2002 онд батлагдсан Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийг шинэчлэх шаардлагатай гэж УИХ-ын гишүүн Л.Болд үзжээ. Одоогийн хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хуульд иргэн бүрд газар өмчлөх эрхийг нээж өгсөн ч уг эрхээ яаж хэрэгжүүлэх талаар нарийвчлан тусгаж өгөөгүй  гэсэн тайлбарыг хууль санаачлагч хэлж байна.

Энэ ч үүднээс тэрээр хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг 2016 оны 12 сарын 27-нд УИХ-д өргөн мэдүүллээ.

Шинэчилсэн найруулгын төсөлд газар өмчлүүлэх сертификат олгох, газар өмчлүүлэх сертификатын арилжаа зэрэг өмнө нь байгаагүй шинэ нэр томьёо, зохицуулалтыг оруулж өгсөнд гол онцлог нь оршиж байна. Тодруулбал, иргэн бүрд газар өмчлүүлэх эрхийг нь баталгаажуулсан сертификат олгох юм.

Уг сертификат нь тухайн иргэнийг газар өмчлөх эрхтэй гэдгийг илтгэх үндсэн бичиг баримт болно. Газар өмчлөх хүсэлт бүхий өргөдлөө сертификатаар сольсноор газраа өмчилж авч болно, газар өмчлөх шаардлагагүй гэж үзвэл сертификатаа хөрөнгийн зах зээлд үнэт цаас хэлбэрээр байршуулж, газраа эдийн засгийн эргэлт оруулна.

Эдгээр шинэ төрлийн зохицуулалтыг оруулж өгснөөр газар өмчлөх ажиллагаа ил тод болж, иргэн бүр газар өмчлүүлэх ажиллагаанд эрх тэгш оролцох төдийгүй газар хэмээх үл хөдлөх хөрөнгийг хөрөнгийн зах зээлд гаргаснаар Монгол Улсын эдийн засагт томоохон шинэчлэл болохыг хууль санаачлагч Л.Болд тодотголоо.

Ингээд Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай шинэчилсэн найруулгын төслийг одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөж буй хуультай харьцуулан ямар шинэ, онцлог зүйл заалт орсныг дэлгэрэнгүй хүргэж байна.

Хуулийн төслийн нэгдүгээр бүлэг, нийтлэг үндэслэл, хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт дунд одоогийн хуульд зааснаас гадна "Иргэнд газар өмчлүүлэх ажиллагаа”, “Газар өмчлүүлэх сертификат”, "Газрын корпораци" гэсэн шинэ нэр томьёонууд орсон байна. 

Хуулийн төсөлд орсон шинэ нэр томьёо, агуулга: 

Газар өмчлүүлэх ажиллагаа: Иргэнд газар өмчлүүлэхтэй холбогдох бүх үе шатны ажиллагаа.

Газар өмчлүүлэх сертификат: Монгол Улсын иргэнд газрыг нэг удаа үнэ төлбөргүй өмчлөх эрхээр баталгаажуулсан үнэт цаас.

Газрын корпораци: Газар өмчлүүлэх сертификат олгох, түүнтэй холбогдсон нэгдсэн бүртгэл хөтлөх болон газар өмчлүүлэх сертификатын биржийн арилжаа эрхлэн явуулах эрх бүхий хуулийн этгээд.

Хуулийн төслийн 4 дүгээр зүйлд Монгол Улсын иргэнд гэр бүлийн хэрэгцээний, аж ахуй эрхлэх гэсэн хоёр зориулалтаар газар өмчлүүлнэ гэж орууллаа. Одоогийн хуульд гэр бүлийн хэрэгцээнээс гадна аж ахуйн зориулалтаар гэж заасан байдаг. Эндээс аж ахуйн гэдгийг аж ахуй эрхлэх гэж өөрчилсөн нь харагдаж байна.

