Жил бүрийн есдүгээр сарын 15-нд “Олон улсын ардчиллын өдөр” тохиодог. Харин Монгол Улсад анх удаа  Ардчилсан намын санаачлагаар  “Олон улсын ардчиллын өдөр”-ийг “SAVE DEMOCRACY” буюу “АРДЧИЛЛАА ХАМГААЛЪЯ-2020” уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүллээ. Ардчилсан хувьсгалын 30 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулсан тус  арга хэмжээ  “Монгол Улс ардчиллын замаар 30 жил-Ардчилал бидэнд юу өгсөн бэ” сэдэвт онол практикийн бага хурлаар эхэллээ. 

“Монгол Улс ардчиллын замаар 30 жил-Ардчилал бидэнд юу өгсөн бэ” сэдэвт онол практикийн бага хурал, хэлэлцүүлгийг нээж УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан намын дарга С.Эрдэнэ үг хэллээ. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ “Сүүлийн үед Ардчилсан хувьсгалын ололт, ардчиллын үнэт зүйлсийг гутаах, түүний гол тулгуур багануудыг ээлж дараалан нураах гэсэн хэт зүүний, эсвэл хэт барууны популист давалгаа ихээхэн хүчээ авч, манай нийгэмд тогтсон ардчилсан тогтолцоонд аюул учруулах хэмжээнд хүрчээ хэмээн дүгнэж, ардчиллыг эрхэмлэгч улс төрийн хүчнүүд, нийт ард түмэндээ анхааруулан сэрэмжлүүлэх зүй ёсны шаардлага урган гарлаа.

Иймээс ардчиллын хувь заяа, үнэт зүйлсийн төлөө санаа зовниж буй аливаа хариуцлагатай улс төрийн хүчин, улс төр-нийгмийн зүтгэлтэн хэн боловч хувийн амбиц, нэг нам буюу бүлэглэлийн эрх ашгийг хойш тавьж, ардчиллаа хамгаалахын төлөө үгээ хэлж, байр сууриа тодорхойлох цаг болжээ. Манай нам Монголд өрнөсөн нийгэм-улс төрийн гүн гүнзгий өөрчлөлтийг санааачлагч, хэрэгжүүлэгч гол улс төрийн хүчний хувьд Ардчилсан хувьсгалын 30 жилийн ойг ардчиллын ололт амжилтаа улам баталгаажулах, тулгарч буй хүндрэл бэрхшээлийг гэтлэн давах гарцыг эрэлхийлэх, ардчилалд учирч буй аюул заналыг сэрэмжлүүлэх, ардчиллын үнэт зүйлсээ залуу хойч үедээ үнэн зөвөөр ойлгуулах уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлэхийг зорьж байгаа билээ” хэмээн онцоллоо.

Онол, практикийн бага хуралд УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан намын дарга С.Эрдэнэ, УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан намын дэд дарга З.Нарантуяа, Ардчилсан намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Туваан болон Ардчилсан намын гишүүд, дэмжигчид болон бусад улс төрийн намын төлөөллүүд, эрдэмтэн, судлаачид, олон улсын байгууллагууд, Монгол дахь дипломат албадын төлөөлөл бүхий зочид, төлөөлөгчид оролцсон юм.

Хуралд оролцогчид байр сууриа ийнхүү илэрхийллээ:

LEAD хөтөлбөрийн төгсөгч Б.Булганчимэг “Залуу үедээ ярих боломжийг олгож байгаа нь Ардчиллын хэв шинж. Бид хүний хөгжлөө дээдэлсэн улс оронд амьдрахыг хүсч байна. Залуус улстөрчдөөс гарын бэлэг горьдохгүй. Хүнээ дээдэлсэн хөгжлийн цогц бодлогыг улстөрчдөөс шаардана. Монгол Улсын ирээдүйн хөгжилд залуус оролцох боломжийг хайна. Ахуйд наадсан улс төрөөс залуус залхаж байна. Бид бодлого, алсын хараа шаардана” гэв.

Социнтернийн олон улсын эмэгтэйчүүдийн байгууллагын Ази номхон далайн бүс хариуцсан дэд ерөнхийлөгч Д.Энхжаргал “Ардчилал бидэнд дэлхийн олон улс оронд сурч, боловсрох эрх чөлөөг олгосон. Ардчиллын индексээр Монгол Улс хөрш орнуудаасаа харьцангуй дэвшилттэй байгаа нь сайшаалтай. Эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийг дээдэлсэн улс оронд амьдарч байгаадаа маш их талархдаг. Ардчилал хөгжсөн Монгол оронд амьдарч байгаадаа бахархдаг” гэв.

“Олон улсын ардчиллын өдөр”-ийг тэмдэглэн өнгөрүүлэх хүрээнд энэхүү онол, практикийн хурлаас гадна Сүхбаатарын талбайд олон сонирхолтой арга хэмжээгээр үргэлжилсэн юм.Тухайлбал, “ Өчигдөр ба өнөөдрийн Монгол” гэрэл зургийн үзэсгэлэн, ардчиллын түүхийг өгүүлсэн цуврал номын нээлт, фүүд экспо, ховор автомашины үзэсгэлэн, “Light up Mongolia” монголын хамгийн том тайз бүхий дуу, дүрсний гайхамшгийг харуулсан лазер шоу, урлагийн тоглолтыг зохион байгуулсан юм. 30 жилийн өмнө ардчилсан нийгмийг бий болгохын төлөө идэр есийн хүйтнийг ч үл ажран тэмцэж явсан ахмадууд болон одоо ч ардчилалыг үнэ цэнэтэй, эрүүл тогтолцоотойгоор хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэж яваа иргэд улсынхаа төв талбайд цуглажээ.

