УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатартай ярилцлаа.

-УИХ-ын чуулган завсарласан хугацаанд гишүүд амралтаараа гадаад, дотоодод аялж байгаа сурагтай. Харин таны хувьд хэрхэн амрав?

-Би Засгийн газрын Оюу толгойн ажлын хэсэгт ажиллаж байгаа. Энэ хүрээндээ Оюу толгойтой холбоотой шинэ нөхцөл байдал, сөрөг нэхэмжлэлтэй холбоотой олон материалууд дээр сууж ажиллаж байна. Мөн Эрдэнэтийн Уулын баяжуулах үйлдвэрт түшиглэж баригдах Зэс хайлуулах үйлдвэр, хүхрийн хүчлийн үйлдвэрийн талаарх судалгаанууд болон техник эдийн засгийн үндэслэлүүдийг бүгдийг нь судалж дүгнэлт гаргах ажилд энэ зуны хоёр сарыг зориулж ажиллалаа.

Оюу толгойн ажлын хэсгийн ажлын явц, үр дүнг та бүхэн мэдэж байгаа байх. Ажлын хэсгийн ахлагч С.Нямбаатар сайд олон нийтэд мэдээлэл өгөөд явж байгаа шүү дээ. Харин Эрдэнэтийн уулын баяжуулах үйлдвэрийг түшиглэн баригдахаар төлөвлөж буй зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах ажилд маш олон хуудуутай, дутуу дулимаг асуудлууд гарч байна. Энэ үйлдвэрт ашиглах гэж байгаа зэс хайлуулах үйлдвэрийн технологи нь дөнгөж 2020 онд л патентаа авсан. Өмнө туршигдаж, батлагдсан зүйлс хомс, шинэ технологи юм билээ. Бодит үйлдвэрлэлд бүрэн туршигдаж ашиглагдаагүй технологиор зэс хайлуулах үйлдвэр барина гэж байгаа эрдэнэтчүүдийн санааг их зовоож байна. Түүнчлэн үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг судалж үзэхэд дутуу дулимаг зүйлс маш их байна. Эдийн засгийн тооцоо судалгаа нь маш дутуу, ямар ч хангалтгүй хийгдсэн байна.

Дээрээс нь тэр шинэ технологиор барих гээд байгаа үйлдвэрийн хүхрийн хүчлийн хийн асуудал санаа зовоож байгаа. Жилдээ 185 тонн SO3 буюу хүхрийн хорт бодис Орхон, Булганы нутагт цацагдахаар ийм аюултай техник эдийн засгийн үндэслэл, байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ гарсан байна. Зэс хайлуулах үйлдвэр хүхрийн хүчлийн үйлдвэрийг барихыг би эсэргүүцээгүй, гэхдээ гарч болох сөрөг үйл явдлууд, шинэ технологи оруулж ирэх, үйлдвэр барих нэрийн дор мөнгө угаах, улсын төсөвт орж ирэх ёстой мөнгийг үр дүнгүй, үрэлгэн зарцуулж, тендер болгоод дуусгах вий гэж санаа зовж байна. Энэ ажилд нухацтай хандаж, Эрдэнэтийн ард түмэнд нээлттэй байгаач гэсэн байр суурьтай байна.

-Та ойрын өдрүүдэд тойрогтоо ажиллаж байгаа гэл үү. Танай тойргийн иргэд төр засгийн үйл ажиллагаанд ямар бодолтой байна. Юу хүсч байна вэ?

-Ил тод байдал. Төсвөөс 27 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг манай Орхон аймагт хийж байгаа.

