Энэ удаагийн “Ярилцах танхим”-даа Өргөдлийн байнгын хорооны дарга, УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүг урьж цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

Батлагдсан хуулийг дагаж мөрдсөн төдий

-Сонгуулийн хууль батлагдсаныхаа маргаашнаас маргаан дагууллаа. Уг нь хуулийн санаачлагчдын нэг нь та. Өөрөөр хэлбэл, таны оролцоо багагүй гэхэд болно. Гол нь таны сэтгэлд хүртэл шинэчлэгдэж чадав уу, эсвэл..?

-2012 онд батлагдсан Сонгуулийн хуулийг хамгийн сайн, ямар ч алдаа мадаггүй хууль гэж тодорхойлж байсан. Гэвч гэнэтхэн л хуулиа өөрчлөхөөр болсон. Шалтгаан нь дэлхийн жишигт нийцсэн хууль гаргах. Миний хувьд Сонгуулийн хуулийг санаачлагчдын нэг нь мөн. Яагаад энэ хуулийг санаачлах болсон гэхээр жагсаалтын гишүүн гэж буруутгагдахгүйн тулд.

-Гэвч та тэр жагсаалтаар УИХ-д орж ирсэн нь үнэн шүү дээ. Тийм биш гэж үү?

-Үнэндээ би тэр хуулийг батлаагүй. Тэр жагсаалтад нуугдаж ч орсон хүн биш. Батлагдсан байсан хуулийг дагаж мөрдсөнөөс өөр зүйлгүй. Иймээс нэгэнт хууль мөрдөж УИХ-д ард түмнээ төлөөлж суусан учраас Сонгуулийн хуулийн алдааг засах нь миний үүрэг гэж бодсон. Иймээс өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл боловсруулсан. Энэ хуулийн хамгийн том алдаа нь хүн биш нам дугуйлах байсан. Гэтэл сонгох, сонгогдох эрх нь намд бус хүнд байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, 18 насанд хүрсэн хүн сонгох эрхтэй бол 25 насанд хүрсэн нь сонгогдох эрхтэй. Харамсалтай нь, өнөөдөр 2, 3, 4 үсэгтэй намуудыг дугуйлах тухай яригдаж байна. Өдгөөгөөс 90 жилийн өмнө МАХН гэсэн ганцхан нам байсан. Дараа нь 5-6 нам “мэндэлсэн”. Тэр үед эдгээр тав, зургаан намыг нэг нам болгоё гээд тухайн үеийн МАХН-ын нөлөө бүхий залуучуудыг нэгтгэж Ардчилсан намыг байгуулсан түүхтэй.  Тэгэхээр АН, МАН хоёр нэг угшилтай нам болж байгаа юм. Энэ тухай С.Зориг агсан мэддэг болохоор эсэргүүцэж байсан. Гэвч С.Зориг ч алагдаж, ард түмэн ч энэ тухай мартжээ.

-Гэхдээ..?

-Нийтлэлч Баабар “сэхээтний” гэдэг энэ намыг “Жижигхэн боовтой нам” гэж тодотгосон. Тэгэхээр МАН, АН бол нэг нам. Ард түмэн гуравдагч хүчин гээд байгаа хэдий ч үнэн чанартаа улс төрийн хоёрдогч хүчин үгүйлэгдэж байна. Иймээс Дээд шүүхэд бүртгэлтэй намууд нэгдээд гуравдагч хүчин болохоор саналаа нэгтгээд Сонгуулийн хуулийг боловсруулсан боловч зөвшилцсөн гэх сөрөг хүчин тэднээс нүүрээ буруулж, АН-тай нэгдэж жижиг намуудыг гаргаж ирэхээргүй хууль баталсан. Энэ бол жинхэнэ комунист бөгөөд Үндсэн хууль зөрчсөн хууль.

-Тэгвэл ирэх сонгуулиар гуравдагч хүчин УИХ-ын босго алхах боломжгүй болсон гэсэн үг үү. Таны хүссэн өөрчлөлт чухам юу байв?