Иргэн бүрд нэг удаа газар өмчлүүлэх сертификатыг үнэ төлбөргүйгээр олгох, иргэнд газрыг зөвхөн газар өмчлүүлэх сертификатыг үндэслэн өмчлүүлэх гэсэн үндсэн хоёр шинэ зарчмыг хуулийн төслийн үзэл баримтлал, үндэслэл шаардлагын үүднээс оруулж өгчээ.

Иргэний хувийн хөрөнгөөр барьж байгуулсан, барьж байгаа буюу хувьчилж авсан бол уг газрыг худалдах замаар иргэнд өмчлүүлэх гэж хуульд заасныг шинэчилсэн найруулгын төсөлд иргэнд шууд өмчлүүлэх гэж өөрчлөн найруулсан юм. Энэ заалт хуулийн төслийн 5 дугаар зүйл буюу “Иргэнд газар өмчлүүлэхэд баримтлах зарчим” хэсэгт байна.

Хуулийн төсөлд иргэнд өмчлүүлэх газрын хэмжээг хэвээр үлдээжээ. Тодруулбал,

- Нийслэлд 0,07 га хүртэл

- Аймгийн төвд 0,35 га хүртэл

- Сумын төв, тосгонд 0,5 га хүртэл

- Нийслэлийг аймгийн төвтэй холбосон улсын чанартай авто замын дагуух газарт /сумын төвөөс бусад/ 0,07 га хүртэл

УИХ-аас Үндсэн хуульд заасны дагуу иргэдэд газар өмчлүүлэх болон хувийн өмчийн газрын харилцааны талаар төрийн нэгдсэн бодлогыг тодорхойлдог байсан бол энэ талын бодлогыг тодорхойлохоос гадна хэрэгжилтэд хяналт тавина гэж хуулийн төсөлд оруулж өгчээ.

Харин Засгийн газрын бүрэн эрх нилээд өргөжихөөр байна. Одоогийн хуульд 5 үндсэн эрхтэй гэж заасан бол үүн дээр хуулийн төслийн шинэ зохицуулалтыг хэрэгжүүлэх сувьект болох Газрын корпорацитай холбоотой эрхүүдийг шинээр оруулсан юм. Ингэснээр Засгийн газар нэмэлтээр 4 эрх хэрэгжүүлэх болж байна. Үүнд,

- Газрын корпорацийг үүсгэн байгуулах, өөрчлөн байгуулах, татан буулгах, түүний дүрмийг батлах

- Газрын корпорацийн зохион байгуулалтын бүтэц, орон тоог батлах

- Газрын сертификатын арилжаатай холбогдох журмыг батлах

- Газрын сертификатын бүртгэл, арилжаатай холбогдох үйлчилгээний хөлсний хэмжээг тогтоох

Газрын сертификат гэж шинэ үндсэн бичиг баримттай болсноор газрын асуудал эрхэлсэн төрийн байгууллагад газрын сертификат авах өргөдлийн загвар батлах, уг сертификатыг олгох ажлыг зохион байгуулах гэсэн хоёр үндсэн эрх нэмэгдэх юм.

Мөн аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нар тухайн жилд аймаг, нийслэлийн хэмжээнд иргэдэд өмчлүүлэх газрын нийт хэмжээний тухай саналыг сум, дүүрэг бүрээр боловсруулж тухайн орон нутгийн ИТХ-аар оруулж, санал дүгнэлтээ зөвхөн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад хүргүүлдэг байсан бол нэмэлтээр Газрын корпорацид өгдөг байхаар заажээ.

Орвонгоор нь өөрчилж: Сертификат, корпораци гээд л...

Эдгээр нь хуулийн төслийн нэг, хоёрдугаар бүлэгт тусгасан гол зохицуулалт, өөрчлөлт юм. Харин “Иргэнд газар өмчлүүлэх”, “Иргэний газар өмчлөх харилцааны онцлог зохицуулалт” гэсэн гурав, дөрөвдүгээр бүлгийг тэр чигээр нь өөрчилж, “Газар өмчлүүлэх сертификат, түүнийг олгох журам”, “Газрын сертификатын биржийн арилжаа” болгосон байна.

