УИХ-ын гишүүн Н.Ганибалтай ярилцлаа.

-Тантай гурван сарын өмнө ярилцахад Хог хаягдлын асуудлаар Ерөнхий сайдад асуулга тавьчихсан, удахгүй хуулийн төсөл өргөн барина гэж байсан даа. Энэ ажил ямар шатандаа яваа вэ?

-Хог хаягдлын тухай хуулийн төсөл санаачлан боловсруулаад санал асуулгаа эхлүүлээд байна. Сүүлийн жилүүдэд манай улсад дотоодын аялал жуулчлал эрчимтэй хөгжиж, аялагчдын тоо эрс нэмэгдсэн. Гэвч үүнийг дагаад Улсын тусгай хамгаалалттай газрууд болон байгалийн өвөрмөц тогтоцтой, үзэсгэлэнт газруудад хог хаягдал их хэмжээгээр үүсэх болсон. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх эрх зүйн орчин ямар байгаа талаар судаллаа.

УИХ-аас 2017 оны тавдугаар сарын 12-ны өдөр Хог хаягдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг хэлэлцэн баталсан байдаг. Уг хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.13-т “Хог хаягдлын тухай хууль тогтоомж зөрчсөн тухай мэдээлэл өгсөн иргэнд уг мэдээлэл нь батлагдсан тохиолдолд зөрчил гаргагчид ногдуулсан торгуулийн 15 хувиар тооцож сум, дүүргийн Засаг дарга мөнгөн урамшуулал олгоно” гэж тусгасан. Гэвч энэ урамшууллыг орон нутгийн төсвөөс хэрхэн гаргах талаар хуульд тодорхой заагаагүй тул хэрэгжилт нь эргэлзээ төрүүлсэн юм л даа.

Энэ талаар бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Уртнасан, Сангийн сайд Б.Жавхлан нарт асуулга тавьсан. Мөн 21 аймаг, есөн дүүргээс мэдээлэл цуглуулсан. Албаны эх сурвалжуудаас ирүүлсэн тайланд мэдээлэл өгсөн иргэнд урамшуулал олгох хуулийн заалт огт хэрэгжээгүйг дурдсан байгаа юм. Иймд Хог хаягдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслөөр энэхүү хуулийг зөрчсөн талаар мэдээлэл өгсөн иргэн болон байгаль хамгаалагч, улсын байцаагчид сум, дүүргийн Засаг дарга мөнгөн урамшуулал олгох, санхүүжилтийг Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн орлогоос гаргахаар зохицуулалт хийлээ.

Мөн дээрх хууль тогтоомж зөрчсөн талаарх мэдээллийг иргэн хэнд, ямар хэлбэрээр өгөхийг тодорхой зааж, мэдээлэл өгсөн иргэний аюулгүй байдлыг хамгаалах, мэдээллийг шуурхай шалгаж, арга хэмжээ аваагүй этгээдэд хариуцлага тооцох талаар ч тусгасан.

Түүнчлэн иргэн мэдээлэл өгөхдөө бусдын нэр төр, алдар хүндийг гутаан доромжлох, гүтгэх зэргээс урьдчилан сэргийлж, хариуцлага хүлээлгэх талаар хуульчилсан.

-Тусгай хамгаалалттай газар дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд тухайн газраа хамгаалах, цэвэрлэх үүрэг хүлээдэг биз дээ?

-Тийм ээ, тусгай хамгаалалттай газар нутгийг арчлан хамгаалах, орчны бохирдлоос сэргийлэх арга хэмжээ авах үүргийг гэрээний үндсэн дээр иргэн, ААН-үүдэд шилжүүлдэг. Ийм гэрээ байгуулсан иргэд болон компаниуд байгалийн баялаг, газрыг ашиглан жуулчны бааз, сувилал гэх мэт үйл ажиллагаа явуулахдаа түүнийг хамгаалах, нөхөн сэргээх чиг үүрэг давхар хүлээдэг. Гэсэн хэдий ч тусгай хамгаалалттай уул, гол, мөрөн зэрэгт тэр бүр хүрч ажиллаж чаддаггүй. Тэдгээр газрыг голдуу байгаль хамгаалагч нар өөрийн зардлаар цэвэрлэж, устгаж, тээвэрлэдэг. Үүнд гарах зардлыг орон нутгийн төсвөөс гаргах талаар зохицуулалт дутмаг. Тиймээс “Хог хаягдлын үйлчилгээний хураамж”-аас тухайн орон нутагт байрлах тусгай хамгаалалттай газрын хог хаягдлыг устгах, ариутгах, халдваргүйжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгийг гаргах талаар төсөлд тусгаж өгсөн.

