Энэ удаагийн сонгуулиар монголын ард түмний хувьд олон жил ярьж, хүлэж байсан салбар, салбарын төлөөлөл парламентад сонгогдсон. Ес дэх удаагийн парламентын 126 гишүүдийн дотор эгэл жирийн инженер, багш, эрдэмтэн судлаач зэрэг мэргэжлийн экспертүүд цөөнгүй байгаад талархаж байгаа. Миний хувьд гадаад, дотоодод эрчим хүчний салбарт 24 жил ажилласнаас 14 жил эх орондоо ажилласан юм. Сүүлийн арван жил Австрали улсад магистр, докторын зэрэг хамгаалж, тус улсын эрчим хүчний салбарт ахлах инженерээр 2024.05.31-ныг хүртэл ажиллаж байлаа.

Эх орныхоо хөгжилд сурсан, мэдсэн эрдэм мэдлэг, туршлагаараа хувь нэмэр оруулахыг хүссэн урилгыг хүлээн авч, өнөөдөр Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн, Эрчим хүчний Үндэсний хорооны дэд даргаар ажиллаж байна. Энэ салбарыг шинэчилж, сэргээх гол зорилт дор Эрчим хүчний үндэсний хороо ТАВАН гол асуудалд төвлөрч ажиллаж байна.

• Нэг:Үнэ тарифыг эрчим хүчний салбарын өртөг нөхөх түвшинд хүргэх
• ХОЁР:Эрчим хүчний шилжилтийн бодлогыг тодорхойлох
• ГУРАВ:Салбарын хууль эрх зүйн орчинд шинэчлэл хийх
• ДӨРӨВ:Эрчим хүчний компаниудын засаглалын ажлыг цэгцлэх
• TAB:Энэ салбарт мега төслүүд хэрэгжүүлэх шаардлага байгаа юм.

Манай салбарт шийдлээ хүлээсэн олон асуудал бий. Эх үүсвэр нь хүрэлцээгүй, тоног төхөөрөмжөө шинэчилж чадахгүй, эцэст нь боловсон хүчнээ алдаж, улс орны хөгжлийг гацаах хэмжээнд хүрлээ. Эрчим хүчний салбарын тулгамдсан асуудлын нэн тэргүүнд үнэ тариф, дараа нь эх үүсвэрийн асуудал орно. Хэдийгээр Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станц ашиглалтад орж, Төв аймгийн Баян суманд 660 МВт-ын хүчин чадалтай дулааны цахилгаан станцын шавь тавигдсан ч энэ нь хангалттай биш, цаашдаа хийх ажил их бий.

Жилдээ эрчим хүчний хэрэглээ 200 МВт-аар өсөж буй тооцоолол гардаг, гэхдээ энэ нь бодит тоо биш юм. Олноор нь үйлдвэр, барилга, орон сууц барих хэрэгцээ байгаа ч цахилгаан, дулаанаар хангаж чадахгүй гацаж байгаа нь үнэн. Цаашдаа эрчим хүчний хэрэглээ 300-400 МВт-аар өснө. Энэ өсөлтийг гүйцэхэд тун хүнд. Иймд эрчим хүчний эх үүсвэрийг барихад онцгой анхаарал хандуулах ёстой.

Эрчим хүчний хуульд дэд бүтэц, шугам сүлжээ барих ажлыг улс хариуцна гэж байгаа. Харамсалтай нь 2025 оны улсын төсөвт үүнийг дэмжсэн шинэ төсөл орж ирээгүйд сэтгэл дундуур байгаа. Австрали улс сэргээгдэх эрчим хүч ашигладгаараа дэлхийд тэргүүлдэг, айл бүр, аж ахуй нэгжүүд дээвэр дээрээ нарны станцтай, дотроо батарейтай байдаг. Ийм тэргүүн туршлагыг манай улс нэвтрүүлэх боломжтой. Жишээ нь 2023 онд 65000 ширхэг roof sun гэж /дээврийн нар/ төслийг хэрэгжүүлж, үүний нийлбэр хүчин чадал нь 540 МВт хүчин чадалтай байсан. Ийм их эх үүсвэрийг хэрэглэгчид үйлдвэрлэгч болгон ашиглах боломжтой. Бага оврын сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлснээр айл өрх, аж ахуй нэгжүүдэд орлого олох боломж нээгддэг.

