УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягтай ярилцлаа.

-Зөвшөөрлийн тухай хуулийн ажлыг хэсгийг та ахалж байгаа. Төрийн байгууллагаас олгодог зөвшөөрөл аж ахуйн нэгжүүдэд хүнд дарамт болж байгаа тухай шүүмжлэл гарсаар байгаа. Энэ тухайд ямар гол өөрчлөлт орж байгаа вэ?

-Өнгөрсөн тавдугаар сард МҮХАҮТ дээр бизнесийн орчинг дэмжих, төр хувийн хэвшлийг дэмжих зорилгоор УИХ-ын хэсэг гишүүд уулзалт хийж, бизнесийн орчныг эрүүлжүүлэх, шударга өрсөлдөөнийг бий болгох, төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжих зорилгоор таван хууль дээр ажиллах шаардлагатай гэсэн дүгнэлтэд санал нэгдсэн юм. Ковидын дараа эдийн засгаа сэргээх, аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжих, бизнесийн орчныг эрүүлжүүлэхэд зориулсан гол хуулиудын нэг бол Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт юм. Энэ хуулийн төслийн хувьд, УИХ-ын гишүүдээс өргөн барьсан, Засгийн газраас өргөн барьсан төслүүдийг нэгтгээд УИХ-д танилцуулаад эхний хэлэлцүүлгээр орсон.

Аж ахуйн нэгжийн тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль анх 2001 онд батлагдаж байсан. Тухайн үедээ 112 зөвшөөрөл олгохоор заагдсан боловч, бодит байдал дээр өнгөрсөн хугацаанд дурын албан тушаалтан дуртай зөвшөөрлөө гаргадаг ийм замбараагүй байдал удаан явж ирсэн. Монголын Үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхим (МҮХАҮТ)-аас сүүлд хийсэн судалгаагаар, аж ахуйн нэгжүүдэд олгодог 1400-1600 зөвшөөрөл болон зөвшөөрөлтэй дүйцэхүйц хэмжээний санал, дүгнэлт, тохирлын гэрчилгээ гэсэн янз бүрийн нэртэй зөвшөөрөл бий болсон байгааг судалж гаргасан байна. Мөн Засгийн газраас хийсэн судалгаагаар 913 төрлийн зөвшөөрөл байна гэсэн тоо байна.

Үүнийг гишүүд өргөн барьсан төслөөр 448 болгохоор оруулж байна. Өөрөөр хэлбэл, зөвшөөрлийн тоог багасгана. Мөн Зөвшөөрлийн нэгдсэн мэдээллийн сантай болох юм. Зөвшөөрлийн нэгдсэн мэдээллийн сантай болсноор, ямар зөвшөөрлийг ямар инстутициэс авах ёстой юм бэ гэдэг нь маш тодорхой болно. Дээр нь, тухайн инстутициэс зөвшөөрөл авч байгаа тохиолдолд төр өөрт байгаа мэдээллийг тухайн аж ахуйн нэгжээс нэхэхгүй болно.

Өөрөөр хэлбэл, одоо нэг зөвшөөрөл олгохын тулд тухайн аж ахуйн нэгжээс мэргэжлийн хяналт, галын байцаагчийн дүгнэлт гэх зэрэг 10-20 бичиг баримт нэхдэг. Тэгвэл одоо зөвшөөрөл олгож байгаа эрх бүхий байгууллага нь өөрөө төрийн байгууллагуудаас энэхүү мэдээллийг цахимаар авч бүрдүүлж ажиллана. Аж ахуйн нэгжээс нэхэхгүй гэсэн үг. Тэгэхээр зөвшөөрөл авах процесс ил тод шилэн болохоос гадна, төрийн үйлчилгээ хүнд сурталгүй болно гэж харж байна. Зөвшөөрлийн тухай хууль өөрөө маш том хууль байна лээ. Одоо мөрдөгдөж байгаа хууль есөн бүлэгтэй боловч, энэ хуулийг дагаад 130-160 хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орно. Эдгээр хуулиудын хоорондын уялдаа холбоог сайжруулна гээд нэлээд өргөн хүрээтэй хуулийн төсөл юм.

-Зөвшөөрлийн хугацааг жил бүр сунгалт хийх нь аж ахуйн нэгжүүдэд дарамт болж байгаа тухай шүүмжлэл бий. Үүнд өөрчлөлт орох уу?

-Одоогийн хуулиар тусгай зөвшөөрлийг ихэнхдээ нэг жилийн хугацаатай олгож байгаа. Үүнийг урт хугацаатай болгох санал орж байна. Тусгай зөвшөөрөл, энгийн зөвшөөрөл гэсэн хоёр ангилалтай болж, тусгай зөвшөөрөл нь одоо байгаа саналаар таваас доошгүй жил байх зэргээр тусгагдсан. Зөвшөөрлийн хугацааг жил бүр сунгаж байгаа нь дарамт болж байна гэдэг үнэн.