-Юуны түрүүнд намыг бус хүн дугуйлах ёстой. Дараа нь хар машины тооллого. Зуун машины саналыг сугалж, эсвэл бүгдийг нь тоолох асуудал биш. Тэр бол скайнердсан цаас л гэсэн үг. Та нэг ширхэг цаас скайнедсан уу, арвыг скайнердсан уу хамаагүй. Гол нь нэгтгэхэд оршиж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, 100 машины санал тооллогыг хамгийн сүүлд нэгтгэхэд 95 юм уу, 96 гэж нэгтгэдэг программд учир нь бий. Программыг “Майкрософт”-ийн өмч гэдэг. Үнэндээ Үндэсний статистикийн газарт бүртгэлтэй байх ёстой. Эсвэл хөндлөнгийн аудит үнэхээр хакердаж болох уу, үгүй юу гэдгийг нягтлах шаардлагатай. Өнөөдөр Монголын залуучууд программын ойлголт өндөр болсон. Иймээс тэр программыг хакердахад ядах юмгүй байхыг үгүйсгэх аргагүй.

Миний хувьд хар машины тооллогын 10-15 хувийг хакердсан гэж харддаг. Тэгэхээр эргэлзээг тайлахын тулд хөндлөнгийн аудит оруулах хэрэгтэй. Мөн сонгуулийн үеийн санхүүжилтийн дээд хязгаарыг хуульд оруулах ёстой. Хамгийн наад захын жишээгээр таван сая төгрөг хандивлачихаад зургаа дахь сая төгрөгөө өөр нэрээр хийх хэрэг үү. Үүний оронд дээд хязгаараа тавьчихсан бол. Ингэвэл нэг хүнээс авна уу, таван хүнээс авна уу хамаагүй. Түүнээс дээш өгвөл бусдын саналыг худалдаж авсан гэдэгт оруулах саналыг гаргасан. Гэтэл энэ бүгдийг үл харгалзан жижиг намуудыг УИХ-ын босго алхуулахгүй байхад хоёр нам анхаарлаа хандуулсан. Үнэндээ АН, МАН-ынхан 48 тойргоо өмчлөөд авчихсан. Амархан шүү дээ.

-Жишээ нь?

-“Ажнай”  Д.Бат-Эрдэнэ гэхэд Өмнөговь аймгийн 15 мянган хүний саналыг худалдаад авчихна. Хүн бүрт 30 мянган төгрөг өгөхөд л хангалттай. Дөрвөн жилийн хугацаанд нэг хүний саналыг 30 мянгаар худалдаад авах олигархиуд Монголд олон бий. Энэ олигархиуд өнөөдөр эрээ цээргүй болчихжээ. Товчхондоо, Сонгуулийн хууль өөрчлөгдөж чадаагүй.

МАХН ч худалдагдчихсан

-Тэгэхээр Сонгуулийн хуулийг Үндсэн хуулийн Цэцэд өгснөөр ямар өөрчлөлт гарах вэ?

-Цэцэд өглөө гээд юу ч өөрчлөгдөхгүй. Үндсэн хуулийн Цэц айдастай болчихсон.  Цэцийн гишүүдийг тэтгэврийн насных гээд хэлчихсэн, тэд ажилгүй болчихож магадгүй гэсэн айдастай байна. Цэцийн гишүүдийн баруун бөөрөнд хутга шаачихсантай адил. Байнгын хорооны хуралдаанаар Цэцийн тухай хууль хэлэлцэж байхад миний бие “2016 оны сонгууль өнгөрөөгөөд энэ хуулийг шийдье. Наад хүмүүсээ тайван ажиллуул. Өнөөдөр 66 настай хүнийг Төрийн нарийн бичгийн даргаар томилохдоо ичихгүй байж байгууллагаас нь санал болгосон хүмүүсийг элдвэрлэхээ” боль гэсэн. Гэвч тоогоогүй, асуудлыг хүчээр хэлэлцсэн. Энэ нь Үндсэн хуулийн Цэцийг халаасандаа хийж Сонгуулийн хуулийг энэ чигээр нь зүтгүүлэх гэсэн эрх баригчдын санаа. Үнэндээ манай намынхныг ч худалдаад авчихсан. Бүгдийг нь айдаст автуулсан. Манай намд “төмсөгдүүлээгүй” хүн надаас өөр алга. Хэзээ мөдгүй шоронд ороход бэлэн байгаа. Үнэндээ ч хэн тэднийг тэгж тэнэгтэж яв гэсэн юм.

