэснээр 220 мянган өрхтэй нийслэлд 250 мянган карт тараагдаж 30 мянган карт илүү тараагдсан байсан асуудлыг шийдвэрлээд байна.
Сайжруулсан түлшний хүртээмж нэмэгдсэн сайн тал байна. Гэхдээ сайжруулсан шахмал түлшний найрлагад хүхрийн хэмжээ өндөр гарч байгаа. Үүний шалтгаан, нөхцөл нь юу вэ?
2016 онд Жайка олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага, Цаг уур, орчны шинжилгээний газар, Нийслэлийн Агаарын бохирдолтой тэмцэх газар нарын хамтран хийсэн судалгаагаар агаарын бохирлын 60 хувийг гэр хорооллын утаа, 20 хувийг автомашин, 10 хувийг усан халаалтын зуух, 6 хувийг станц, үлдсэн 4 хувь нь бусад эх үүсвэрээс үүдэлтэй байна гэж тогтоогдож байсан.
Нийслэлийн агаарын бохирдолтой тэмцэх газраас 2017-2018 оны агаарын бохирдлын эх үүсвэрийн ялгарлыг тооцсон судалгаа явуулж, агаар дахь хүхрийн 70 гаруй хувийг цахилгаан станц, 22 орчим хувийг автомашин болон уурын зуух, 8 хувийг гэр хорооллын айл өрхийн хэрэглээний түлшний шаталтаас үүдэлтэй болохыг тогтоосон байгаа.
2021 онд энэхүү судалгаанд хамрагдсан эх үүсвэрүүдэд томоохон тоон өөрчлөлтүүд орсон. Жишээлбэл: Амгалан дулааны цахилгаан станцын ачаалал 90%-д хүрсэнээр жилийн түүхий нүүрсний хэрэглээ өссөнөөс гадна тээврийн хэрэгслийн тоо 336,000 -аас 600,000 гаруй мянга буюу 1,8 дахин өссөн. Шатахуун зэрэглэл нь евро 2 буюу литр шатахуун шатаахад 500грамм хүхэр агаарт хаягдаж, тоон өссөлтөөс хамаарсан хүхрийн ялгарал эрс нэмэгдсэн.
Үүнээс гадна сайжруулсан шахмал түлшинд агуулагдах хүхрийн хэмжээ, Баганууртай харьцуулахад 30%-иар өндөр байгаа нь Улаанбаатар хотын хүхрийн хэмжээг нэмэгдүүлэхэд голлон нөлөөлөх хүчин зүйл болсон.
Эдгээр хүчин зүйлсээс хүхрийн хэмжээ өссөн гэдгийг мэргэжлийн байгууллагууд үздэг. Бас энэ жил гэр хорооллын галлагаа 2 дахин нэмэгдсэн нь хүхрийн хэмжээ ихсэхэд тодорхой нөлөөлсөн. Идэр есийн хүйтэнд 220 мянган өрхийн иргэд гэртээ байж, 24 цагийн галлагаатай болсон. Нийслэлд өмнөх жилүүдэд өдөрт 2500-3000 тонн түлшний хэрэглээтэй байсан бол энэ жил өдөрт 6000 тонн хол давсан түлшний хэрэглээтэй болж өмнөхөөсөө 2 дахин өссөн.
Ирэх жилээс утааг 50 хувь, хүхрийн хүчлийн хийг мөн бууруулах тал дээр шинэ технологи ашиглаж шинэ түвшинд ажиллах шаардлага гарч ирсэн. Хүхэрийн хэмжээг бууруулахын тулд асуудлыг цогцоор нь шийдэх хэрэгтэй. Үүнд нийтийн тээврийн автобусын хийн шингэрүүлсэн түлш /газ/ хэрэглэж байгаа. Үүнийг өргөжүүлж бүх автобус хэрэглэх шаардлага үүсэж байна.
Бас 22 компани 219 түүхий нүүрс түлж буй уурын зуухтай ажиллаж байна. Жилд 50-60 уурын зуухны асуудлыг шийддэг. Гэхдээ бүгдийг өөрчлөх хэрэгтэй. Бид 2024 он хүртэл түүхий нүүрс түлдэг уурын зуухгүй болох зорилт тавиад ажиллаж байна. Ингэж чадвал хүхрийн хэмжээг тодорхой хэмжээгээр буурна.