Энгэртээ одон медалиа гялалзуулчихаад хэлэх үгтэй, хийсэн гавьяатайгаараа бахархаж явна. Тэд социалист нийгмээс ардчилсан нийгэм рүү алхаж дэлхий нийттэй хөл нийлүүлж чадсан гавьяатнууд. Өнөөгийн залууст үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх, хувийн өмчтэй байх, эдийн засгийн эрх чөлөөг олгож олон олон боломжуудыг нээж өгсөн. Тэд 30 жилийн өмнөх үеэ дуурсаж өнгөрсөн хугацаанд алдсан оносон, авсан гээснээ ярилцаж сууна.

Б.Баярсайхан хэлэхдээ “ Би ардчиллын салхи салхилж байх үед Багануур дүүргийн Ардчилсан холбооны анхны зохицуулагчаар ажиллаж байсан. Ардчилсан хувьсгалын төлөө тэмцэж, үзэл бодлоо нэгтгэж явсан мянга мянган гишүүд, дэмжигчдийн буянаар бид өнөөдрийн нийгмийг бий олгож чадсан. Миний анх ойлгож итгэж байснаас арай л өөр замаар өнөөдрийн ардчилал явчихсан гэж боддог. Би энгэр дээрх одон медалиа ичихгүй зүүгээд явах юмсан гэж боддог. Хаяа энэ одон тэмдэгээ зүүхээс ичмээр санагдах үе бий. Яагаад гэвэл яг хүсэн хүлээж байсан ардчилсан нийгмийг цогцоор нь бүтээж чадаагүй юм шиг санагдах үе байдаг. Зарим нэг нь “Таны бүтээсэн ардчилал хаана байна” гэж асуудаг. Өнгөрсөн хугацаанд бид өнөөдрийн ардчилсан нийгмийг бүтээхийн тулд алдах онох зүйл олон байсан. Гэсэн ч бид нэг намын дарангуйллын тогтолцооноос салж хүний эрх, эрх чөлөөг дээдлэсэн нийгмийг бүтээхэд эд эс нь болж явсандаа баярладаг.

Б.Цэрэнчимэд хэлэхдээ “Цагаан морин жилийн хувьсгалаас өмнө аймшигтай дарангуйлын нийгэмд амьдарч байсан. Бараг л Орос улсын клон орон байсан. Орос ах нар юу гэж хэлнэ түүнийг л биелүүлдэг. Өөрсдөд нь эрх мэдэл байхгүй үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө шоронд хүртэл ордог тийм л нийгэмд амьдарч байсан. Гэтэл өнөөдөр үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж, улс төрийн, ахуй амжиргааны, хувь хүний, эрх чөлөө олж авч хууль эрх зүйн хувьд бүхий л боломж нөхцлөөр хангагдсан байна.

Өнөөдөр олон улсын ардчилалын өдөр тохиож манай улс ардчилсан нийгэмийг байгуулсаныхаа 30 жилийн баярыг тэмдэглэж байна. Харамсалтай нь өнгөрсөн хугацаанд ардчилсан нам хоёр удаа л төрийн эрхийг гартаа авсан. Бусад цаг үед нь Ардын намынхан төрийг удирдсан. Ардчилалынханыг эсэргүүцэж, дараад байсан нөхдүүд сонгуульд ялаад ардчилал байгуулна гэж зүтгээд будлиулж, эх орныг минь самарсан. Тэгчихээд өнөөдөр алдаа болгоноо ардчилал руу тохож байна. Өнөөдөр ардчилсан нийгмийг бий болгоод 30 жил боллоо. Өргөс авчихсан юм шиг бүх зүйл шууд л сайхан болчихгүй. Цаашид бид улам төгс төгөлдөр ардчилсан нийгмийг цогцлоох болно. Бэрхшээл олон байгаа. Гэсэн хэдий ч бэрхшээлээс айлгүй тэмцэх сэтгэлийн тэнхээ ардчилсан хувьсгалынханд л бий” гэв.

Б.Оюунчимэг хэлэхдээ “1989 оны сүүл 1990-ээд оны эхээр ардчилалын салхи орон даяар сэвэлзэж байх үед би алс хязгаар баруун аймгийн сумын төвд ажлын гараагаа эхлээд удаагүй байсан. Ардчилсан хувьсгалын хөдөлгөөн анх эхэлж байх үед иргэд тийм ч таатай хүлээж аваагүй. Яагаад гэхээр өөрсдөө ойлгоц муутай байсан. Гэхдээ ямар ч л байсан хүний эрх, эрх чөлөөг дээдлэсэн өөрсдийн хүслээр чөлөөтэй сэтгэх бодох, үг хэлэх эрх чөлөөтэй болох юм байна гэдгийг хамгийн сайн ойлгож байсан.Энэ итгэл үнэмшилээрээ ардчилсан холбоонд орох нь зөв, дэмжих ёстой гэж бодсон.

Ингээд сумынхаа ардчилсан холбооны анхны гишүүн болж байлаа. Өнгөрсөн хугацаанд ардчиллын зам мөр тийм ч дардан байгаагүй. 1990-2000 он хүртэл ажил амьдрал дээр дэвших боломжоор хязгаарлагдмал байсан. Гэсэн хэдий ч үзэл бодолдоо үнэнч тууштай байсаны хүчинд өнөөдрийн эрх чөлөөт нийгмийг цоглооход хувь нэмрээ оруулсан. Өнөөдөр бүх талаар өөрийнхөө аж амьдрал ахуйг цогцлоон бүтээх боломж дүүрэн байна” гэв.