-Намынхнаа хэлээд байна уу, та?

-Тийм. Сонгуулийн хуулийг хэлэлцэх үеэр манайхан завсарлага авч болох л байсан. Гэвч завсарлага аваагүй. Ойлгомжтой биз дээ.

-Бүлгийн даргаа хүртэл томилж чадахгүй байгаа нь бас л өнөөх наймаатай холбоотой?

-Тэгэлгүй яахав. Манай нам бүлгийн даргаа ч томилж чадахгүй байна. Уг нь  амархан шүү дээ.  Хэвлэлээр О.Баасанхүү бүлгийн дарга болох донтой гэсэн байна билээ. Энэ захиалгатай нийтлэл гэдгийг мэднэ ээ. Үнэндээ би биш МАХН бүлгийн дарга болох донтой юм. Тэр дөрвөн үсэгтэй намд давхар дээлгүй ганцхан гишүүн байгаа нь Д.Тэрбишдагва. Тэр хүнийг бол гэсэн ч татгалзсан. Тиймээс давхар дээлийн тухай ярихаас өөр аргагүй. Давхар дээлийн тухай ярихаар УИХ-ын бүтэц дээр авч үзэх шаардлага бий болно.

-Тэгэхээр л тань руу хэлбийгээд байгаа юм биш үү?

-Төсвийн болоод Өргөдлийн байнгын хорооны дарга нар. Түүнээс бус Засгийн газартаа хяналт тавьдаг байгууллагын даргыг Засгийн газраас тавьж болохгүй биз дээ. Хамгийн наад зах нь Төсвийн хүрээний мэдэгдэл хийх үед онигоотой юм болсон шүү дээ. Эсэргүүцсэн мэдэгдлийг бүлгийн дарга Н.Батцэрэг унших болоход Төсвийн хуулиа эсэргүүцдэг Засгийн газрын гишүүн байж болохгүй болж таарсан. Иймээс аргагүйн эрхэнд би уншсан. Ингэж бүхэл бүтэн 200 мянган хүний саналыг уландаа гишгэж болохгүй. Бид чинь 225 мянган хүний саналаар гарч ирсэн хүмүүс шүү дээ. Тэгэхээр ингэж барьцаалагдаж, хов живээр ард түмнээ хулхидаж, Монголын иргэдийн сонголтыг доромжилж болохгүй. Тиймээс би МАХН-ын дарга Н.Энхбаярт миний бие ядаж байнгын хорооны дарга гэсэн энэ хоёр хүнээсээ бүлгийн даргаа сонгооч ээ гэж гуйсан.

Манай бүлэг МАНАН болгохгүйн тулд Засгийн газарт орсон. Гэвч..

-Тэгээд л ишиг эврээ ургахаар эхийгээ мөргөнө гэгч гарсан байх нь?

-Үүнээс болоод ишиг эврээ ургахаар ижийгээ мөргөнө гэдэг үг гарсан. Дөрвөн жил нэг сэдэв ярихаа больё, хоёр, гурав дахь сэдэв рүүгээ оръё. Одоо тэгээд алдчихлаа л даа. Сонгуулийн хууль ийм болчихлоо. Одоо яая гэхэв. Өөрөө унасан хүүхэд уйлдаггүй юм хойно. Уг нь манай бүлэг МАН, АН-ыг нэгтгэхгүйн тулд Засгийн газарт орсон. Гэтэл одоо албан тушаалдаа мансуураад завхарсан юм болж байна.