Сайжруулсан шахмал түлш тортог ихтэй, үнэртэй байна гэж иргэд шүүмжилж байгаа. Бас эрүүл мэндэд таагүй нөлөө үзүүлэх магадлалтай гэж ярьдаг. Энэ талаар ямар байр суурьтай байна вэ?
Хоёр жилийн өмнө нийслэлийн утаа ямар байсныг та бид мартаж болохгүй. Өнөөдөр утаа багассан. Хорин жил ярьсан утаа яаж буурсныг иргэд мэдэж байгаа. Гэхдээ зохион байгуулалттай энэ ажлыг харлуулах гэсэн ажил ч явагддаг. Хуучнаасаа дор болчихлоо, эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлж байна гэсэн яриа бий. Ер нь хорин жил ярьсан утааны асуудлын хамгийн том шийдэл бол зарим нэг хүмүүсийн муу гэж ярьдаг сайжруулсан шахмал түлш. Хэрвээ энэ түлш гараагүй бол утаагүй зуух… гээд үлгэр мэт олон зүйл яригдсан. Энэ хугацаанд 700 гаруй тэрбум төгрөгийг ямар ч үр ашиггүй зарцуулж тухайн үеийн дарга, цэрэг нар ууж идлээ. Хэрвээ сайжруулсан шахмал түлш гараагүй бол байдал ямар байх байсан бэ? Бодох л хэрэгтэй.
Сайжруулсан шахмал түлшийг энгийнээр тайлбарлая. Хар үгээр ярьвал угаасан нүүрсийг барьцалдуулагч цавуу, тодорхой хольцтой хольж бакетлаад иргэдэд хүргэж байгаа. Үүний үр дүнд агаарыг хамгийн их бохирдуулдаг PM 2,5, PM10 бодис буюу тоос, тоосонцорыг 50-60 хувь багасгасан. Мөн CO2 буюу нүүрс хүчлийн хорыг ялгаж авч байгаа юм. Одоо SO2 буюу хүхрийн хэмжээг багасгах тал дээр анхаарах цаг болсон.
Үүнийг хэрхэн шийдэх вэ?
Нүүрсийг цэвэршүүлэх буюу хүрэн нүүрсэн дээр дэвшилтэт технологи ашиглахаар судалж байна. Хүрэн нүүрсийг цэвэр нүүрс болгож нэг талаасаа монголчилбол халааж, хүрэн нүүрснээс хий, нүүрсний давирхайг гаргаж авах боломжтой гэсэн үг. Ингэснээр газын үйлдвэрийг монголд хөгжүүлэх, нөгөө талаасаа гадны оронд эрэлттэй байдаг давирхайг гадагшаа гаргах боломж нээгдэнэ.
Цэвэр нүүрс гаргаж чадвал агаарын бохирдлыг 70-80 хувь бууруулах боломжтой. Бид нэг шат ахина гэсэн үг.
Дотооддоо газын үйлдвэрийг хөгжүүлж чадвал гэр хороололд түшиглэж дэд бүтцийг хөгжүүлэх боломжтой. Яваандаа гэр хороололд газын шинэ технологи нэвтрүүлэх шаардлагатай байна.
Шинэ технологийг нэвтрүүлэх нь сайн зүйл, нөгөө талаасаа энэ ажилд цаг хугацаа их орох юм шиг харагдаж байна. Ер нь манайд газын үйлдвэрийг хөгжүүлэх боломж байна уу?
Боломжгүй харагдаж байж магадгүй. Гэхдээ боломж бий. Газын том, том компани төлөөлөгчидтэй уулзаж, туршлага судлаж байна. Бас Багануур дүүргийн Засаг дарга манай дүүрэг дээр түшиглэж энэ үйлдвэрээ нээгээч гэсэн хүсэлт ирүүлсэн. Олон жил ажилласан энэ уурхайг түшиглэхийг санал болгосон.
Газыг монголдоо үйлдвэрлээд эхэлвэл газын хоолойг гэр хороололд суурилуулах боломжтой. Чингэлтэй дүүрэг 1600 гаруй гудамжтай тус дүүргийн 3 гудамжийг газаар холбож үзье, туршиж эхэлье гэж ярьж байна. Энэ ажил амжилттай болвол цааш үргэлжлүүлж Баянзүрх, Сонгинохайрхан зэрэг нийслэлийн томоохон дүүргүүдэд тус төсөл хэрэгжих боломжтой гэж харж байна.
