Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэхийг дэмжлээ

Улсын Их Хурлын 2021 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн (2021.10.07) нэгдсэн хуралдаан 14 цаг 02 минутад 57.2 хувийн ирцтэйгээр эхэлж, хоёр асуудал хэлэлцэхээр тогтов. Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Булгантуяа, Х.Ганхуяг, Д.Өнөрболор, П.Анужин нарын гишүүд 2021 оны зургадугаар сарын 21-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг шийдвэрлэлээ. Төсөл санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг танилцуулав. Мөн уг хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж шийдвэрлэсэн талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Батлут танилцуулсан юм.

Монгол Улс 1993 онд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг урамшуулан дэмжих, хөрөнгө оруулагчийн эрх, эд хөрөнгийг хамгаалах болон гадаадын хөрөнгө оруулалтын холбогдолтой харилцааг зохицуулах зорилтын хүрээнд Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг анх баталсан бөгөөд энэхүү хуулийг 2013 онд Монгол Улсын Их Хурал шинэчлэн найруулж, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хөрөнгө оруулагчийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах, хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн нийтлэг баталгааг тогтоох, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, татварын орчныг тогтворжуулах, хөрөнгө оруулалтын талаар төрийн байгууллагын эрх хэмжээ, хөрөнгө оруулагчийн эрх, үүргийг тодорхойлох болон хөрөнгө оруулалттай холбоотой бусад харилцааг зохицуулах өргөн хүрээтэйгээр Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг хэлэлцэн баталсан байдаг.

Одоо үйлчилж байгаа хууль эрх зүйн тогтолцооны хүрээнд гадаадын хөрөнгө оруулалтын доод хэмжээг зохицуулсан шаардлага тусгагдсан байдаг. Гадаадын компани Монгол Улсад бизнес эхлэхийн тулд “Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж” эсвэл “Төлөөлөгчийн газар” гэсэн статусын аль нэгийг сонгох хэрэгтэй болдог. Мөн гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжийн 25-аас доошгүй хувийг гадаадын компани эзэмшсэн байх ба 100 мянган ам.доллараас доошгүй хөрөнгө оруулалт хийсэн байх ёстой. Энэхүү хөрөнгийн босго нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж байгуулахад шаардлагагүй бөгөөд харин тухайн хөрөнгө оруулагч болон түүний гэр бүл нь Монгол Улсад байнга оршин суух виз хүсэх тохиолдолд Монгол Улсад оруулах хөрөнгө оруулалтын доод хэмжээг зааж өгөх нь тохиромжтой гэж төсөл санаачлагчид үзжээ.

Гадаадын хөрөнгө оруулалтын доод хэмжээтэй холбоотой дээрх шаардлага нь анхлан бага хэмжээтэй хөрөнгө оруулалт хийсний үндсэн дээр цаашид үргэлжлүүлэн хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлэх эсэхээ шийдэх сонирхолтой байгаа хөрөнгө оруулагч нарт бэрхшээл учруулж болох талтай бөгөөд төлөөлөгчийн газарт хөрөнгө оруулалтын хэмжээтэй холбоотой хязгаарлалт байдаггүй боловч энэ статусаар үйл ажиллагаа явуулбал Монгол Улсад бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэн орлого олох эрхгүй байдаг байна.

Монгол Улс нь хууль, эрх зүйн зохицуулалтын түвшинд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтад нээлттэй улс боловч бусад жишиг орнуудтай харьцуулахад хөрөнгө оруулалт харьцангуй бага орж ирсэн байдаг. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт татахад хөрөнгө оруулалтад нээлттэй байх явдал нь дангаараа хангалтгүй бөгөөд хөрөнгө оруулалтын орчин болоод засаглал, хуулийг дээдлэх ёстой холбоотой хүндрэл бэрхшээлүүд нь хувийн хэвшлийн, тэр дундаа гадаадын хөрөнгө оруулалтын эдийн засагт үзүүлэх үр нөлөөнд шийдвэрлэх үүрэгтэй байдаг. Хөрөнгө оруулалт анхлан орж ирэхэд тулгардаг саад тодгорууд нь тухайн улсын хөрөнгө оруулалтын орчны хүндрэл бэрхшээлийг бүхэлд нь тодорхойлж байгаа бөгөөд үүнд бизнес эрхлэхээс эхлээд сайн засаглал болон зохицуулалтын чанар хүртэлх асуудлууд багтаж байгаа юм.