-Та энэ бүх шалтгаанаас болж намаасаа гарахаар шийдээ юу?

-Би гарах биш харин ч намайг намаас хөөх гээд байгаа юм биш үү. Надад МАХН гэсэн дөрвөн үсэгтэй нэрийг авсан үүх, түүх он сар өдөртэйгээ тэмдэглээстэй бий. Өдрийн тэмдэглэл шиг.  Тэдний өдөр ийм шаардлага, тийм албан бичиг явуулсан гэж хөтөлдөг юм. Би энэ намын төлөө тэгж л ажилласан тайлан. МАХН гэдэг  мянга, мянган ахмудуудын итгэл найдвар. Өнөөдөр жирийн гишүүд надтай уулзаад Хөгжлийн хөтөлбөр боловсруулах санал тавьсан. Тэр дагуу МАХН-ын 2016 онд хэрэгжүүлэх хөгжлийн хөтөлбөрийг боловсруулаад дуусч байна. Энэ хөтөлбөрөө намын даргад болоод гишүүддээ танилцуулна. Хөтөлбөрийг 50 мянган хувь хэвлүүлж, гишүүдээрээ хэлэлцүүлнэ. Наана нь хөөвөл хөөнө биз. Тэгээд ч МАХН аль ажил ярьсан хүнээ хөөчихдөг шүү дээ. Тухайлбал, Д.Өрнөхбаяр, С.Молор-Эрдэнэ, Ц.Шинэбаяр, Ю.Атар, Р.Барсболд гээд олон хүнийг хөөсөн. Хөөгдөөгүй хэн байгаа юм.

-Таны хувьд ямар ч байсан энэ намаас өөрийн хүсэлтээр хэзээ ч гарахгүй юм байна. Тийм үү, хөөгдчихгүй л бол?

-Тийм ээ. Өөрийнхөө хүсэлтээр гарахгүй. Миний хувьд ажил хиймээр байна гэдэг ганцхан шаардлага тавьдаг. Хөгжлийн хөтөлбөрийг эрдэмтэн, доктор, хуульчдыг нийлүүлсэн томоохон багтай хамтарч боловсруулсан. Гэтэл тэд мөрийн хөтөлбөрөө хийж чадахаа болиод аль хэдийн үеэ өнгөрөөсөн зүйлийг өргөн барилаа. Уг нь түүнээс огт өөр хувилбар. Бид эхлээд юмаа дүгнэх ёстой. Монгол Улс яагаад хөгжихгүй байна. Юунаас болоод ийм болов. Юуг хийх ёстой. Гадныхныг яагаад дуурайх ёстой гэж. Энэ бүхнийг судлах учиртай. Мартаагүй бол Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж анх хууль copy-доогүй байх ёстой гэж хэлж байсан.  Одоо хувьсгал ярихаа болъё. Ажил яръя.  Бид МАХН-ын бүх гишүүддээ боршур тараана. Надад бүх гишүүний нэр, хаяг утасны дугаар бий. Тиймээс эхлээд намынхаа гишүүдээр хэлэлцүүлнэ.

Би АН-ын бүлэгт ордог ч юм бил үү

-Сүүлийн үед өргөдлийн байнгын хороогоор сонин юу байна. Танайд Ш.Отгонбилэг агсны гэр бүлийнхэн өргөдөл гаргасан гэж байсан?

-Өргөдлийн байнгын хороонд тийм өргөдөл ирээгүй.О.Содбилэг гишүүн манай байнгын хорооны гишүүн.  Өргөдлийн байнгын хороонд 60 гаруй мянган өргөдөл ирсэн.  Өргөдөл, гомдол, саналыг тухай бүрд нь шийдээд явж байна. Манай гишүүд хуралдаа суухаа больсон учраас гишүүн бүрийн өрөөний үүдэнд зарлал наадаг болсон. Ажлаа хиймээр байна. Тухайн зарыг хараад хүмүүс нь өөрсдөө ичээд ажилдаа ирдэг болох байлгүй.