Энэ их хөрөнгө оруулалтууд ард иргэдийн жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдэд яаж нэмэр тус болох юм, яаж олон ажлын байр бий болгох юм, төсөв, түүний зарцууалт нь ямар нэгэн намуудын, улстөрчдийн, бүлэглэлүүдийн идэж уудаг хэрэгсэл болчихгүй байхын тулд л ил тод байдлыг бид шаардаж байгаа. Ингээд Орхон аймгийн Засаг даргатай ярьж Засаг даргын орлогч Түмэнжаргал мөн миний бие, төлөөлөгч С.Зоригтбаатар, Н.Алтанхуяг гишүүний бие төлөөлөгч Н.Сумъяабазар, Д.Батлут гишүүний бие төлөөлөгчийг оролцуулж төсвийн ил тод байдал төрийн үйлчилгээг илүү иргэнд ойрхон байлгах тал дээр хамтарсан “Шуурхай зөвлөл” байгуулаад бид ажилдаа ороод явж байна.

-Ингэхэд хаврын чуулганы үр дүнгийн талаар та санал бодлоо хуваалцахгүй юу?

-Оюу толгойн өлсгөлөн үр дүнд хүрч таван улсын шүүх дээр Монгол Улс сөрөг нэхэмжлэлээ гаргаад явж байна. АНУ, Англи, Сингапур, Хонконг, Вержина арал гэсэн ийм таван улсын зургаан шүүх дээр Монгол Улс Оюу толгойн асуудал дээр ялах бүрэн боломжтой нөхцөл бүрдээд явж байна. Олон тэрбум ам.долларын энэ баялгаар олон үйлдвэр сургууль, цэцэрлэг ажлын байр бий болно оо.

Өнгөрсөн хаврын Оюу толгойн асуудлаар Монгол Улсын Засгийн газраас Олон улсын шүүхэд хандах, сөрөг нэхэмжлэл гаргуулах тэмцэлд Ц.Даваасүрэн, Б.Бат-Эрдэнэ, Э.Болорчулуун гээд олон шударга гишүүд энд хамтарч ажилласан. Мөн өнгөрсөн хаврын чуулганаар Хөдөлмөрийн тухай хуулийн ажлын хэсэгт ажиллаж, Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг амжилттай УИХ-аас баталлаа.

-Одоо та ямар, ямар хуулийн төслүүд дээр ажиллаж байгаа вэ?

-УИХ-ын хяналтын тухай хууль, Эм, эм ханган нийлүүлэх тоног төхөөрөмжийн тухай хуулийн төсөл дээр ажиллаж байна даа.

-Удахгүй нөхөн сонгууль болох гэж байна. Намаас сонгогдсон нэр дэвшигчдээ дэмжиж оролцоно биз дээ?

-Намын эрх бүхий байгууллагынх нь шийдвэр гарна. Тэр шийдвэрийг би дагаж ажиллана.

-АН хоёр тийшээ харчихаад байгааг та юу гэж хардаг вэ. Үнэхээр эвлэлдэж нэгдэхийн аргагүй ан цав үүсчихсэн юм уу?

-Ардчилсан нам нэгдмэл нэг байгаа. Ардчилсан намын 13 гишүүн параментад нэг талдаа зогсож, О.Цогтгэрэл намын даргатай байгаа. Харин эрх баригч нам засгийн эрх барьж байгаагаа ашиглаж хуулийг гууль болгож, улсын бүртгэлийн байгууллагыг тоглоомын газар болгож, аргандаа орсон хүмүүст хуурамч тамга хийх зөвшөөрөл олгож, тэднийг утсан хүүхэлдэй шиг ашиглсан. Улмаар шинэ Ардчилсан нам бий болгож, Ардчилсан намыг хоёр хуваагдсан мэт байдал хуурамчаар үүсгэж байгаа. Энэ явдал бол үнэхээр эрх баригчид ямар аюултай аймхай, арчаагүй вэ гэдгийг харуулж байгаа.

-АН нийгэмд ингэж муухай харагдах нь Ардын намд л хамгийн ашигтай байгаа. Тэд ёстой алгаа хооронд нь үрээд л инээд алдаад суугаа байх?