-Төслөө хэзээ өргөн барих вэ?

-Төсөл бэлэн болсон. Өргөн барихаасаа өмнө санал авахаар Засгийн газар болон Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Мэргэжлийн хяналтын газар зэрэг яамд, агентлагууд, мөн 21 аймгийн Засаг дарга нарт төслөө хүргүүлсэн байгаа. Түүнчлэн олон нийтээс санал авах зорилгоор lawforumparliament.mn сайтад байршуулсан. Энэ төсөлтэй танилцаж, саналаа илэрхийлэхийг нийт иргэддээ уриалж байна. Холбогдох газрууд болон иргэдээс ирүүлсэн саналуудыг нэгтгээд энэ чуулганы хугацаанд багтаан төслөө өргөн барина. Хог хаягдлын асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх нь хүн амын эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах шаардлагад ихээхэн нөлөөлдөг. Тиймээс магадгүй, зарим хүний хувьд жижигхэн асуудал байж болох ч энэхүү орхигдуулж болохгүй, чухал асуудлыг ямар ч хийдэлгүйгээр хуулийн зохицуулалт хийж өгөхийг зорьж байна.

-Намрын чуулган нээгээд удаагүй байна. Энэ чуулганаар өөр ямар хуулийн төслүүд дээр голлон ажиллах гэж байна вэ?

-Энэ удаагийн чуулганаар 72 хууль, тогтоолын төсөл хэлэлцэхээр жагсаалтаа баталсан. Хууль тогтоогчийн хувьд бүх л хуулийн төсөл дээр ажиллана. Үүн дотроос онцолж нэрлэвэл, Чөлөөт бүсийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, Мал хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн төслийн шинэчилсэн найруулга, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн төслийн шинэчилсэн найруулга зэрэг хуулийн төсөл анхаарал татаж байгаа. Түүнээс гадна өөрийн санаачилж буй хэд хэдэн хуулийн төслийн боловсруулалт дээр ажиллана даа.

-Төсвийн тухай хуулийг хэлэлцэж байна. Энэ жилийн төсөь хэр сахилга баттай төсөв болсон гэж та дүгнэж байна?

-Сангийн сайд Б.Жавхлан холбогдох албаны хүмүүстэйгээ ирж, АН-ын бүлгийн гишүүдэд мэдээлэл өгсөн. Оруулж ирсэн төслөөс харахад, ирэх онд 36.7 сая тонн нүүрс экспортолж, нийт 15.7 их наядын орлого олохоор тусгасан байна. Энэ нь 2021 оны орлогоос 3 их наядаар өссөн үзүүлэлт. Нэгдсэн төсвийн нийт зардлыг 18.2 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ийг 38.8 хувь байхаар төлөвлөсөн байна. Энэ нь энэ оныхоос 2.5 их наяд төгрөгөөр илүү байгаа юм. Төсвийн зардал өндөр учраас орлогоо зориуд өөдрөгөөр төсөөлж байна гэж дүгнэж байна. Ардын намын Засгийн газар 2017 оноос хойш 2 их наядын алдагдалтай төсөв өргөн барьж батлуулж байгаа нь манай улсын түүхэнд байгаагүй их өр болж хувирч байна.Гэтэл эрх баригчид Монгол Улсын өрийг Ардчилсан намтай холбож, АН-ын тавьсан өрийг л төлж байгаа мэтээр тайлбарлаж, ойлгуулж ирсэн.