-Сонгууль дөхөж байгаатай холбоотойгоор хууль бус сурталчилгаа газар авч байгаа тухай гомдол их гарах юм. Өргөдлийн байнгын хороонд ийм санал ирж байна уу?

-Сонгууль ойртсонтой холбоотойгоор нэлээн улайрсан ажиллагаанууд явагдаж байна. Тухайлбал, зарим аймгийн ИТХ, Засаг дарга нар УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хорооны ажилд санаатайгаар саад учруулах гэж оролдож байна. Өрөө тасалгаа гаргахгүй, ард иргэдийг цуглуулахгүй, хууль тогтоомж биелүүлэхгүй, хариу ирүүлдэггүй. Саяхан АН-ын нэг гишүүн газар тараах батламж гэж тараасан байна. Үнэндээ энэ чинь төрийн өмчийг тарааж байгаа үйлдэл. Ингэж болохгүй. Уг нь газрыг хувь хүн өөрөө тухайн газраа сонгоод кадастраа хийлгээд улсын нэгдсэн кадастрын санд оруулаад хүсэлт, өргөдөл өгөөд тэрийг нь Засаг дарга шийддэг. Түүнээс бус хэн нэгэн нэр дэвшигч харж байгаад батламж тараагаад өгдөг юм биш. Өмнө нь газар ашиглах гэрчилгээг таньд газрыг чинь өмчлүүллээ гээд ярьж явсан нэр дэвшигч бий.

Монголын ард түмнийг энэ хоёр том нам нэг нь ядууруулъя, нөгөө нь мунхруулъя гэсэн уралдаан зарлаж. Тэр уралдаан нь үр дүнгээ ч өгөв бололтой. Ядуу мунхаг байвал өөрсдийг нь сонгоно. Жишээ нь, хүүхдийн мөнгө. Баян айлын хүүхдэд мөнгө өгөхгүй гэж байгаа юм. Баян айл гэдэгт хөргөгч, плитка, зурагттай гэнэ. Арай ч дээ. Ард түмнээ доромжилж байгаа юм уу. Зурагт, хөргөгч, плитка захын айлд бий. Гэтэл нийгэм хүүхдийн мөнгө хэрэгтэй байна гэхээр Ерөнхийлөгч нь би өгчихье гэнэ. Өөрийнхөө халааснаас өгөх гэж байгаа юм шиг. Энэ бол шоу. Ерөнхийлөгч шоуддаг юм аа гэхэд УИХ-ын дарга шоудаж болохгүй. УИХ-ын дарга огцрох визээ аль эрт авчихсан.

-Яаж авсан гэж?

-Аливаа хуулийг зөвхөн өөрийнхөө бүлгээс асууж байгаад шийддэг. Ямар сайндаа би АН-ын бүлгийн гишүүн болдог юм бил үү гэж бодож байгаа. Миний бие 26 хууль санаачилсан. Тэгэхээр АН-ын бүлэгт орвол хуулиа дэмжүүлж магадгүй. АН, МАН-ынхан надтай уулзаад бушуухан зургаан сар өнгөрөөд чи зайлаасай гэдэг юм.

Манай намынхан  намайг Женкотой харддаг

-Таныг “Женко” Х.Баттулгатай их ойр гэж сонссон. Энэ үнэн үү?

-Намайг Жудо бөхийн холбооны Өсвөрийн залуучуудаас бүрдсэн олон улсын жудо бөхийн холбооны академийн дэд ерөнхийлөгч болохоор тэгж байгаа юм. Спортыг өмчилнө гэж юу байх вэ дээ. Х.Баттулга гэдэг хүн Жудо бөхийн холбооны ерөнхийлөгч. Энэ бол төрийн бус байгууллага. Харин би академийн дэд ерөнхийлөгчийн хувиар жудо бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээний нээлтэд оролцоно. Ер нь намайг янз бүрийн хүнд хамаатуулж ярьдаг л юм.