Саяхан Сонгинохайрхан дүүргийн иргэд цахим орчинд эрүүл мэндэд хор учруулж байна гэж сайжруулсан шахмал түлшний үйлдвэртэй холбоотой асуудлыг гаргасан. Үүний үр дүнд баруун үйлдвэрийг, зүүн буюу Налайхын үйлдвэртэй нийлүүлэх шийдвэр гарчихлаа гэж ойлголоо. Энэ зөв үү?
Иргэдийг буруутгаж болохгүй. Иргэдийн хүсэл, сонирхолд нийцүүлэн төр иргэддээ үйлчлэх ёстой. Шадар сайд С.Амарсайхан, “Тавантолгой түлш” ХХК-ийн ажилтай танилцах үеэрээ тус үйлдвэрийг Налайх дүүрэгт шинээр ашиглалтад орсон үйлдвэр рүү нүүлгэх бэлтгэл хангах үүргийг холбогдох сайдад нь өгсөн.
Иргэдийн шүүмжийг төр сонсож, 7 хоногт шийдвэр гаргалаа. Иргэдийн хяналт сайжирч, дуу хоолойгоо идэвхтэй илэрхийлдэг болсоны нэг илрэл энэ юм. Гол нь улс төрийн захиалга, зорилгогүй, яг өөрсдийнхөө эрх ашгийн төлөө иргэд дуугарах хэрэгтэй.
Өнөөдрийн шинэчлэл өөрчлөлтөнд иргэдийн оролцоо маш чухал.
Нийслэл хотын агаарын бохирдлыг бууруулахад ногоон байгууламж чухал. Энэ чиглэлийн ямар ажил хийгдэж байна вэ?
“Нэг иргэн, нэг мод” төслийг Нийслэлийн Байгаль орчны газраас санаачлан хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж, судалгааны ажлууд явагдаж байна. Тодорхой хууль эрхзүйн орчинд өөрчлөлт оруулж, иргэдийн тарьсан модыг үнэлдэг болох хэрэгтэй байна. Жишээ нь нэг айл хашаандаа 3 модтой, хашаа байшингаа зарлаа гэхэд модыг бас үнэлдэг байх ёстой. Хууль эрхзүйн орчинг бүрдүүлэх шаардлага бий.
Айл өрхүүдийн тарьсан модыг үнэлж байж иргэдийн мод тарих хүсэл сонирхол бий болно. Нийслэлд олон цэцэрлэгт хүрээлэн бий болгох шаардлагатай. Энэ хавар Чингэлтэй дүүргийн Тасганы овоонд том цэцэрлэгт хүрээлэн бий болгохоор зураг төсөл, төсөв нь батлагдсан. Нийслэлд энэ ажлыг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Цаашдаа барилгын хороолол барьж байгаа компаниудтай ногоон байгууламжийн асуудлаа заавал шийдсэн байх ёстой гэсэн шаардлага тавина.
Нийслэл хотын хөгжилд шинэ өөрчлөлт чухал. Гэхдээ дарга өөрчлөгдөхөд бодлого өөрчлөгддөг биш харин үргэлжлүүлж, сайжруулж байж ажил илүү үр дүнтэй болно. Энэ тал дээр та ямар байр сууртай байдаг вэ?
2040 он хүртэлх Нийслэл хотын хөгжлийн төлөвлөгөө гарсан. Бид байгаа хугацаандаа хамгийн сайнаар ажиллана. Дараа дараагийн хүмүүс залгамж халаагаа аваад сайн ажлаа үргэлжлүүлээд хийх учиртай. Өнөөдрийн яриад байгаа утааны асуудлыг шийдэхэд өмнөх мянга, мянган төрийн албан хаагчид өөрсдийнхөөрөө хичээж ажилласан. Тэдний ажлыг бид дордуулахгүй хичээж үргэлжлүүлэх ёстой гэсэн зорилго тавиад явж байна.
Ажил хийх амаргүй, хүн бүрт шүүмжлүүлнэ. Энэ бол байдаг л асуудал ажил хийх гэж ирсэн учраас шүүмжийг авах гээхийн ухаанаар хандаж ажиллана. Гэхдээ манайд ажил хийж байгаа хүмүүсээ дэмждэг, ажил хийхгүй байгаа хүмүүсийг шүүмжилдэг тогтолцоо руу орох хэрэгтэй гэж хувь хүний хувьд боддог.