Бодит байдал дээр МАН өрийн хэмжээг асар ихээр нэмэгдүүлж байгаа. Тодорхой тоо хэлье л дээ. Монгол Улсын нийт өр 2016 оны зургадугаар сарын 30-ны өдөр 24,2 тэрбум доллар байснаа 2021 оны эхний хагас жилийн байдлаар 33 тэрбум долларт хүрч, дөрөвхөн жилийн дотор 8,7 тэрбум доллараар өссөн байна. Харин Засгийн газрын нийт өр 2016 оны 2 дугаар улиралд 4,785 сая ам.доллар байсан бол 2021 оны зургадугаар сард 8,447 сая ам.долларт хүрч, 3,6 тэрбум доллараар нэмэгдсэн. Өрийн босго анх ДНБ-ий 40 хувьтай тэнцэж байсан бол нэмсээр байгаад 70 хувьд хүргэсэн. Одоо 74 болгоод оруулж ирж байна. Төсвийн сахилга бат огт мөрдөгдөхгүй байна.

Өнөөдөр л болж байвал хамаагүй гээд, хойч үедээ их хэмжээний өр үлдээж байгаа нь буруу. Ирэх оны төсвийн хуваарилалтыг задалж харвал мөн л шударга бус байдал ажиглагдаж байна. Тухайлбал, ковидын үед эрүүл мэндийн салбарт 125.3 тэрбум төгрөг хуваарилсан хэрнээ соёлын салбарт: 148.4 тэрбум төгрөг хуваарилсан байх жишээтэй. 2022 онд хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээний хүрээнд Хэнтий аймагт 60,6 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийхээр тусгаад байгаа бол Завхан аймагт хийх хөрөнгө оруулалт 7,5 тэрбум болж байна. Хүн амын тоогоор ойролцоо (73-78 мянган) хоёр аймгийн хөрөнгө оруулалтын дүн 10 дахин зөрүүтэй байгаа биз. Хэнтийгээс хоёр дахин их хүн амтай Хөвсгөл аймагт гэхэд л Хэнтийгээс хоёр дахин бага буюу 26,8 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийхээр төсөвт тусгасан байна. Энэ мэтчилэн дарга нар дахин сонгогдохын тулд өөрсдийнхөө аймаг, орон нутагт илүү хөрөнгө оруулалт хийж байгаа нь албан тушаал, эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж байгаа увайгүй үйлдэл л дээ.

-УИХ-ын эрх мэдэл Засгийн газарт шилжсэн. Цар тахлын түр хууль, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт гэхчлэн сүүлийн хоёр жилд гарсан олон хууль тогтоомжоор Засгийн газар хязгааргүй эрх мэдэл, төсөвтэй болсон. Түүнчлэн сөрөг хүчин эрх баригчдаа хянах чадамжгүй байна гэх дүгнэлтийг иргэд хийх боллоо. Үүнд та ямар байр суурьтай байна?

-Сүүлийн хоёр Засгийн газар Үндсэн хуулиар олгосон маш их эрх мэдлийн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байна. Үүнийг хийж бүтээх боломж гэж харахын оронд эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж, улс орны эдийн засагт ихээхэн хохирол учруулж байгаад харамсаж байна. Ганцхан жишээ хэлэхэд, цар тахалтай тэмцэх нэрийдлээр 15 их наяд төгрөгийг ямар ч хяналтгүй, үр өгөөжгүй зарцууллаа. Үр дүнд нь коронавирусийг хяналтаасаа алдчихсан.

Өнөөдрийн байдлаар 1400 гаруй хүн цар тахлаас болж амиа алдан, 20 мянга орчим хүн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж, 53 мянга гаруй хүн гэрээрээ өөрсдийгөө эмчилж байна. Халдварын тархалтаараа дэлхийд тэргүүлэх хэмжээнд хүрээд байна. Засгийн газрын цар тахалтай тэмцэх арга хэлбэр нь буруу байна, шийдвэрүүд нь оновчгүй байна гэдгийг сөрөг хүчний зүгээс байнга сануулж анхааруулж ирсэн. Тодорхой гарц гаргалгаанууд ч дэвшүүлж байлаа. АН-ын бүлэг яаралтай авах шаардлагатай арга хэмжээнүүдийг тусгаад хуулийн төсөл боловсруулахаар МАН зүсийг нь хувиргаад өөрсдийн нэр дээр гаргачихдаг. Гэхдээ хэний нэр дээр хууль батлагдах нь хамаагүй, үр дүн л чухал.

