Нийгмийн даатгалын тухай хууль 1994 онд батлагдснаас хойш 20 жил өнгөрч, энэ хугацаанд уг хуульд 10 шахам нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан бөгөөд энэ удаагийн өөрчлөлт хийх болсон нь дараах хэдэн учир, шалтгаантай юм. Эхний өөрчлөлт цаатан иргэдтэй холбоотой. Цаа буга маллан тайгад амьдарч байгаа цаатан иргэн даатгалд албан журмаар даатгуулж, нийгмийн даатгалд хамрагддаг болно гэсэн үг.
Монгол Улсын үндэсний цөөнх болох цаатан иргэд нь амьдралын онцлог байдал, аж төрөх хэв шинжээсээ шалтгаалан байнгын тогтвортой орлогогүй, төв суурин газраас алслагдмал амьдарч, цаа бугаа даган байнга нүүдэллэн амьдардагаас шалтгаалан нийгмийн даатгалд хамрагдаж чадахгүй байгааг шинэчилсэн хуулийн төсөлд тусгасан. Тайгад амьдардаг цаатан иргэдийн ирээдүйн нийгмийн баталгааг хангах талаар Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гаргасан зарлиг ч хуулийн төсөл санаачлах үндэслэл болсныг дурдах ёстой.
Хамгийн сүүлийн мэдээллээр Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур суманд 583 цаатан иргэн оршин сууж байгаагаас 54,3 хувь буюу 317 нь цаа буга маллан тайгад амьдарч, бусад нь талд болон сумын төвд амьдарч байна.
Тайгад амьдарч байгаа 317 цаатан иргэнээс 129 нь хүүхэд, 24 нь нийгмийн даатгалын сангаас өндөр насны, тахир дутуугийн, тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авагч, 164 хүн нь насанд хүрсэн цаатан иргэн байгаа юм. Эдгээр иргэний тэтгэврийн болон тэтгэмжийн даатгалын шимтгэлийг төрөөс хариуцан, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс даатгуулагчийн төлөх хувиар тооцвол нэг иргэнд жилд 179,7 мянга, нийт 164 иргэнд 29,5 сая төгрөгийн зардал гарах тооцоо хийсэн.
Дараагийн өөрчлөлт нь даатгуулагч ажилласан жил, шимтгэл төлсөн хугацаа, авч байсан цалинтайгаа уялдаатай тэтгэвэр тогтоогдох зарчим, бодлого алдагдах сөрөг үр дагавар бий болж байгааг арилгах зорилготой юм.
Тухайлбал, Нийгмийн даатгалын тухай, Иргэний хуулийн дагуу ажил олгогч нь иргэнтэй байгуулсан гэрээгээр тохирсон цалин хөлс, орлогод шимтгэл ногдуулахгүй байх, мөн тэтгэвэр тогтооход баримтлах хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй адилтгах орлогын дээд хэмжээг зохицуулаагүй талаар шүүхийн хэд хэдэн удаагийн шийдвэр гарч, энэ асуудлаар Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан үүсч байсан.
Иймд хуулийг нэг мөр ойлгож хэрэглэх, хэрэгжүүлэхэд даатгуулагч, даатгагчийн хооронд саналын зөрүү бий болсныг одоогийн мөрдөж буй хуулийн хүрээнд шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй байгаа учир хуулийн өөрчлөлт хийхээр болсон юм.
Бид энэ талаар нэлээн ул үндэстэй судалгаа хийсний үндсэн дээр зарим тодорхой өөрчлөлтүүдийг оруулахаар тусгасан. Нийгмийн даатгалын тухай хуульд заасан нийгмийн даатгалын сангийн төсвийн төсөл боловсруулах болон санхүүгийн тайлан гаргах, тайлагнах цагалбар нь 2013 оноос мөрдөж эхэлсэн Төсвийн тухай хуультай зөрчилдөж байгаа, тэтгэврийг хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр тогтоох, газрын дор болон хөдөлмөрийн хортой, халуун хүнд нөхцөлд хамаарах ажил мэргэжлийн жагсаалтыг батлах тухай хуулийн зохицуулалтыг хэрэгжүүлэхэд зарим хөдөлмөрийн нөхцөл дутуу байгааг гүйцээх зорилготой заалтуудыг ч багтаасан.
