Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар Төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, тодотгол хийхгүй гэсэн хатуу зарчимтайгаар сүүлийн жилүүдэд Монгол төрийн төсөв санхүүг атгаж яваа. Түүний энэ хатуу зарчимд Ковид-19 цар тахал нөлөөлж, улсын нэгдсэн төсөвт тодотгол хийхээс өөр аргагүй байдалд орууллаа.

Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн нийт орлого 2020 оны эхний 6 сарын байдлаар 4,358.7 тэрбум төгрөгт хүрч, төлөвлөсөн хэмжээнээс 1,212.2 тэрбум төгрөгөөр буурсан байна. Дэлхий нийтийг хамарсан коронавируст халдвар (КОВИД-19)-ын цар тахлын улмаас ийнхүү эдийн засгийн өсөлт саарч, улмаар оны эцэст төсвийн орлого буурах нөхцөл байдал үүсээд байгаа тул Засгийн газраас эдийн засгийг идэвхжүүлэх, иргэдийн эрүүл мэнд, орлогыг хамгаалах, аж ахуйн нэгжийг дэмжих арга хэмжээнүүдийг он дуустал үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх, мөн Улсын Их Хурлын 2020 оны сонгуулийн үр дүнд шинээр байгуулагдсан Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүний өөрчлөлтийг тусган төсвийн тодотголын төслийг боловсруулжээ.

Дэлхий даяар эрчимтэй тархаад байгаа коронавируст халдвар (КОВИД-19)-ын цар тахал нь Монгол Улс төдийгүй дэлхийн бусад орны нийгэм, эдийн засагт урьдчилан таамаглаагүй хохирлыг үзүүлээд байгаа юм. Уг нөхцөл байдлын улмаас эдийн засгийн идэвхжилт суларч, 2020 оны макро эдийн засгийн төсөөлөл анх тооцон төсөвт тусгаж байснаас өөрчлөгдөхөөр байна. Коронавируст халдвар (КОВИД-19) цар тахлын улмаас төсвийн орлого оны эцэст төлөвлөсөн хэмжээнд хүрэхгүй байх эрсдэл үүссэн учраас төсвийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төлөвлөсөн арга хэмжээнд өөрчлөлт оруулах, ач холбогдлоор нь эрэмбэлэх замаар төсвийг дахин хуваарилах шаардлага үүссэн.

Төсвийн тодотгол хийх шаардлага, үндэслэлд суурилан коронавируст халдвар (КОВИД-19)-ын цар тахлын үед эдийн засгийг идэвхжүүлэх, иргэдийн орлогыг хамгаалахад чиглэсэн зарим арга хэмжээг үргэлжлүүлэх, цар тахлын үед иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалах, эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэхэд шаардлагатай санхүүжилтийг тэргүүн ээлжид шийдвэрлэх зарчмыг баримталжээ. Түүнчлэн экспортыг далайцтай нэмэгдүүлэх бүхий л арга хэмжээг цаг алдалгүй, шуурхай хэрэгжүүлэх, цахим шилжилтийг хурдасгах, хөрөнгө оруулалтын ажлыг гүйцэтгэлтэй уялдуулан санхүүжүүлэх зарчмыг баримталжээ.

Шаардлагатай өөрчлөлтүүдийг Монгол Улсын 2020 оны төсвийн тодотголд тусгахад нэгдсэн төсвийн нийт орлого 2,170.7 тэрбум төгрөгөөр буурч 10,729.3 тэрбум төгрөг болж, нийт зарлага 704.9 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэн 14,577.5 тэрбум төгрөг болох ба төсвийн нийт тэнцэл -3,848.2 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий -9.9 хувьтай тэнцэж байна.

Ийнхүү нөхцөл шаардлагаар боловсруулсан Монгол Улсын 2020 оны нэгдсэн төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар УИХ-ын даргад 2020 оны 08 дугаар сарын 14-ний өдөр өргөн барьсан.

