Тамхины хяналтын тухай хууль маргаашнаас хэрэгжиж эхлэхтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайхантай ярилцлаа.

-Маргаашнаас Тамхины хя­налтын тухай хууль үйл­­­чилж эхэлнэ. Хууль бо­ловс­­руулах ажлын хэсэгт байс­ны хувьд хэр үр дүнтэй бол­сон гэж үзэж байна вэ?

-Мэдээж хууль санаач­лагчдын нэг учраас хэрэг­жүү­лэхийн төлөө ажиллана.  Өнгөцхөн харахад тамхи татдаг хүний эрхэнд халдаж буй мэт боловч монголчууд бидэнд ихээхэн эерэг нө­лөөтэй болсон гэж үзэж байгаа. Хэсэг хугацааны дараа уушгины хавдар болон там­хи­­наас үүдэлтэй бусад өвч­­­лөлийн талаар энгийн ста­­­тистик мэдээ авахад буур­сан үзүүлэлт гарна  гэ­дэгт итгэлтэй байна.

-Яасан итгэлтэй байх юм бэ. Хуулиар хориглочихоор л тамхинаас гарчихна гэж үү?

-Тэгэлгүй яах вэ. Мар­гаашнаас хууль хэрэгжихтэй холбогдуулан миний тань­даг олон хүн тамхинаас тат­­галзсан.

Дэлхийн бусад оронд ч тамхидалтын эсрэг хуулиа чангатгах тусам өвчлөл буурсан үзүүлэлттэй байдаг.

Тэгэхээр ямар ч хүн эрүүл мэндийнхээ төлөө санаачилга гаргана гэдэгт итгэлтэй байгаа.

 Түүнчлэн бар, ресторануудын орлого ч нэмэгдэнэ. Тамхины утаа, үнэрээс дайждаг хүмүүс гэр бүлээрээ очиж үйлчлүүлдэг болно шүү дээ.

ОХУ-д ч мөн ийм төрлийн хууль са­наачилж, батлагдсан нь ихээхэн үр дүнтэй байгаа талаар мэдээлж байна.

-Согтууруулах ундаагаар үйлчилдэг байгууллагууд харин ч эсрэгээрээ орлого багасна гээд байгаа юм биш үү?

-Магадгүй. Гэхдээ хууль бол хууль. Хэнбугай ч хуу­лийн өмнө тэгш эрхтэй байх ёстой. Мөрдөж, хэрэг­жүүлэх хугацааг нь заасан учраас түүнийгээ дагах л хэрэгтэй болно. Тийм үйл­чилгээний газрууд ядаж л байгууллагынхаа орчин нөхцөлийг харах хэрэгтэй. Энгийнээр хэлэхэд муухай үнэр­гүй, цэвэр агаартай ор­чинд ажиллах, амрах чинь хүн бүрт таатай байна шүү дээ.

-Зоогийн газруудад тус­гай зөвшөөрөл олгодог шиг зааг, ялгаа тогтоож өг­­сөн­­гүй гэж гомдоллоод байсан?

-Уг нь болно л доо. Гэх­­дээ “Зарим нь тамхи та­туулж болоод байхад бид яагаад  болдоггүй юм бэ” гээд барь­цаж эхлэх нь тодорхой. Өөрөөр хэлбэл, бидний ихээ­хэн хүчин зүтгэл гарган са­наачилж, багагүй санал зө­рөлдөж байж баталсан хууль ямар ч ач холбогдолгүй бол­но гэсэн үг л дээ.

-Тамхи импортлогчид өөр салбарт хүч үзэхээс арга­гүй болох байх даа?

-Энэ төрлийн бизнес эрх­лэгчдийн ашиг тодорхой хэмжээгээр хумигдах байх. Гэхдээ л энэ чинь эрүүл, зөв эхлэл тавигдаж байна гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Монгол хүн бүр тамхичин болчихоогүй юм чинь энэ бол тийм ч ноцтой асуудал биш.

-Аливаа хуулийг бат­лах, хэрэгжиж эхлэх үед сурталчилгаа болон танил­цуулах арга хэмжээ хийдэг. Гэтэл яг хэрэгжих явцдаа үр дүн нь харагддаггүй. Тэгэхээр хяналтын тог­тол­цоог хэрхэн чангатгах юм бэ?

-Шинэ хуультай зэрэгцэн бусад хууль, тогтоомжид өөрч­­лөлт оруулах, эсвэл дагал­дах журам гаргах зэр­гээр зохицуулалт хийдэг. Тэр жишгээр л явна.

-Гэхдээ ний нуугүй хэ­лэхэд хэн хяналт тавих нь бүрхэг, мөн торгууль ногдуулах эрх бүхий хүн ховор байна шүү дээ?

-Мэдээж алдаа, оноотой зүйл байж магадгүй. Гэхдээ энэ хуулийг цаашид улам бүр чангатгана. Эхний ээлжинд дээр хэлсэн жур­маар зохицуулна.

-Хяналтыг чангатгана гэж үү?

-Бүхий л талаас нь нэ­мэлт өөрчлөлт оруулна. Ту­­­хайл­бал, зочид буудлын өрөөнд тамхи татахыг хориг­лоно. Уг нь энэ заалтыг оруу­­лахаар ажлын хэсэг, УИХ-ын чуулган дээр санал оруулсан. Харамсалтай нь дэмжлэг авч чадаагүй. Гэ­тэл үнэн хэрэгтээ буудлын өрөөнд тамхи татахдаа цог унагаснаас болж гал түймэр гарч амиа алдсан, түлэгдэж, угаартсан явдал бишгүй л гардаг. Энэ заалтыг оруул­чихвал дахин тийм хохирол учрахгүй. Мөн тамхи худалдаалах зөвшөөрөлтэй цэгүүдэд эсвэл импортлогчдод хайрцагных нь гадуур өөр өнгийн цаа­саар ороож борлуулах са­нал оруулна. Жишээлбэл, Европын орнуудад энэ төр­лийн хууль аль эртнээс хэрэг­жээд эхэлчихсэн. Үр дүн нь тун эерэг байгаа юм билээ.

-Тамхины эсрэг хамгийн амжилттай тэмцсэн ямар улс орон байна вэ?

-Австрали улс тамхи та­­талтын эсрэг зогссон ор­нуу­дын   тэргүүнд байдаг. Тэнд  тамхийг бор эсвэл цагаан цаасанд боож зардаг. Яагаад гэвэл хайрцган дээрх эрээн зураг нь сурталчилгааны нэг хэлбэр болж хувирдаг юм байна. Тиймээс боодлыг нь ч бодолцох ёстой.

Юутай ч маргаашаас хууль хэрэгжээд, олон нийт хэв­шиг. Цаашид  ирэх дөр­вөн жилийн хугацаанд хуу­лийг улам чангатгана. Бидэнд буцах зам байхгүй. Ер нь тамхины эсрэг маш хүч­тэй тэмцэж байж ам­жил­тад хүрнэ.

-Төрийн ордонд тамхи татахыг хориглосон журам хэдэн жилийн өмнө гарсан ч гишүүд хэрэгжүүлдэггүй. Одоо ч өрөөндөө  тамхиа баагиу­лаад л суудаг шүү дээ?

-Парламентад  цөөхөн ги­шүүн  тамхи татдаг. Гэх­дээ миний мэдэхийн өрөөндөө тамхи баагиулдаг байсан гишүүд одоо бие засах га­зарт татдаг болсон  байна лээ. Гишүүд хуулиа мөрдөөд, өөрсдөө үлгэр дуу­райлал үзүүлнэ гэдэгт эргэлзэхгүй байна.