Цахилгааны хүчдэлийн уналт гарахгүй, алдагдал багасах зэрэг ач холбогдол ихтэй. Үүнийг Засгийн газраас дэмжиж ажиллах зорилт дэвшүүлээд явж байгаа. Түүнчлэн манай улс аймгийн төвийг хангахуйц бага оврын цахилгааны эх үүсвэрийг барихад 20-30 тэрбумын хөрөнгө гаргаж, 5-6 сарын дотор хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой. Энэ бол нэн тэргүүний хийх төсөл. Энэ мэт эрчим хүчний тулгамдсан асуудлыг шийдэхгүй бол тус салбарын шинэчлэлийг ярих боломжгүй. Түүнчлэн шинэчлэл гэх нэрийн дор том ярьж, маркетинг хийгээд үр дүн гарахгүй. Тулгамдаж буй асуудлаа эрэмбэлээд эрчим хүчний жижиг эх үүсвэрээ улсын төсвөөр, том эх үүсвэрээ гадны хөрөнгө оруулалт, хувийн хэвшлээр хийлгэх талаар хөрсөн дээр буусан ажил хийх шаардлага байна. 

Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн, Эрчим хүчний Үндэсний хорооны дэд дарга М.Энхцэцэг

Ингэж асуудлыг шийдэхгүй бол улс орны хөгжилд саад, тушаа болсон энэ гажуудал засагдахгүй юм. Эрчим хүчний салбар өөрөө монопол салбар. Тийм учраас Үндэсний зохицуулах хороотой байдаг. Харамсалтай нь манай Зохицуулах хороо бие даасан байдлаа олон жил алдсан. Уг нь энэ хороо хэрэглэгчийн эрх ашгийг яаж хамгаалах вэ гэдэг тал дээр маш хүчтэй ажиллах ёстой субъект. Эрчим хүчний сэргэлт эрх зүйн шинэчлэлээр хийгдэнэ.Иймд хууль эрх зүйн орчноо сайжруулахаар Эрчим хүчний тухай, Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай, Эрчим хүч хэмнэлтийн тухай хууль болон холбогдох бусад хууль тогтоомжийг шинэчлэн боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагчаар ажиллаж байна. 

Мэргэжлийн бус хүмүүс өнөөдөр энэ салбарын асуудлыг попрох сэдвээ болгож, ард түмнийг бухимдуулж байгаа нь туйлын харамсалтай. Мэргэжлийн хүмүүс л эрчим хүчний салбарыг өөд нь татна.

Энэ салбарын асуудлыг мэдэж, дуу хоолойгоо илэрхийлж буй гишүүний хувьд цаашдаа энэ зарчим дээр хатуу зогсоно. Миний хувьд энэ салбарын шинэчлэл, өөрчлөлтийн төлөө яам, Үндэсний хороо, гишүүдтэйгээ хамтран ажиллаж, чадахаасаа чадахгүйгээ хүртэл явна. Манай салбарт хувийн хэвшлийн оролцоо нэмэгдсэнээр олон талын ач холбогдолтой. Тодруулбал, бизнесийн хүнд суртал үгүй болдог, улс төрийн хараат байдлаас гардаг, ашиг, алдагдал, зардлын хяналт ил тод болж, үйлчлүүлэгчдээ дээдэлдэг, үйлчилгээний чанар сайжирдаг. Өрсөлдөөн бий болсноор зэх зээл дээр байж болох хамгийн доод үнэ тогтдог болохыг дэлхийн олон улс орон туршиж тогтоон хэрэгжүүлэн ажиллаж байгаа. Тэгэхээр бид энэ чиглэл рүү л явахыг зорих ёстой. 

Сэтгүүлч

Сэтгүүлч Ц.Соёлмаа soyolmaa@vip76.mn