Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаан 16 гишүүний ирцтэйгээр эхэлж, Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, мөнгөн хөрөнгийн шилжүүлэг, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн  анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Чинзориг төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн талаарх ажлын хэсгийн танилцуулгыг хийсэн.

    Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөр, Г.Амартүвшин, Э.Бат-Амгалан, Х.Булгантуяа, Б.Жавхлан, Л.Мөнхбаатар, Ч.Ундрам нараас 2020 оны наймдугаар сарын 20-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн дээрх төслийг Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар 2020 оны аравдугаар сарын 22-ны өдөр хэлэлцэх эсэх асуудлыг хэлэлцэн анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлсэн. Байнгын хороо 2020 оны арван нэгдүгээр сарын 4-ний өдрийн 4 тоот тогтоолоор уг хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийг байгуулсан. Ажлын хэсгийн ахлагчаар Улсын Их Хурлын гишүүн С.Чинзориг, гишүүдэд Э.Бат-Амгалан, Х.Булгантуяа, О.Цогтгэрэл, Б.Энхбаяр нар орж ажиллажээ.

Ажлын хэсэг нийт гурван удаа, дэд ажлын хэсэг нийт долоон удаа хуралдаж, санхүүгийн зах зээлийн зохистой хөгжлийг дэмжих, банк, санхүүгийн салбарын найдвартай байдлыг бэхжүүлэхдээ харилцагч, хадгаламж эзэмшигчийн хууль ёсны эрхийг хамгаалах зорилгоор уг хуулийн төсөлтэй холбогдуулан 34, дагаж өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөлтэй холбогдуулан 17, нийт 51 зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол бэлтгэсэн байна. Тухайлбал, банк, эрх бүхий хуулийн этгээд харилцагчаас зөвхөн гэрээнд тусгасан шимтгэл, хураамжийг төлүүлэх, үзүүлсэн нэг төрлийн үйлчилгээнд үйлчилгээний шимтгэл, хураамжийг давхардуулан авахгүй байх, мөн өөрийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний шимтгэл, хураамжийн хувь, хэмжээг үндэслэлтэйгээр тогтоодог байх, хэрэв шимтгэл хураамжийн хувь, хэмжээг үндэслэлгүй тогтоосон бол харилцагчийн хууль ёсны эрхийг хамгаалах зорилгоор Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо үндэслэлгүй тогтоосон шимтгэл, хураамжийн хувь хэмжээг бууруулахыг санал болгох, саналыг хүлээж аваагүй тохиолдолд тухайн шимтгэл, хураамжийн хувь хэмжээ тогтоосон шийдвэрийг хүчингүй болгох зэрэг зохих арга хэмээх авах талаар зохицуулалтыг нэмж тусгажээ.

    Хадгаламжийн гэрээ, зээлийн гэрээтэй холбоотой зохицуулалтуудыг Иргэний хуульд нийцтэй байдлаар тус гэрээнд санхүүгийн хэрэглэгчийн хууль ёсны эрхийг хамгаалах зорилгоор зайлшгүй тусгах шаардлагатай нөхцөлийг тодорхой болгон тусгалаа. Тодруулбал, банк, эрх бүхий хуулийн этгээд энэ хуульд заасан үйлчилгээний гэрээ байгуулах бүх үе шатанд харилцагчийн нууц гэж үзсэн мэдээллийг хадгалах, аливаа хэлбэрээр ашиглахгүй байх үүрэгтэй. Мөн гадаад валютын орлогын эх үүсвэртэй эсхүл ханшийн эрсдэлээс хамгаалагдсан этгээдэд гадаад валютын зээл олгож болохоор өөрчлөн найруулжээ.

Банк, санхүүгийн тогтолцооны найдвартай байдлыг бэхжүүлэх, зохистой хөгжлийг дэмжих, харилцагч, хадгаламж эзэмшигчийн хууль ёсны эрхийг хамгаалах зорилгоор банк, эрх бүхий хуулийн этгээд хуульд заасны дагуу хадгаламжийн хүү болон бусад нөхцөлийг нийтэд ил тод зарлах бөгөөд ийнхүү зарласан хүүгээс аливаа хэлбэрээр өөрөөр тогтоон хадгалуулагчтай гэрээ байгуулахыг хориглох, мөн банк, эрх бүхий хуулийн этгээд өөрийн алдаатай хийсэн аливаа шилжүүлгийг залруулж, харилцагчийг хохиролгүй болгох зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгасан байна.

Мөн өргөн мэдүүлсэн төсөлд хадгаламж болон зээлийн хүүгийн хэмжээг бодох аргачлалыг Монголбанк тогтоохоор тусгасныг хадгаламж болон зээлийн хүүгийн хэмжээг бодох, тооцох аргачлалыг Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо хамтран баталж, хэрэгжилтэд хяналт тавихаар зохицуулалтыг өөрчлөн найруулжээ.