Хуулийн төслийн гуравдугаар бүлэгт зааснаар газрын сертификат нь газрын мэдээллийн санд үндэслэгдсэн, эзэмшигчийн мэдээллийг агуулсан, өмчлөх эрх бүхий газрын хэмжээг агуулсан, нууцлалтай, индекстэй байна гэсэн 5 үндсэн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Сертификатын загварыг Засгийн газар батална гэжээ.

Уг сертификатыг эзэмших иргэн нь өмнө нь газар өмчилж аваагүй, тодорхой засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжид 12 сараас доошгүй хугацаанд оршин суусан байх шаардлагатай.

Газрын сертификат авах хүсэлтэй иргэн өргөдөл, Засаг даргын тодорхойлолт, газар өмчлөх, эзэмшихтэй холбогдсон улсын бүртгэлийн лавлагаа, иргэний үнэмлэх эсвэл төрсний гэрчилгээний хуулбар гэсэн бичиг баримтыг бүрдүүлэн Газрын корпорацид хандах юм. Тус корпораци иргэний хүсэлтийг 30 хоногийн дотор шийдвэрлэх үүрэгтэй.

Газрын сертификат авсан иргэн нь сертификатаараа газар өмчлөх, сертификатаа биржийн арилжаанд оруулах, банк, банк бус санхүүгийн байгууллагад барьцаалах эрхтэй.

Харин сертификатаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд газрын сертификатаа шилжүүлэхгүй байх, биржээс өөр арилжаанд оролцуулахгүй байх үүрэгтэй.

Газрын сертификатын биржийн арилжааг Газрын корпораци эрхлэн гүйцэтгэнэ гэсэн заалтаар хуулийн төслийн дөрөвдүгээр бүлэг эхэлж байна. Хэрэв иргэн нь газрын сертификат авсныхаа дараа газраа өмчлөх шаардлагагүй гэж үзвэл сертификатаа арилжах хүсэлтээ Газрын корпорацид ажлын таван өдрийн дотор хүргүүлэх юм. Ингээд газрын сертификатаа арилжах хүсэлтэй иргэдийн тооноос хамаарч сард нэгээс доошгүй удаа биржийн арилжааг зохион байгуулна.

Иргэн нь цахимаар биржийн арилжаанд шууд оролцож болох бөгөөд газрын сертификатын арилжаанд оролцогч нь зөвхөн Монгол Улсын иргэн байна гэж хуулийн төсөлд заасныг онцлох хэрэгтэй.

Газрын корпораци нь нийслэл болон аймаг бүрт төлөөлөгчтэй байх төдийгүй төлбөр тооцоо гүйцэтгэх, хадгалах үйлчилгээг банк, үнэт цаасны төлбөр тооцооны байгууллагаар гүйцэтгүүлэх эсвэл тусгайлсан нэгжтэй байна гэж заажээ.

Одоогийн хуульд “Газар өмчлүүлэх тухай шийдвэр гаргах” гэсэн зүйл байгааг “Иргэнд газар өмчлүүлэх ажиллагаа” гэсэн нэр томъёогоор сольж, доторх заалтуудыг өөрчилсөн байна. 

Бас л сугалаа

Иргэнд газар өмчлүүлэх ажиллагаа 12 үе шаттай өрнөх бөгөөд энэ ажиллагааг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, тухайн шатны ИТХ, Газрын корпораци хамтран зохион байгуулах юм.

Тухайлбал, газар өмчлөн авах иргэдийн хүсэлтийг тухайн шатны Засаг даргын тамгын газарт ирсэн он, сар, өдөр, цаг минутаар нь жагсаан дугаарлана. Ингээд газар өмчлөх хүсэлт гаргасан иргэдийн тоо өмчлүүлэх газрын тооноос бага тохиолдолд хүсэлт гаргасан дарааллын дагуу газрын байрлалыг сонгуулна. 