Аж ахуйн нэгжүүд тусгай зөвшөөрөл авахын тулд хоёроос гурван сар хөөцөлдөж аваад төд удалгүй жилийн дараа дахиад сунгана гээд хөөцөлдөж, бөөн ажил болдог. Үүнийг больж байж, төрийн дарамт, хүнд суртал тодорхой хэмжээгээр багасгах юм. Ер нь тэгээд манайд зөвшөөрөл авч чадахгүйгээсээ болоод бизнес эрхлэх боломжгүй болж байгаа хүмүүс ч олон бий. Дээр нь зөвшөөрөл авах процесс хуулийн хугацаатай болно. Жишээлбэл, ажлын 20 хоногт тухайн зөвшөөрөл олгогдоно гэсэн хуулийн хугацаа зааж, хэрвээ ямар нэг албан тушаалтнаас болж зөвшөөрлийн хугацаа саатсан бол тухайн албан тушаалтанд хариуцлага тооцох гэх зэрэг зохицуулалт орж байгаа.

-Зөвшөөрлийн тоог хэрхэн хумих юм бэ?

-Салбарын хуульд заагаагүй зөвшөөрлүүдийг хүчингүй болгох юм. Жишээлбэл, караоке ажиллуулах зөвшөөрлийг Нийслэлийн иргэдийн хурал юмуу, аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас өгч байгаа. Ийм байх ямар ч шаардлагагүй. Хуульд тийм заалт байхгүй хэр нь Иргэдийн хурлын тогтоолоор баахан зөвшөөрөл бий болгочихдог. Үүнийг л болино гэсэн үг. Одоо төрийн байгууллагуудтайгаа уулзаж, хэлэлцүүлэг хийгээд явж байгаа. Мөн нэг удаагийн зөвшөөрөл их байдаг. Тухайлбал, гаалийн талбай дээрээс бараагаа авахын тулд Замын-Үүдийн гаалиас нэг удаагийн зөвшөөрөл шаарддаг. Тэрийг нь үзэмжээр нь өгнө, өгөхгүй болоод явчихдаг. Тэгэхээр, нэг удаагийн зөвшөөрлийн процессыг ч мөн тодорхой болгох юм.

Тодорхой болгоно гэдэг нь, цахимаар хүсэлтээ өгөөд цахимаар зөвшөөрлөө авдаг, шилэн болно гэсэн үг. Мөн дээр дурдсан, мэргэжлийн зөвшөөрлийг тухайн мэргэжлийн холбоод нь өгдөг байх тал руугаа явна. Үндэсний аюулгүй байдал, төрийн нийтийн өмч ашиглах, байгалийн баялгийг ашиглах, эрүүл мэндэд хор нөлөө учруулж болзошгүй гэх мэтчилэн эдгээр салбаруудад л зөвшөөрөл олгодог болгоё. Тухайн аж ахуйн нэгж салбарынхаа шаардлагыг хангасан бол үйл ажиллагаа явуулна гэсэн үг. Бусад зөвшөөрлийг хумина гэсэн үг. Мэргэжлийн нэгдсэн холбоодын хуулийг Зөвшөөрлийн тухай хуультай хамт явуулахаар өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын даргаас чиглэл авсан.

Аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрлийн тухай хууль бол эдийн засаг, нийгмийн бүх харилцааг зохицуулж байдаг том хууль. Иргэний хуулийн дараа орох том хууль. Үүнийг батлуулснаар, эдийн засгаа сэргээх, тодорхой хэмжээнд бизнесийн салбаруудын өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлэх, либералчлах бодлого явагдах юм.

-Энэ хуулийг боловсруулахад олон нийтийн дунд санал асуулга явуулах, хэлэлцүүлэг хийх зэргээр иргэдийн саналыг хэрхэн тусгах вэ?

-Гурван асуудалд олон нийтийн саналыг асууна. Нэгдүгээрт, зарим нэг төрийн байгууллагууд хоорондоо зөвшөөрлөө булаацалддаг байдал бий. Жишээлбэл, “Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын зөвшөөрөл” олгох процесс маргаан, хэл ам дагуулсан хэвээр байна. Түгээмлийн нэрээр алт ухаж, өөр ашигт малтмал ухаж байна гэдэг шүүмжлэл их гардгийг та бүхэн сонсож байгаа. Тэгэхээр, түгээмэл тархацтай ашигт малтмал ашиглах зөвшөөрлийг Ашигт малтмалын газраас өгөх нь зөв юм уу, эсвэл орон нутгаас өгөх нь зөв юм уу гэдэг дээр олон нийтийн дунд нээлттэй хэлэлцүүлэг хийж, иргэдээр хагалуулах нь зөв гэж бодож байна.