Төслийн анхны хэлэлцүүлэгтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Батлут, Х.Ганхуяг, Ж.Ганбаатар нар асуулт асууж, ажлын хэсгийн ахлагч болон ажлын хэсгийн гишүүдээс хариулт, тайлбар авсан.

Төсөл дэх “Банкны зээл хүүтэй, хүүгүй байж болно” гэсэн зохицуулалтын талаар ажлын хэсгээс тайлбарлахдаа, банкууд Төв банкны мөнгөний бодлогын хүүтэй уялдуулан хадгаламжийн хүүгээ өөрсдөө зарлаж, үйлчилгээ үзүүлдэг шиг банк бүр дотоод мөнгөн урсгал, тооцоон дээр үндэслэх нь зохистой, хэлэлцүүлгийн явцад зохицуулалтыг илүү нарийвчлах, тодорхой болгох шаардлага бий гэдэг хариултыг өгч байсан юм. Аливаа дансан дахь мөнгөн хөрөнгийн мэдээллийг зөвхөн эзэмшигчийн зөвшөөрлөөр бусдад мэдээлэх, зөвшөөрөлгүй тохиолдолд хориглох зохицуулалт тусгах саналыг Х.Ганхуяг гишүүн гаргав. Мөн төслийн 21.12 дахь гадаад валютын эх үүсвэртэй тохиолдолд валютын зээл олгохоор тусгасан зохицуулалтыг “болно” буюу сонголттой хувилбараар томьёолох санал хэлсэн.

Банкны тухай хуульд банк, түүний харилцагч болон гуравдагч этгээд нууц гэж үзсэн аливаа мэдээллийг тухайн этгээд өөрийн нууцыг задруулахыг бичгээр зөвшөөрсөн; Монголбанк, түүний хянан шалгагч, Монголбанкны улсын байцаагчийн эрх бүхий албан тушаалтан хуульд заасан чиг үүргээ хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан шаардсан; шүүх, прокурорын байгууллагын удирдлага хүсэлт гаргасан, эсхүл авлигатай тэмцэх байгууллага, цагдаагийн байгууллагын хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагааны шаардлагаар, түүнчлэн тагнуулын байгууллага мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй холбогдсон мэдээллийг шалгах шаардлагаар мөрдөгчийн саналыг прокурор зөвшөөрснөөс бусад тохиолдолд бусдад гаргаж өгөх, задруулах, ашиглахыг банкны хувьцаа эзэмшигч, төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга, гишүүн, гүйцэтгэх удирдлага, хянан шалгах зөвлөл, ажилтанд хориглох зохицуулалттай байдгийг ажлын хэсэг тодруулж тайлбарлалаа.

Ийнхүү гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудаар санал хураалт явуулав. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.10-т заасны дагуу Эдийн засгийн байнгын хороо өнөөдрийн хуралдаанаар төслийг зүйл бүрээр хэлэлцсэн юм. Төсөл дэх “Хуулийн үйлчлэх хүрээ” буюу 3 дугаар зүйлийг “3.1.Энэ хуулиар банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, мөнгөн хөрөнгийн шилжүүлэг болон зээлийн үйл ажиллагаатай холбогдсон харилцааг зохицуулна; 3.2.Хуульд заасны дагуу хязгаарлагдмал хүрээнд үйлчилгээ үзүүлж байгаа этгээдийн мөнгөн хөрөнгийн шилжүүлгийн үйл ажиллагаатай холбогдсон харилцааг энэ хуулиар зохицуулна” гэж өөрчлөн найруулахаар боллоо.

Мөн “Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, мөнгөн хөрөнгийн шилжүүлэг, зээлийн үйл ажиллагаанд баримтлах зарчим” гэсэн 4 дүгээр зүйл, “Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт” гэсэн 5 дугаар зүйлийг тус тус өөрчлөн найруулж, төслийн 6 дугаар зүйлд доор дурдсан агуулгатай 6.5, 6.6, 6.7, 6.8 дахь хэсэг нэмэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн юм.