-Эрх баригч нам луйврын аргаар бүртгэлийн байгууллагыг ашиглаж, тоглоомын Ардчилсан намыг бий болгож, Монголын ардчиллыг устгаж байгаагийн эсрэг миний бие тууштай тэмцэнэ ээ. Ардын нам сөрөг хүчнээ ингэж луйврын аргаар доройтуулж байгаа үйлдлийнхээ үйлийн үрээ эдэлнэ ээ. Хамгийн гол нь хүчтэй сөрөг хүчингүй эрх баригчид хоорондоо бие биенээ намнаж дуусгадаг. Энэ бол Ардын намын сүйрлийн он жилүүд эхэлж байна аа гэсэн үг.

-Хэрэв танай нам энэ янзаараа нөхөн сонгуульд оролцвол амжилт үзүүлэх нь юу л бол гэж нийгэм үзэж байгаа. Яагаад гэвэл Ерөнхийлөгчийн сонгуульд маш муу оролцсон гашуун туршлага байна шүү дээ?

-Ерөнхийлөгчийн сонгууль болоогүй ээ. Ерөнхийлөгчийн сонгууль болж байгаа юм шиг жүжиг болсон нь бол үнэн. Түүнтэй адилхан нөхөн сонгууль болох шинжтэй, нөхөн сонгууль гэдэг жүжгийг эрх баригдчид өөрийнхөө зохиосон Ардчилсан нам гэдэг туслах дүртэйгээ хамтарч хийх гэж байгаа явдлыг бол хараад ой гутаж байна.

-Сөрөг хүчин хэтэрхий нунж дорой байна гэдэг. Эрх баригчдын гаргасан шийдвэрийг бодлогын түвшинд шүүмжлэхийн оронд нам дотроо алалцаад байх юм. Энэ тал дээр таны бодлыг сонсъё?

-Н.Алтанхуяг, О.Цогтгэрэл, Б.Пүрэвдорж гээд Ардчилсан намын олон гишүүд эрх баригчдын бодлогыг Улсын их хурал дээр хамгийн хүчтэй шүүмжилж, хүчтэй сөрөг хүчний байр суурин дээр ажиллаж байна. Харин үүнийг ажил хэрэгч байдлаар хүлээн авах, эс хүлээн авахыг бол эрх баригчдын ухаан мэднэ ээ.

-Манай улс ардчилал эрх чөлөөгөө ямар үнэ цэнээр олж авлаа даа. Гэтэл ардчиллын үнэт зүйл болох чөлөөт эдийн засаг байхгүй боллоо. Хүний үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх чөлөө нь өдөр өдрөөр хумигдаж байна. Монгол Улсад дарангуйллын систем тогтчихов уу?

-Монгол Улсад Монгол ардын намын дарангуйллын систем тогтож байгаа. Энд Монгол ардын намын жирийн шударга гишүүд хамаагүй ээ. Харин орой дээр нь сууж байгаа хэдхэн луйварчин гэр бүлүүд буюу мафи энд хамаатай. Өнөөдөр Монголд Үндсэн хууль болон бусад хуулиудын дээр гарчихсан нэг хуультай орон болчихлоо. Энэ нь Ковидын хууль буюу Коронавируст халдварын цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх тэмцэх, нийгэм эдийн засагт үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хууль юм. Энэ Ковидын хууль бол Үндсэн хуулиас дээгүүр хууль болчихсон. Эрх баригчид төрийн албаны мерит зарчмыг зөрчиж, хуулийн шаардлага хангахгүй ах, дүү, амраг, садангаа төрийн албанд зүтгүүлж томилж байна. Үүнийгээ Ковидын хуулийн дагуу л гэж тайлбарладаг.