Иймд дээр дурдсан үр дүнгээс харахад хөрөнгө оруулалтын хамгаалалтын баталгааг бэхжүүлэхэд чиглэсэн хууль, эрх зүйн тогтолцоог сайжруулах, түүний хэрэгжилтийг хангах зэрэг хэрэгцээ шаардлага байна. Хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалахад чиглэсэн үр дүнтэй зохицуулалт нь хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, чанартай хөрөнгө оруулалт татахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж үзэж байна. Мөн тухайн оронд бизнесийн үйл ажиллагаа амжилттай эрхэлж буй хөрөнгө оруулагчдын сэтгэл ханамжтай байдал нь шинээр гадаадын хөрөнгө оруулагч татах хамгийн үр дүнтэй шалгарсан арга хэрэгсэл байдаг аж.

Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай төсөлд дээр дурдсан үндэслэл, шаардлагад тулгуурлан зохицуулах харилцаа, хамрах хүрээг дараах байдлаар тусгажээ. Тодруулбал, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг нэгэн адил авч үзэх зохицуулалтыг тусгаж, гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж хэмээх хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолтыг шинэчлэн боловсруулсан байна. Мөн гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж байгуулахад тавигдаж байсан шаардлага буюу 100 мянган ам.долларын хөрөнгийн хэмжээг байхгүй болгож, харин хөрөнгө оруулагч болон түүний гэр бүл нь Монгол Улсад байнга оршин суух виз хүсэх тохиолдолд Монгол Улсад тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулсан байх шаардлагыг нэмж тусгажээ.

Эдийн засгийн байнгын хороо 2021 оны аравдугаар сарын 6-ны өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцсэн болохыг Д.Батлут гишүүний танилцуулсан санал, дүгнэлтэд дурдав. Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжийн 25-аас доошгүй хувийг гадаадын компани эзэмшсэн байх ба 100 мянган ам.доллараас доошгүй хөрөнгө оруулалт хийсэн байхаар заасан байна. Энэхүү хөрөнгийн босго нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж байгуулахад шаардлагагүй бөгөөд харин тухайн хөрөнгө оруулагч болон түүний гэр бүл нь Монгол Улсад байнга оршин суух виз хүсэх тохиолдолд Монгол Улсад оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь 50 мянган ам.доллараас доошгүй байхаар тусгах зохицуулалт бүхий дээрх төслийг хэлэлцэхийг Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжиж, Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр шийдвэрлэсэн байна.

Хууль санаачлагчийн илтгэл, Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан гишүүд ажлын хэсгээс асуулт асууж тодруулан үг хэлж байр сууриа илэрхийлсэн юм. Эл төслийг Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын болон Хууль зүйн байнгын хороогоор хэлэлцэх саналыг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Сүхбаатар хэлсэн бол Б.Энхбаяр гишүүн, Ш.Раднаасэд нарын гишүүд төслийн 12.1.6-т “гадаадын хөрөнгө оруулагч, түүний гэр бүл Монгол Улсад хувийн хэргээр оршин суух хүсэлт гаргасан тохиолдолд 50 мянган америк доллар буюу түүнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөс дээш хөрөнгийг Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт хийснийг үндэслэн олгох” гэдэг заалттай холбогдуулан байр сууриа илэрхийлсэн.

Монгол Улсад байгуулагдсан гадаадын хөрөнгө оруулалтай аж ахуйн нэгжийн судалгааг харахад 2013 оныг хүртэл жил бүр 900-1500 компани байгуулагддаг байсан бол 2013 оноос хойш жилд 380, 330, 280 гэх мэт, 2020 онд 79, 2021 оны эхний хагас жилийн байдлаар 35 компани байгуулагдсан байдаг аж. Аль нэг улс орны хөрөнгө оруулалт давамгайлах вий гэдэг болгоомжлол байдгийг төсөл санаачлагчид тооцон, гадаадын хөрөнгө оруулалттай компаниудын гарал үүслийн талаар судалгаа хийсэн гэдгийг Х.Ганхуяг гишүүн танилцуулав. Дээрх босгыг тавихаас өмнө 50:50 орчим харьцаатай байсан бол 2013 оноос хойш хөрш улсын хөрөнгө оруулалт 70-80 хувьд хүрч өссөн гэдэг мэдээллийг танилцуулсан юм. Өнөөдрийн байдлаар манай улсад хөрөнгө оруулагчдын жагсаалтын нэгдүгээрт Канад Улс, БНХАУ-ын хоёрдугаарт бичигдэж байгаа талаар тоон мэдээллийг өгөв.

Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энх-Амгалан, Ж.Бат-Эрдэнэ, Ц.Даваасүрэн, Б.Бат-Эрдэнэ, Ж.Батжаргал, Б.Энхбаяр нар төслийг хэлэлцэхийг дэмжихгүй байгаагаа илэрхийлсэн. Хөрөнгө оруулагчид Монгол Улсын хууль, шүүхийн системд итгэхгүй байгаа, хөрөнгөө залилуулсан гэх хэд хэдэн тохиолдол гадаадын хэвлэл мэдээллээр гарч байгаа талаар Улсын Их Хурлын гишүүн С.Одонтуяа дурдаж, гадаад хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх гэж байгаа бол үүн дээр анхаарч, шийдэл гаргах шаардлагатай гэдэг санал хэлж байлаа. Гадаад хөрөнгө оруулалтыг дэмжих чиглэлээр цогц бодлогын арга хэмжээ авах шаардлагатай, харин энэхүү төслөөр тодорхой асуудлыг хөндөж байгааг Л.Мөнхбаатар, Г.Тэмүүлэн, О.Цогтгэрэл, Ш.Раднаасэд нарын гишүүд хэлсэн. Нэн тэргүүнд гадаад, дотоод хөрөнгө оруулагчдад ялгавартай хандаж байгааг өөрчлөх, түүнчлэн газар эзэмших эрх, үл хөдлөх хөрөнгө өмчлөх талаар, гэрээний болон талуудын маргааныг шийдвэрлэдэг арбитрын асуудал, дампуурлын процесс тодорхой бус, хээл хахууль, авлигал, залилангийн асуудлуудаа нэг мөр болгож хууль, шүүхийн үйл ажиллагаагаа шударга болгох, эрх зүйн тогтвортой орчин бүрдүүлэх гэх зэрэг асуудал тулгарсан хэмээн хэлж байв.

Төслийн зохицуулалтын үр дүнд гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэхгүй, олон улсын түвшинд “Эрсдэлтэй, эмзэг улс” гэдэг үнэлгээтэй байгааг Г.Тэмүүлэн гишүүн сануулаад, үүний шалтгаан нь дээр дурдсан асуудлууд бөгөөд нөхцөл байдлыг цогцоор нь харж, дүн шинжилгээ хийж, шийдвэрлэх шаардлага бий гэдэг байр суурийг илэрхийлж байсан юм. Түүнчлэн аль салбарт гадаад хөрөнгө оруулалтыг нээлттэй байлгах вэ гэдгээ бодлогын түвшинд шийдвэрлэх нь зүйтэй гэдэг саналыг хэлж байсан. 2013 онд хөрөнгө оруулагч 100 мянган ам.доллараас доошгүй хөрөнгө оруулалт хийсэн байх шаардлага нь иргэдийн жижиг, дунд бизнес эрхлэх боломжийг хамгаалах бодлоготой байсныг гишүүд дурдаж, энэ талаар тодруулж байв. Гадаад хөрөнгө оруулалтыг оруулахгүй салбаруудаа Засгийн газрын түвшинд тогтоогоод, хязгаарлах боломж бий гэдгийг хууль санаачлагч хэллээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн Т.Доржханд, Х.Булгантуяа нар Монгол Улс хөрөнгө оруулагчдад нээлттэй байж, гадаад хөрөнгө оруулалтыг дэмжих замаар улс орныхоо эдийн засгаа сэргээх, улмаар тэлэх боломж бүрдэнэ хэмээгээд төслийг хэлэлцэхийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн юм.

Ийнхүү гишүүд асуулт асууж, үг хэлж, байр сууриа илэрхийлсний дараа санал хураалт явуулахад хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 51.9 хувь нь дэмжсэн. Иймд төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлэв.

Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр Д.Гангабаатарыг томиллоо

Хуралдаанаар дараа нь Улсын Дээд шүүхээс санал болгосон Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг томилох тухай асуудлыг хэлэлцэж, нэр дэвшигчийн талаар Улсын дээд шүүхийн шүүгч Ц.Цогт, Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн С.Бямбацогт танилцуулав. Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн тухай хууль, Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдаанаас олонхын санал авсан Дашбалбарын Гангабаатарыг Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнд томилуулахаар санал болгожээ.

Дашбалбарын Гангабаатар нь 1978 онд Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт суманд төрсөн, 43 настай. 1994-1998 онд Гадаад хэлний дээд сургуулийг орчуулагч мэргэжлээр, 2000-2002 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр тус тус төгссөн. 2003-2005 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд хууль зүйн ухааны магистр, 2008-2011 онд Нагояагийн их сургуулийн Хууль зүйн сургуульд хууль зүйн ухааны докторын зэрэг тус тус хамгаалсан. Хууль зүйн ухааны доктор, Хууль зүйн сургуулийн профессор цолтой, англи, япон хэлтэй, орос, төвд, герман хэлний мэдлэгтэй болохыг Ц.Цогт шүүгч танилцууллаа.

Тэрбээр 1999 оноос эхлэн МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн захирлын туслах, багш, эрдэмтэн-нарийн бичгийн дарга, дэд профессор, профессороор нийт 22 жил ажилласнаас 19 жилд нь багш, профессорын албан тушаалд ажиллажээ. 2007 онд Нидерланд Улсын Утрехтын их сургуульд зочин судлаач, 2008 онд Их Британийн Бэлфастын хатан хааны их сургуульд зочин судлаач, 2012 онд Америкийн Нэгдсэн Улсын Жон Маршаллын хуулийн сургуульд зочин судлаач, 2014 онд Япон Улсын Нагояагийн их сургуулийн дэд профессороор тус тус ажиллаж байсан аж. Нэр дэвшигч Дашбалбарын Гангабаатар нь Үндсэн хуулийн эрх зүйн сурах бичиг, нэг сэдэвт бүтээл, ном, илтгэлийн эмхэтгэл, гарын авлагыг 24-ийг дангаар болон хамтран хэвлүүлсэн байна. Англи болон монгол хэлээр эрдэм шинжилгээний өгүүллийг 20 удаа дангаар болон хамтран нийтлүүлжээ. Эрдэм шинжилгээний хурлуудад англи, монгол хэлээр илтгэл бичиж хэлэлцүүлсэн байна. Нэр дэвшигч нь Үндсэн хууль болон бусад хуульд заасан шаардлагыг бүрэн хангаж байгаа юм байна.

Хууль зүйн байнгын хороо уг асуудлыг 2021 оны аравдугаар сарын 6-ны өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцэж, гишүүд санал нэгтэйгээр нэр дэвшигчийг Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр томилуулахыг дэмжсэн байна.

Улсын дээд шүүхийн санал, нэр дэвшигчийн танилцуулга, Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Сүхбаатар, Л.Мөнхбаатар, Б.Энхбаяр, Ш.Адьшаа, Ц.Туваан, Т.Доржханд, Н.Алтанхуяг, О.Цогтгэрэл нар асуулт асууж, нэр дэвшигчээс хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Ганибал, Ж.Батсуурь нар Улсын Дээд шүүхийн санал, нэр дэвшигчийн танилцуулгатай холбогдуулан үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ.

Дараа нь санал хураалт явуулахад нэгдсэн хуралдаанд оролцсон 43 гишүүний 34 нь Дашбалбарын Гангабаатарыг Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнд томилуулах Улсын Дээд шүүхийн саналыг дэмжлээ. Үүгээр “Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр томилох, Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээс чөлөөлөх тухай” Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар тогтоолыг бүрэн эхээр нь уншиж танилцууллаа. Улсын дээд шүүхийн санал болгосноор Д.Гангабаатарыг Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр томилж, бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусгавар болсон тул Д.Солонгыг Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээс чөлөөлөхөөр тогтоолд тусгажээ.

Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр томилогдсон Д.Гангабаатарт Улсын Их Хурлын гишүүдийн нэрийн өмнөөс Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар амжилт хүслээ. Цаашид Үндсэн хуулийн цэцийн тухай, Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулиудыг боловсронгуй болгох, цэцийн томилгоог сонгон шалгаруулалтын үндсэн дээр хийж байх шаардлагатай гэдгийг тэмдэглэв. Үүгээр чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаан өндөрлөсөн хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.