Тодруулбал, “6.5.Банк, эрх бүхий хуулийн этгээд харилцагчаас зөвхөн гэрээнд тусгасан шимтгэл, хураамжийг төлүүлэх бөгөөд өөрийн үзүүлсэн нэг төрлийн үйлчилгээнд үйлчилгээний шимтгэл, хураамжийг давхардуулан авахгүй; 6.6.Банк, эрх бүхий хуулийн этгээд нь өөрийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний шимтгэл, хураамжийн хувь, хэмжээг үндэслэлтэй тогтоох ба үүнд Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо хяналт тавина; 6.7.    Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо өөрийн хянан зохицуулах чиг үүргийн хүрээнд банк, эрх бүхий хуүлийн этгээдээс тогтоосон бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний шимтгэл, хүраамжийн хувь, хэмжээг бүүрүүлахыг санал болгох, энэ саналыг хүлээж аваагүй тохиолдолд тухайн шимтгэл, хураамжийн хувь, хэмжээ тогтоосон шийдвэрийг хүчингүй болгох, энэ тухайгаа нийтэд мэдээлэх эрхтэй байна; 6.8.Банк, эрх бүхий хуулийн этгээд энэ хуульд заасан үйлчилгээний гэрээ байгуулах бүх үе шатанд харилцагчийн нууц гэж үзсэн мэдээллийг хадгалах, аливаа хэлбэрээр ашиглахгүй байх үүрэгтэй.” гэсэн зохицуулалтуудыг нэмж тусгахаар боллоо.

Төслийн 8 дугаар зүйлийг, 9.1 дэх хэсгийг өөрчлөн найруулж, 9.2.4, 9.3.6 гэсэн заалтуудыг нэмэхээр шийдвэрлэсэн. Мөн төслийн 11 дүгээр зүйлийн 11.3 буюу хадгаламжийн гэрээг цахимаар байгуулахтай холбоотой заалтыг өөрчлөн найруулах, “Хадгаламжийн гэрээний хугацаа”-ны талаарх зохицуулалт бүхий 12 дугаар зүйлийг өөрчлөн найруулахыг дэмжив.

Тодруулбал, хадгаламжийн гэрээг тодорхой буюу тодорхой бус хугацаагаар байгуулна гэжээ. Мөн төслийн 12.2-т “Тодорхой хугацаа зааж хадгалуулсан хадгаламжийг хугацаатай, тодорхой бус хугацаагаар хадгалуулсан хадгаламжийг хугацаагүй хадгаламж гэж тооцно;  12.3.Хадгаламжийн гэрээг тодорхой хугацаагаар байгуулсан бол уг хугацаа дууссаны дараа хадгалагч нь хадгалуулагчийн мөнгийг буцаан өгч, гэрээнд заасны дагуу хүү төлөх үүрэгтэй; 12.4.Хугацаатай хадгаламжийн гэрээг тохиролцсон хугацаанаас өмнө хадгалуулагчийн хүсэлтээр цуцлах, эсхүл зарлагын гүйлгээ хийх тохиолдолд хадгалуулсан хугацаанаас нь хамааруулан хадгаламжийн хүүг гэрээнд заасан хэмжээгээр бууруулна; 12.5.Хадгалагч хугацаагүй хадгаламжийн гэрээг зөвхөн иргэнтэй байгуулна; 12.6.Гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол хугацаатай хадгаламжийн гэрээний хугацаа дууссан боловч хадгалуулагч хадгалуулсан мөнгөө буцаан авах тухай, эсхүл гэрээг  дахин сунгуулах шаардлага тавиагүй бол хадгалагч дараах арга хэмжээг авна; 12.6.1.иргэний хадгаламжийг хугацаагүй хадгаламжид тооцож, мөн  хугацаанаас хүүг хугацаагүй хадгаламжийн хүүгийн адил хэмжээгээр бодно; 12.6.2.хуулийн этгээд болон Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу эрх зүйн байдал нь тодорхойлогдсон этгээдийн хадгаламжийн дансыг гэрээнд заасан харилцах дансанд шилжүүлнэ; 12.7.Хугацаатай хадгаламжийн гэрээг хадгалагч нэг талын санаачилгаар өөрчлөх, хугацаанаас өмнө цуцлах эрхгүй; 12.8.Хадгалуулагч нь хадгалагчаас энэ зүйлийн 12.3, 12.7-д заасан үүргээ гүйцэтгээгүйгээс учирсан хохирлыг төлүүлэхээр шаардах эрхтэй; 12.9.Хадгаламжийн дансыг харилцах дансны зориулалтаар ашиглахгүй бөгөөд аливаа төлбөрийн хэрэгсэлтэй холбож үйлчилгээ үзүүлэхийг хориглоно; 12.10.Хадгаламж зээлийн хоршооноос энэ хуулийн 12.6-д заасныг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой журмыг Санхүүгийн зохицуулах хороо баталж, хэрэгжилтэд хяналт тавина.” хэмээн өөрчлөн найруулахаар гишүүд дэмжсэн. “Мөнгөн хадгаламжийн хүү”-гийн талаарх төслийн 13 дугаар зүйлийг, “Шилжүүлэг гүйцэтгэх”-тэй холбоотой төслийн 17 дугаар зүйлийг тус тус өөрчлөн найруулах ажлын хэсгийн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжив.