Хоёрдугаарт, байгалийн нөөц ашиглах буюу самар, жимс түүх зөвшөөрөл дээр олон маргаан байдаг. Самар түүж байгаагаас ой мод сүйдэж байна, самрын төлбөр хураамж бага байна гэх мэт олон байр суурь гардаг. Тэгэхээр үүнийг мөн олон нийтээр хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна.Гуравдугаарт, барилга барьж эхлэхэд маш олон байгууллагуудаас зөвшөөрөл авч байна. Тиймээс барилгын салбарын аж ахуйн нэгжүүдтэй хамт сууж хэлэлцүүлэг хийж, аль байгууллага нь зөвшөөрөл өгвөл болох юм, ямар зөвшөөрөл нь шаардлагатай юм, аль нь хэрэггүй юм гэж нээлттэй хэлэлцүүлэг хийнэ.

-Цаашдаа зөвшөөрөл шинээр олгохоор болбол ямар хяналттай байх бол?

-Засгийн газрын дэргэд “Зөвшөөрлийн хяналтын зөвлөл” гэж байгуулагдах юм. Энэ хяналтын зөвлөл нь нэгдсэн бүртгэлээ хөтөлж явуулна. Ямар нэг байгууллага шинэ зөвшөөрөл гаргах шаардлагатай гэж үзвэл хяналтын зөвлөлд хүсэлтээ өгч, хэлэлцэгдээд, шаардлагатай гэж үзвэл хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах байдлаар УИХ-д өргөн баригдана гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, зөвшөөрөл хяналттай болно гэсэн үг.

-Та өнгөрсөн зургадугаар сард Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн барьсан. Энэ хуулийн гол өөрчлөлтийн тухайд?

-Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл намрын чуулганаар хэлэлцэгдэх байх. Хуулийн өөрчлөлтийн гол агуулга нь, гадна, дотны хөрөнгө оруулагч гэж ялгахгүйгээр, хөрөнгө оруулалт хийсэн хэмжээгээр нь татварын хөнгөлөлтөд хамрагдах боломжийг нээж өгөх гэсэн үзэл санаа юм.

Жишээлбэл, Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт хийж байгаа компаниудыг гадны хөрөнгө оруулагч, дотоодын хөрөнгө оруулагч гэж ялгахгүйгээр адилхан татварын хөнгөлөлт үзүүлье гэдэг өөрчлөлт орж байна. Хоёрдугаарт, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын оршин суухтай холбоотой заалтуудыг нарийвчилж, хэмжигдэхүйц байлгахаар заасан. Тодруулбал, хоёроос доошгүй ажлын байр бий болгосон байх, 50 мянган ам.доллараас доошгүй хөрөнгө оруулалт хийсэн бол тухайн гадны хөрөнгө оруулагч Монголд оршин суух эрхээ авдаг байх зэргээр илүү хэмжигдэхүйц болгож байгаа.

-Хөрөнгө оруулалтын босгыг бууруулах тухай хөндөгдөж байгаад зарим судлаачид шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Энэ тухайд?

-Монголд гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани байгуулна гэхээр гадныхан манай улсад заавал оршин сууна гэсэн үг биш. Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулагч өөрийн биеэр ирэх шаардлагагүйгээр, ажлаа явуулах боломжтой байдаг. Гадны олон улс оронд гадны хөрөнгө оруулагчид цахимаар үйл ажиллагаа явуулах боломжтой байдаг. Манай улс мөн энэхүү үүд хаалгыг нь нээж өгөх ёстой. Ялангуяа одоо ковидтой холбоотойгоор наашаа тэр бүр ирээд байх боломж хязгаарлагдмал болчихоод байна.

Гадаадын хөрөнгө оруулалтын босгыг намсгах нь дотоодын компаниудад чухал ач холбогдолтой юм. Одоо байгаа хуулиар гадаадын хөрөнгө оруулалтын босго 100 мянган ам.доллараас доошгүй хөрөнгө оруулалт хийсэн байх ёстой гэж заасан байгаа. Тэгвэл энэ нь ямар хүндрэл гарч байна гэхээр, одоо манайд сүүлийн үед IT-ын монгол компаниуд олноор байгуулагдаж байна. Тэр компаниуд гадаадын зах зээл рүү гарахын тулд эхлээд заавал дотооддоо гадны компанитай хамтран ажилласан туршлагатай байх ёстой болдог.

Гэтэл манайд гадныхантай хамтарсан компани байгуулахад аль аль тал нь 100 мянган ам.долларын хөрөнгө оруулалт оруулах шаардлагатай. Гадаад хөрөнгө оруулагч 100 мянган ам.доллар хийчихлээ. Хамтарсан компани учраас дотоодын компани бас 100 мянган ам.доллар давхар хийх ёстой болдог ч энэ шаардлагыг хангаж чадахгүй байдал дотоодын компаниудад үүсээд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ хуулиар гадаадын хөрөнгө оруулагчид босго тавиад байгаа юм шиг боловч, дотоодын компанид давхар босго тавьчихаад байгаа юм. Үүнийг нь хөнгөлж өгье гэсэн агуулга явж байгаа.