-Н.Энхбаярын гэхээс өөр тодотгол бий гэж үү?

-Нэг хэсэг Ц.Элбэгдоржийн хүн байлаа.

-Яагаад?

-Ерөнхийлөгчийн зарим зөв зүйлийг нь дэмжээд ярьсан юм байх.  Дараа нь УИХ-ын дарга З.Энхболдын хүн боллоо. Үнэнийг хэлэхэд би хэний ч хүн биш. Тэр тусмаа Женкогийн. Манай намынхан заримдаа намайг Женкотой айхтар харддаг. Н.Энхбаяр дарга хорих ангид өлсгөлөн зарлаад 11 хоноод яг амь тавих гэж байхад би ангийнхаа найз А.Гансүх дээр гүйж очоод “Женко” Х.Баттулгатай уулзуулаадах гэсэн юм. Тэгээд Женкогийн өрөө рүү дайрах шахан ороод “Н.Энхбаярын өмгөөлөгч байна. Хоёулаа Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч рүү явъя” гэсэн. Тэр үед Х.Баттулга Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж руу яриад Н.Энхбаяр даргыг 461-ийн эмнэлэгт хэвтүүлсэн юм. Тэгээд өлсгөлөнгөө зогсоосон.

-Н.Энхбаярын амийг аварсан хүн нь Х.Баттулга байсан юм гэж үү. Энэ үнэнийг мээдх хүн ховор байх?

-Х.Баттулга амийг нь аварсан хүн. Гэтэл амийг нь аварсан хүний хүн гээд намайг хардах юм. Үнэндээ миний хувьд Х.Баттулга гишүүний зөв зүйлийг дэмжиж, бурууг буруутгадаг. Мөн нэг хэсэг намайг Н.Алтанхуягийн хүн гэж хардсан. Учир нь Л.Гансүх зөвлөхийн шүүх хурлыг шоронд хийхийг болиулсан учраас. Сүүлийн үед С.Баярцогтын хүн болж байна. Огцруулах бичгийг хэлэлцэхгүй болохоор С.Баярцогттой тохиролцсон гэж тэр л дээ. Үнэндээ Цэц дээр асуудал гацсан. Чухамдаа миний бие хэний ч цүнхийг барьж явсангүй, ажлаа л хийсэн. Хүмүүс их сонин. Өмгөөлөгчийг ад үздэг хэрнээ хуулийн асуудал болохоор хэн ч өмгөөлөгчгүй ордоггүй. Би удахгүй нэг ном гаргана. Тэр номондоо улс төрд орсон хөшигний ард дахь бүх зүйлээ ил болгоно. Яагаад сайд болоогүй, Б.Тулга гэдэг хүнд боогдож унасан уу, үгүй юу, Х.Тэмүүжинг огцруулах өргөдлийг яагаад буцааж татсан гээд бүхнээ дэлгэнэ.

-Та ирэх жилийн сонгуульд нэр дэвших үү?

-Уг нь манай намын дарга хүн бүр гурван тойрог услаарай гэсэн. Миний хувьд Дорнод, Чингэлтэй, Эрдэнэт гэсэн тойрог аваад Чингэлтэй дүүрэгт усалгаа хийх гээд тэр газрынхаа намын даргыг авах санал тавьсан. Өгөөгүй. Уг нь намын гишүүд нь намайг намын дарга болгохыг дэмжсэн. Гэвч Н.Энхбаяр дарга зөвшөөрөхгүй дөрвөн жил боллоо. Үнэндээ намайг ирэх жилийн сонгуульд нэр дэвшүүлэх, үгүйг мэдэхгүй юм. Харин надад төлөвлөсөн олон ажил бий. Өргөн барих гэж байгаа олон хуулийн төсөл ч байна. Тэр хуулиудаа ямартай ч ард түмнээрээ хэлэлцүүлээд, батлуулж байж УИХ-аас сална даа.