    Төслийн 21 дүгээр зүйлийн “21.10.Банкнаас олгох зээлийн үйл ажиллагаатай холбоотой журмыг Монголбанк, эрх бүхий хуулийн этгээдээс олгох зээлийн үйл ажиллагаатай холбоотой журмыг Санхүүгийн зохицуулах хороо баталж, хэрэгжилтэд хяналт тавина; 21.11.Банкнаас олгох зээлийн барьцаа хөрөнгийн үнэлгээтэй холбоотой журмыг Монголбанк, санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, эрх бүхий хуулийн этгээдээс олгох зээлийн барьцаа хөрөнгийн үнэлгээтэй холбоотой журмыг Санхүүгийн зохицуулах хороо, санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллга хамтран баталж, хэрэгжилтэд хяналт тавина; 21.12.Гадаад валютын орлогын эх үүсвэртэй эсхүл ханшийн эрсдэлээс хамгаалагдсан этгээдэд гадаад валютын зээл олгож болно;” гэж өөрчлөн найруулахыг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон 18 гишүүний 77.8 хувь нь дэмжив. Төсөлд “21.13.Зээлдэгчийн эд хөрөнгийн байдал доройтож зээлийг буцаан төлөх чадваргүй болох нөхцөл байдал бий болохоор эсхүл болсон бол зээлдүүлэгч зээл олгохоос татгалзах эсхүл олгосон зээлийг буцаан шаардах эрхтэй; 21.14.Зээлдэгч хуулийн этгээд нь олгосон зээлийг өөрийн санхүүгийн тайланд тусгаж энэ талаар мэдээллийг зээлдүүлэгчид өгөх үүрэгтэй. Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу эрх зүйн байдал нь тодорхойлогдсон этгээд хуулиар санхүүгийн тайлан гаргах үүрэг хүлээсэн бол энэ хэсэг нэгэн адил хамаарна; 21.15.Зээлдүүлэгч анх зээл олгохдоо зээлдэгчээр зээлийн хүүг урьдчилан төлүүлэхийг хориглоно; 21.16.Зээлдүүлэгч нь баталгаа гаргагчтай Иргэний хуулийн 234 дүгээр зүйлд заасан шаардлагын дагуу гэрээ байгуулна.” гэсэн агуулгатай 21.13, 21.14, 21.15, 21.16 дахь хэсэг нэмэхийг гишүүдийн 72.2 хувь нь дэмжлээ. Мөн төслийн 32 дугаар зүйлийн 32.1 дэх хэсгийг “Энэ хуулийг 2021 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.” гэж өөрчлөн найруулахаар болсон юм.

Хэлэлцүүлгийн явцад Ж.Ганбаатар гишүүн “Хадгаламжийн гэрээний хугацаа”-ны талаарх зохицуулалт бүхий 12 дугаар зүйлийн 12.4 дэх хугацаатай хадгаламжийн гэрээг тохиролцсон хугацаанаас өмнө хадгалуулагчийн хүсэлтээр цуцлах, эсхүл зарлагын гүйлгээ хийх тохиолдолд хадгалуулсан хугацаанаас нь хамааруулан хадгаламжийн хүүг гэрээнд заасан хэмжээгээр бууруулах нь оновчтой эсэхийг нягталж, зохицуулалтыг уян хатан болгох саналыг ажлын хэсэгт хэлж байв. Мөн тэрбээр “Зээлдэгчийнхээ санхүүгийн байдлыг дээшлүүлэх зорилгоор зээл олгож байгаа гэдгийг ажлын хэсэг анхаараарай. Тэгэхгүй, зээлээ яаж буцааж авах вэ гэдгээ анхаараад байна. Олгосон зээлийн үр ашгаар зээлдэгч олон ажлын байр бий болгох, улсад татвараа төлөх нөхцөл боломжоо дээшлүүлэх ёстой. Монголбанк, арилжааны банкууд энэ талаас нь зээлийн үйл ажиллагааг харах ёстой. Зээлдэгчээ хардсан, болгоомжилсон талаас нь биш харин олгосон зээл бүрээ үр ашигтай байгаа эсэхийг харж байх ёстой. Төсөлд энэ төрлийн зохицуулалтууд дутуу байна шүү” хэмээн сануулж байв. Үргэлжлүүлэн төсөлтэй холбогдуулан хуралдаанд оролцсон гишүүдээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудаар нэгбүрчлэн санал хураалт явуулан шийдвэрлээд, Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, мөнгөн хөрөнгийн шилжүүлэг, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн  анхны хэлэлцүүлгийг хийсэн талаарх санал, дүгнэлтээ чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар боллоо.