Хэт олонхдоо эрдсэн эрх баригчид маань сөрөг хүчин байтугай сонгосон ард түмнийхээ ч үгийг сонсохгүй болчихоод байна. Та бүхэн мэдэж байгаа, Д.Монголхүү нарын иргэд төв талбай дээрээ гараад, үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө баривчилагдсан. Уг нь журмын дагуу мэдэгдсэн юм билээ. Эндээс дарга нарыг шүүмжилж, эсэргүүцлээ илэрхийлэх жагсаал цуглааны зөвшөөрлийг дарга нараас өөрсдөөс нь авдаг гажиг тогтолцоог халах хэрэгтэй гэдэг дүгнэлт гарч байна. Тэдгээр залуус хорих газарт ороод эсэргүүцлээ илэрхийлэн, өлсгөлөн зарласан гэсэн мэдээлэл ирсэн. АН-ын бүлэг энэ асуудлаар ХЭҮК-ын гишүүдтэй санал солилцож, эрхийг нь хангах тал дээр анхаарал тавин ажиллаж байна. Үзэл бодлоо илэрхийлэх нь ардчиллын үнэт зүйл.

-Бүлгийн дарга Ганбат УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар, Н.Алтанхуяг нарыг УИХ дахь намын бүлгээсээ хасч байгаагаа мэдэгдсэн. Энэ шийдвэрийг бүлгийн гишүүд нэгдэж байгаад гаргасан юм уу. Ямар шалтгаанаар хассан юм бэ?

-УИХ-аас сонгогдсон тухайн намын наймаас дээш гишүүн нэгдэж бүлэг болдог. Гаргаж байгаа шийдвэр нь олонхийн саналаар байх ёстой. Гэтэл бүлгийн дарга хувь хүний байр суурийг илэрхийлэхдээ бүлгийн шийдвэр мэтээр илэрхийлсэн байна лээ. Энэ асуудал бүлгийн албан ёсны хурлаар огт яригдаагүй. Өнөөдрийн бүлгийн хурлаар энэ асуудлыг танилцуулах байх гэж найдаж байна. Өөрийнхөө хувийн байр суурийг илэрхийлэхдээ бүлгийн шийдвэр мэтээр танилцуулж байгаа нь бүлгийн дарга Ганбатын том алдаа. Ер нь УИХ-ын тухай хуульд аливаа бүлгийн гишүүн бүлгээс гарах асуудлыг тодорхой заачихсан байдаг. Тухайн бүлгийн гишүүн бүлгээс гарах хүсэлтээ өөрөө өгснөөр бүлгээс гарах тухай асуудал яригддаг болохоос хэн нэгэн хүн бүлгийн гишүүнийг хасах эрх байхгүй. Ямар нэгэн намын удирдах зөвлөл ч хасах эрхгүй байдаг.

-Бүлгийн дарга Д.Ганбатыг өөрчлөх асуудал нийгэмд эл болсон. Харин таныг эл саналыг гаргасан гэж сонссон?

-Өнгөрөгч долоо хоногийн бүлгийн хуралдааны үеэр би УИХ, бүлгийн гишүүний хувьд энэ асуудлыг оруулсан. Бүлгийн үйл ажиллагааны өнөөгийн байдал, цаашлаад зохион байгуулалтын асуудлыг хэрхэн авч явах вэ гэдэг асуудлыг оруулсан л даа. Харамсалтай нь үүнийг хэлэлцэх үед зарим нэг гишүүний өөр санал орж ирсэн учраас бүлгийн хэлцэлцэх асуудалд оруулаад нээлттэй орхичихсон байгаа. Тиймээс дараа дараагийн бүлгийн хурлаар энэ асуудал яригдана. Сүүлийн үед манай бүлгийн дарга хувь өөрийнхөө асуудлыг бүлгийн нийт гишүүдийн гаргасан шийдвэр мэтээр нийгэмд зарласан учраас би энэ асуудлыг гаргаж тавьсан.

Н.Ганибал: Хэт олонхдоо эрдсэн эрх баригчид сөрөг хүчин байтугай сонгосон ард түмнийхээ ч үгийг сонсохгүй болчихоод байна