Цар тахлын улмаас үүдэлтэй эдийн засаг, нийгмийн өмнө тулгараад байгаа асуудлуудын эрх зүйн орчинг зохицуулах зорилготой хуралдаж эхэлсэн УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар төсвийн тодотголыг хэлэлцэж 2020 оны 08 дугаар сарын 28-ны өдөр эцэслэн баталлаа.

Ингэхдээ улсын төсвөөр санхүүжүүлэх хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээ, барилга байгууламжийн жагсаалтаас 1 төсөл арга хэмжээг хасч, 34 төсөл арга хэмжээнд өөрчлөлт оруулснаар нийт 12 тэрбум 731.3 сая төгрөгийг 2020 онд санхүүжих дүнгээс бууруулахаар өөрчилжээ.

Харин 2020 оны төсвөөр батлагдсан боловч тодотголын төсвөөс хасагдсан 37 төсөл арга хэмжээг буцаан нэмж тусгах болон төсөлд тусгагдсан 18 төсөл арга хэмжээний санхүүжих дүнг нэмэгдүүлснээр төслийн 2020 онд санхүүжих дүнг 12 тэрбум 171 сая төгрөгөөр нэмэгдүүлэхээр болсон байна. Мөн хэрэгжих боломжийг бүрдүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалтын 4 төсөл, арга хэмжээний нэрийг өөрчлөхөөр тусгажээ.

Төсөв, санхүүгийн чиглэлээр хэд хэдэн чухал шийдвэрийг 2020 оны төсвийн тодотголд тусгасан. Тухайлбал,

• 0-18 насны 1.2 сая хүүхдэд сар бүр 100.0 мянган төгрөгийн тэтгэмжийг 2020 оныг дуустал үргэлжлүүлэн олгож,
• халамжийн тэтгэвэр авагч 60.0 мянган иргэн,
• хөгжлийн бэрхшээлтэй 13.3 мянган хүүхдэд олгох тэтгэмжийг тус бүр 100.0 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлэн 2020 онд олгохоор боллоо.
• Жилийн 1.5 тэрбум төгрөгөөс доош борлуулалтын орлоготой 105.0 мянган аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг чөлөөлж, түрээсийн төлбөрөө бууруулсан аж ахуйн нэгжид орлогын албан татварын хөнгөлөлт үзүүлэхээр шийдвэрлэлээ.
• Түүнчлэн 2020 ондоо багтаан 47 сургууль, 62 цэцэрлэг, 27 дотуур байр, 4 спорт цогцолбор, 12 спорт танхим, 41 эмнэлэг, эрүүл мэндийн төвийн барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулахаар төлөвлөлөө.
• Өвөрхангай аймгийн суурь зардлыг 560.3 тэрбум төгрөгөөр,
• Үндсэн хуулийн цэцийн урсгал зардлыг 235 сая төгрөгөөр,
• Улсын Их Хурлын төсвийг 301.3 сая төгрөгөөр,
• Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын багцын эргэн төлөгдөх цэвэр зээлийн зардлыг 4 тэрбум төгрөгөөр тус тус нэмэгдүүлэх,
• Үндэсний аудитын газрын урсгал зардлыг 536.3 сая төгрөгөөр,
• Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын урсгал зардлыг 4 тэрбум төгрөгөөр тус тус бууруулахаар болжээ.

Ийнхүү нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт орлого, нийт зарлага, төсвийн тэнцэл зэрэг эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтийг Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээс өөрчлөлгүйгээр нийт тэнцвэржүүлсэн орлогын 9 их наяд 730.9 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 25.2 хувь, нийт зарлагыг 14 их наяд 577.5 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 37.7 хувь, нэгдсэн төсвийн нийт тэнцвэржүүлсэн тэнцлийн алдагдал 4 их наяд 846.6 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 12.5 хувьтай тэнцүү байхаар тооцон, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлж, баталсан юм. 

Ц.Соёлмаа