Таны асуусан ажилгүйдлийн тэтгэмж авч байх хугацаандаа ажил хөдөлмөр эрхэлсэн тохиолдолд ажилгүйдлийн тэтгэмж олголтыг түдгэлзүүлэхээр одоо мөрдөгдөж байгаа хуулинд зохицуулсан байдаг нь тухайн даатгуулагч үндсэн ажлаас гадуур давхар ажил эрхэлж байгаад ажлаасаа чөлөөлөгдөх үед ажилгүйдлийн тэтгэмж авах боломжгүй болдог.
Иймд шинэчилсэн хуулийн төсөлд даатгуулагчийн үндсэн ажлаас гадуур давхар ажил эрхэлж авсан цалин хөлс, орлогоос ажилгүйдлийн тэтгэмжийн шимтгэл тооцохгүй байхаар өөрчлөлт оруулсан.
Хэрвээ дээр дурдсан асуудлуудыг хуулиар нэг тийш зохицуулахгүй бол нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдуулалт, төлөлтийн асуудлаар ажил олгогч болон даатгалын байгууллагын хооронд маргаан, зөрчил, үл ойлголцол бий болохын зэрэгцээ тэтгэвэр бодоход баримтлах цалин хөлс, орлогын дээд хэмжээг тогтоох харилцааг хуульчлаагүйгээс тэтгэврийн даатгалын сангийн алдагдал өсч, тэтгэврийн зөрүү бий болох, улмаар зарим иргэдийн тэтгэврийн хэмжээ шимтгэл төлсөн хугацаанаас төдийлөн хамааралгүй үндэслэлгүйгээр нэмэгдэх, нийгмийн даатгалын сангийн төсвийн төсөл боловсруулах, санхүүгийн тайлан гаргах, тайлагнах хугацаа Төсвийн тухай хуультай нийцэхгүй байх зэрэг сөрөг үр дагавар гарах эрсдэлтэй байгаа юм.
Шинэ Засгийн газрын талаарх намуудын зөвшилцөл үргэлжлээд явж байгаа гэж сонссон. Харин УИХ-ын хувьд үйл ажиллагаа нь хэвийн үргэлжлээд л явж байгаа. Хууль тогтоох ажлын хэсгүүд, байнгын хороодын үйл ажиллагаа явдаг жарчмаараа л явж байна. Ер нь хуулийг олон тоогоор үйлдвэрлэсэндээ биш, нийгэмд үйлчлэх цар хүрээ, үр өгөөж нь ямархуу хууль батлагдан гарч байна вэ гэдэг нь л хамгийн гол асуудал юм.
Тоон үзүүлэлт хөөцөлдөхдөө бус эцсийн үр дүн л чухал. Намрын чуулганаар хэлэлцэхээр батлагдсан төлөвлөгөөт хуулиуд, дээр нь хэлэлцүүлгийн явцад хөндлөнгөөс орж ирж байгаа хуулийн төслүүд бий. Манай салбарын хувьд энэ намрын чуулганаар хэлэлцүүлэхээр төлөвлөсөн гол хуулийн төслүүдээ ерөнхийд нь оруулсан.
Жишээ нь Гэр бүлийн тухай хууль дэмжигдээд гарсан, өнөөдөр Хүн амын хөгжлийн цогц бодлогын тухай төрөөс баримтлах бодлого батлагдаж гарна гээд хуулиуд маань хэлэлцүүлгийн шатанд бүгд л дэмжигдээд явж байна.
Үүнээс үндэслэн УИХ-ын үйл ажиллагаанд ямар нэгэн гацаа үүссэн гэж үзэхгүй байна. Хэвийн хэмжээнд л байгаа. Гүйцэтгэх засаглалын хувьд хүлээгдэж байгаа асуудал нь өөрөө хуулийн хугацаатай учир шийдээд явчих болов уу. Шинэ Ерөнхий сайд томилогдсноос хойш 14 хоногийн дотор Засгийн газрыг бүрдүүлэх ёстой. Энэ хугацаандаа багтаад Засгийн газраа бүрдүүлэхээр талууд идэвхтэй ажиллаж байгаа байх.