Ковидын нөхцөл байдлын үед юм аа л гэдэг. Эрх баригчид хуулийг гууль болгож төсвийг дураараа зарцуулдаг. ГОК-оос 100 тэрбум төгрөг жорлонд зарцуулна л гэдэг. Төсвийн болон томилгооны хуулиудын зөрчил бүр гаарсан. Хууль зөрчөөд байна аа гэхээр Ковидын хуулиар юм аа л гэж тайбарладаг болсон. Үндсэн хууль болон бусад хуулиас дээгүүр Ковидын хууль гэх ганцхан хуультай орон болсон. Энэ бол эрх баригчид дарангуйллаа тогтоож байгаагийн тод жишээ биш гэж үү. Монголын шударга бизнес эрхлэгчдийн эрхийг боомилж байна. Энэ их хорио цээрүүд бол бизнес эрхлэгчдийг боомилж байгаа. Бизнес эрхлэгчдэд нөхөн олговор өгөх, тэдний эрх ашгийг хамгаалах явдал бол энэ эрх баригчдын үед уландаа гишгэгдлээ.

-Эрх баригчид халамжийн бодлогоор улс орноо удирдаад байгаа юм биш үү?

-Энэ Монгол ардын намын эрх баригчид халамжийн бодлогоор дампууруулахаас илүүтэйгээр өрийн бодлогоор улс орныг үнэндээ туйлдуулж байна аа. Өнөөдөр тэд 2012-2016 онд Чингис бонд 1.5 тэрбум доллар авлаа. Ээ гэгээ минь, улс орныг сүйрүүлчихлээ, өрөнд хийчихлээ гээд байсан. Тэрнээс гурав дахин их мөнгийг өнөөдөр гадаадад эх орноо зээлийн барьцаанд тавиад идчихсэн. Тэрүүгээрээ сонгуульдчихаад улс орныг өрөнд оруулж, дампуурлын ирмэг дээр авчирлаа. Өнөөдөр Монгол оронд гадаадаас асар их өр авчирч түүгээрээ сонгуульдчихаад ард түмнийг халамжийн бодлого гэдэг нэрээр өрөнд оруулж байгаа. Энэ явдал нь эрх баригчдыг өр тавихаас өөр ямар ч менежмэнтгүй болсныг харуулж байна.

-Орхон аймгаас сонгогдсон Н.Алтанхуяг гишүүн та хоёрыг Ерөнхийлөгчид үзэхийн тулд АН-д элссэн гэж баахан шуугьсан. Улмаар Эрдэнэтчүүд УИХ-ын гишүүнээс эгүүлэн татах асуудал тавина гэж мэдээлж байсан шүү дээ. Үнэхээр Ерөнхийлөгчид үзэх сонирхол байв уу, танд?

-Би Ерөнхийлөгчид үзнэ гэдгээ эрт дээр, арваад жилийн өмнө илэрхийлж өөрийгөө бэлдэж байсан хүн шүү дээ. Эрдэнэтчүүд бид хоёрын үйл ажиллагааг дэмждэг. Эрдэнэтчүүдийн дуу хоолой Оюу толгойг Монголдоо буцааж авах тал дээр хүчтэй ажиллаж байна. Эрдэнэтчүүдийн дуу хоолой ГОК-ын үйлдвэрийн луйвар булхайг засч залруулахын төлөө ажиллаж байгаа. Эрдэнэтчүүдийн дуу хоолой болсон хоёр гишүүн нь парламентад баталж байгаа хууль шийдвэрүүдэд тэднийхээ байр суурийг тусгаж ажиллаж байгаа. Энэ бол гишүүний үндсэн ажил.

-МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр эрх баригчидтай нэгдлээ. Харин та АН-ын юунд найдаж энэ намд орсон юм бэ?

-Хэрвээ би тэр үеийн ярьдгаар “...эрх баригч Ардын намд орсон бол сонин дээр гараад, бичээд байсан шиг шадар сайд юмуу, том эрх мэдэл” авах байсан байж болно оо. Ингэж би сүнсээ худалдахгүй ээ. Эрдэнэтчүүдийн эрх, тэдний надад өгсөн итгэл, найдварыг албан тушаалаар наймаалцахгүй. Харин эрх баригчдын тоглоом болоод хоёр тамгатай болгоод хүч нь сулраад ардчиллын төлөө тэмцээд хүч нь хүрэхгүй ядаж яваа АН-д орно гэдэг бол жудаг. Монголын ардчиллыг аврахын тулд хүчээ нэгтгэж байгаа явдал юм аа.