Хэрэв иргэдийн тоо их, өмчлөх газар бага бол сугалаагаар газар өмчлүүлэх ажиллагаа явуулах юм. Сугалаанд аз таараагүй бол дараагийн ээлжийн газар өмчлүүлэх жагсаалтад бүртгэж оруулна. 

Одоогийн хуулийн зарим зохицуулалтыг хэвээр үлдээсэн

Одоогийн хуульд иргэнд газар өмчлүүлэх эрх бүхий Засаг дарга иргэний гаргасан өргөдөл, холбогдох бусад материалыг үндэслэн газар өмчлүүлэх тухай захирамж гаргаж байгаа бол уг хуулийн төсөлд Газрын корпораци шийдвэрт оролцох болж байна. 

Мөн иргэнд өмчлүүлэх газарт кадастр хийсэн байна гэсэн заалтыг уг шинэчилсэн найруулгад оруулсангүй. "Зохих шийдвэр" гэсэн ерөнхий үгийг хэвээр үлдээж, газрыг өмчлөгчид нь хүлээлгэж өгөх, өмчлүүлэх газрын хилийн заагийг тогтоох, тэмдэглэх, бүртгэх ажиллагааг сум, дүүргийн газрын алба хариуцна гэж заажээ.

Хуулийн төсөлд газрын сертификат гэсэн шинэ нэр томьёог оруулж өгсөн ч Үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлийн гэрчилгээг холбогдох байгууллагаас олгодогоороо олгохоор тусгасан байна. Харин газар өмчлөхтэй холбогдсон төлбөрийг Улсын бүртгэлийн байгууллагад бүртгүүлэхийн өмнө сум, дүүргийн төсөвт төлөх юм. 

Газар өмчлөгч иргэний эрх, үүрэг, хориглох зүйл, өмчийн газраа бусдад эзэмшүүлэх, ашиглуулах, газар өмчлөх эрх дуусгавар болох, хязгаарлах, дайчлан авах, хураах зэрэг одоогийн хуульд тусгасан ерөнхий зохицуулалтыг хэвээр үлдээжээ. 

Хүлээлгэх хариуцлага чамгүй

Харин газрын сертификатыг хэд хэдэн үндэслэлээр хүчингүй болгох тухай шинэ зохицуулалтыг оруулсан байна. Хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн, сертификатаа гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүнд худалдсан, барьцаалсан, бусад хэлбэрээр шилжүүлсэн бол Газрын корпораци иргэний газрын сертификатыг хүчингүй болгоно. 

Иргэнд газрын сертификат олгохтой холбогдсон маргааныг Газрын корпораци шийдвэрлэнэ. Уг шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөөгүй иргэн шүүхэд гомдол гаргах юм. 

Хуулийн төсөлд хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлагыг өргөжүүлсэн гэж болно. Энэ нь газрын сертификат, Газрын корпораци гэсэн шинэ нэр томьёо, зохицуулалт орсонтой холбоотой. Тухайлбал, 

Тодорхой шаардлага хангаагүй иргэнд газрын сертификат олгосон бол уг сертификатыг хүчингүй болгож, иргэнийг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 2-3 дахин, албан тушаалтныг 3-5 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр тус тус торгох юм. 

Хэрэв газрын сертификатыг биржийн бус арилжааны хэлбэрээр эзэмшсэн бол мөн хэмжээг 2-3 дахин, иргэдэд мэдээлэл өгөлгүй газар өмчлүүлэх ажиллагаа явуулсан бол тус ажиллагааг хүчингүй болгож, албан тушаалтныг 10-15 дахин, газар өмчлөгч иргэнд хориглосон зүйлийг зөрчсөн иргэнийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 2-3 дахин нэмэгдүүлсэн тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр тус тус торгоно гэж заажээ.