Мэдээж би ч гэсэн монголын нийгэм, ард түмэн юу хүсч байна адилхан л тийм өөдрөг бодолтой явна. Монгол орны хувьд эдийн засгийн хямрал түр зуурын асуудал шүү дээ. Өргөн уудам газар нутаг, байгалийн асар их нөөц баялаг, ухаалаг ард түмэн нь бэлэн байхад төрийн бодлого л зөв явбал Монгол орон өнөөдрийн энэ жаахан бэрхшээлээс богино хугацаанд гарч, цаашаа үсрэнгүй хөгжих бүрэн боломжтой.
Хамгийн гол нь хөгжлийн маш зөв бодлогоо яаралтай тодорхойлон гаргах ёстой юм. Засаглалын хямралын тухайд хамгийн гол нь УИХ-д суудалтай намуудын хоорондын харилцааны асуудал юм л даа. Гол нь хөгжлийн бодлогоо зөв тавиад, улстөрийн намууд сайтар ойлголцоод, түүнийгээ хэрэгжүүлэх механизмаа зөв тогтоогоод явбал засаглалын хямрал гээд байгаа өнөөдрийн хүндрэлийг маш богинохон хугацаанд даваад гарах бүрэн боломжтой.
Миний хувьд өнөөдөр үүсээд байгаа нөхцөл байдлаас хурдхан гарахын тулд хоёр зүйлд ихээхэн анхаарал хандуулаасай гэж бодож яваа. Нэгдүгээрт зөвшилцлийн хүрээнд асуудал шийдэгдээд явах юм бол Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн асуудлыг зайлшгүй ярих ёстой. Үндсэн хуулийн заалттай холбоотойгоор яг зогсчихоод байгаа олон асуудал бий.
Жишээлбэл Засаг захиргааны эрх зүйн байдлын тухай хуулийг өөрчлөхөөс эхлээд, эдийн засгийн томоохон реформын асуудлууд байна. Мөн Монгол Улсын эдийн засгийн өнөөдрийн нөхцөл байдалтай уялдуулан өрийн дээд хязгаарыг нэмэгдүүлэх, уул уурхайн томоохон ордуудтай холбоотой нөхцөл байдлыг зохицуулах гээд олон асуудлыг яаралтай шийдэж чадвал эдийн засгийн өнөөдрийн нөхцөл байдлыг шал өөр нүдээр харах боломжтой болно.
Эдгээр шинэчлэлтүүд нь зөвхөн Үндсэн хуулиндаа зоригтой өөрчлөлт оруулснаар л хэрэгжих асуудал шүү дээ. Түүнчлэн Үндсэн хуулиас улбаалан гарах салбар хуулиудаа маш боловсронгуй болгож байж энэ асуудлууд шийдэгдэх боломжтой. Өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа манай Үндсэн хуульд энгийн зарим нэг асуудлыг хэтэрхий хүндрүүлж, асуудлыг түвэгтэй болгочихсон заалтууд бий.
Харин тэдгээрийг нь салбар хуулиар өөрчлөн зохицуулах боломжгүй байдаг. Яагаад гэвэл заавал Үндсэн хуулинд өөрчлөлт оруулж байж л шийдэгдэх асуудал олон байгаа юм. Тэгэхээр Монгол Улсын Үндсэн хуулинд зарим өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх зайлшгүй шаардлага бидний өмнө зогсож байгаа.
Миний хувьд засаглалын хэлбэр ямар байх нь асуудлыг шийдэх гол арга зам биш гэж хардаг юм. Монгол орны өөрийнх нь үндэсний зан заншил, соёл, түүх, хүн ардынх нь сэтгэхүйн онцлог гэж хамгийн гол зүйл байна. Монголчууд мянган жилийн өмнөөс л парламентын засаглалтай явж ирсэн улс шүү дээ.
Жишээ нь их эзэн Чингис хаан чухал зарлиг гаргахдаа хэзээ ч ганцаараа толгой мэдэн шийдээд гаргаж байсан түүх байхгүй. Их хуралдайг хуралдуулан хэлэлцүүлж, тэгээд тэндээс гарсан хамгийн сайн гэсэн саналыг зарлиг болгон гаргадаг байж. Үүнийг л маш сайн бодолцож, олон талаасаа нухацтай ярилцан шийдвэрлэх ёстой гэж бодож явдаг.