-Ингэхэд Н.Энхбаяр гуай та хоёр ямар харилцаатай байгаа вэ?

-Маш сайн харилцаатай байгаа. Саяхан наадмын дараа Н.Энхбаяр даргатай утсаар ярьж мэнд амар асуусан. Ойрын үед уулзана даа гээд зав гарахгүй л байна. Сайхан уулзана даа.

-О.Баасанхүү, М.Тулгатын гэх АН-д орсон. Харин та О.Цогтгэрэлийн гэх АН-д байна. Өмнө нэг намд байхдаа үзэл бодлын зөрчилтэй байсан хүмүүс одоо дахиад нэг намын хоёр талд суучихлаа. Хувь, хувьдаа улс төрийн сонголтоо хийсэн байх л даа. Таны хувьд АН-д хэрхэн өөрчлөлт шинэчлэлт хийх ёстой гэсэн итгэл үнэмшилтэй орсон бэ?

-Дарангуйлагч эрх баригчдын эсрэг бид ардчиллын төлөө хүчээ нэгтгэж хамтарч ажиллана гэдэг бол хамгийн ариун зүйл ээ. О.Баасанхүү гишүүн бол сайн, чадалтай хуульч, тэр хүнд авах маш олон чанарууд байдаг. Мэдээж улс төрийн үзэл бодлын хувьд зөрөлддөг, үл ойлголцдог зүйлүүд хаана ч байдаг. Ингээд би Монголын дарангуйлалд орсон, ганцаардсан ардчиллыг аврахын тулд хүн бүхэн санаа бодлоо уралдуулж хамтарч ажиллах ёстой гэж ойлгож, нэгдэж байгаа.

-Та дахиж намаа солих уу?

-Үгүй ээ.

-Та бол Оюу толгойн асуудлаар байнга зоригтой дуугардаг хүн. Өвлийн хүйтэнд өлсгөлөн зарласан таны тэмцэл Засгийн газрыг нааштай шийдвэр гаргахад нь нөлөөлж чадсан. Нью-Йоркийн шүүх дээрх уг асуудал юу болсон вэ?

-Энд Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайд Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга байхдаа сонгон шалгаруулж авсан “Кингс спалдинг” гэдэг хуулийн компани онцгой давуу талыг бий болгож сайн ажилласан гэдгийг би хэлмээр байна. Тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх нарын нөр их олон сарын ажил, шүүх прокурор, Авлигатай тэмцэх газрын эх оронч ажилтнуудын ажлын үр дүнд нааштай эргэсэн гэдгийг онцолж хэлэх ёстой. Ажлын хэсгийн дарга Х.Нямбаатар сайд сөрөг нэхэмжлэлийг ард түмний төлөө гаргаж явуулсан гэдгийг хэлмээр байна.

400 тэрбум ам.долларын баялгаа монголчууд одоо авах цаг нь болж байгаа. Энэ нь Рио Тинтог Монголоос хөөж гаргана гэсэн үг биш ээ. Монголын ард түмэнд баялгийг нь ашигтайгаар гэрээгээ дахин шинэчилсэн нөхцөл байдлаар хийх боломж гэж харж байгаа. Хамгийн гол нь Сү.Батболдын зүгээс “Кингс спалдинг” гэдэг компанийг Монголын Засгийн газартай ажиллаж буй гэрээг цуцлахыг хүсч байгаа. Энийг л бид хамгаалж “Кингс спалдинг”-ийг Монголын талд шударгаар ажилласан. Цаашид хүчтэйгээр ажиллуулах явдал бол Монголын эрх ашиг гэж би харж байна.