Улсын Их Хурлын Үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хорооны /2023.06.07/-ний өдрийн хуралдаанаар Улсын Их Хурлын гишүүн Т.Энхтүвшингээс Монгол Улсын шадар сайдад хандаж тавьсан “Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын явцын талаар” тавьсан асуултын хариуг сонсов.

Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын явцын талаар Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд сайд О.Цэндсүрэн танилцуулсан юм. Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн байгууламж тус бүрийн төвөгшил, инженерчлэлийн ажилд зарцуулагдах хугацааг харгалзан, бүтээн байгуулалтын ажлыг 4 хэсэгт хуваан хэрэгжүүлж байгаа аж. Үүнд:

• ЕРС 01: Технологийн бус барилга байгууламж
• ЕРС 02: Анхдагч процессын болон дагалдах байгууламж
• ЕРС 03: Үйлдвэрийн цахилгаан станц
• ЕРС 04: Лицензит технологийн байгууламж

Тайлбар: (ЕРС: Инженерчлэл-Худалдан авалт-Барилга угсралт)

ЕРС 01 багц ажлыг БНЭУ-ын “JMC projects India” компани гүйцэтгэж байгаа бөгөөд ажлын явц 80.3 хувийн гүйцэтгэлтэй байгаа аж.

Уг багц ажлын хүрээнд оффис-сургалтын төв, эмнэлэг, raл команд, агуулах, засварын цех, ажиллагсдын хоолны газар гэх мэт иргэний есөн барилга, 30 мянган метр куб багтаамжтай газар доорх усны нөөцийн сав, 89 км ус дамжуулах шугам хоолой, насос станцууд, түүнийг дагасан цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, дэд станц зэрэг технологийн бус байгууламжууд баригдаж байгаа бөгөөд 2023 оны 9-10 сард ашиглалтад хүлээн авахаар ажиллаж буй аж.

ЕРС 02 ба 03 багц ажлуудын Ерөнхий гүйцэтгэгчээр шалгарсан БНЭУ-ын “Megha Engineering and Infrastructure Limited” (MEIL) компани 2022 оны 10 дугааp capaac эхлүүлсэн инженер-геотехник, бусад суурь судалгааны ажлаа дуусган, 2023 оны 04 дүгээр сарын 28-ны өдөр барилга угсралтын ажлаа эхлүүлжээ.

ЕРС 02 ажлын хүрээнд үйлдвэрийн үндсэн технологийн буюу энгийн ба вакуум нэрлэгийн байгууламж, Анхдагч процессын (Энгийн болон Вакуум нэрлэг, Ханасан хий ялгах байгууламж) болон Дагалдах байгууламж (Агуулах сав, резервуар, Ачих буулгах байгууламж, Ус цэвэршүүлэх, ууршуулах систем, Шугам хоолойн тулгуурууд, хэрэглээний бусад байгууламжууд) баригдах бөгөөд эдгээр байгууламжуудын ажлын зургийг Испанийн” Intecsa” компани гүйцэтгэж байгаа гэлээ.

ЕРС 03 багц ажил буюу Үйлдвэрийн 35 Мвт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станцын ажлын зургийг MEIL компани өөрөө хийж, үйлдвэрлэхэд ихээхэн хугацаа шаарддаг генератор, уурын турбиныг ХБНГУ-ын “Siemens”, уурын зуухыг мөн улсын “ThyssenKrupp” компани үйлдвэрлэж байгаа аж.

ЕРС 04 багц ажилд хамаарах гүн боловсруулалтын Патенттай технологийн байгууламжуудын Лиценз эзэмшигчээр шалгарсан компаниудтай гэрээ байгуулсан гэлээ.

Дэд сайд О.Цэндсүрэн, Газрын тос дамжуулах хоолой барих ажлын ерөнхий гүйцэтгэгчээр шалгарсан БНХАУ-ын төрийн өмчит “Norinco International Cooperation” компани 2022 оны сүүлээс ажлаа эхлүүлсэн. Өнгөрсөн хугацаанд тус компани байр зүйн зураглал, инженер-геодези, геотехникийн нарийвчилсан судалгаа болон түүхий тосны шинж чанарын нарийвчилсан шинжилгээ зэрэг ажлуудыг хийж дуусган, түр кемпийн барилга байгууламж, технологийн зам, цэвэр усны хангамж зэрэг дэд бүтэц байгуулах ажлуудаа гүйцэтгэж дууссан бөгөөд 2023 оны 04 дүгээр сарын 28-ны өдрөөс дамжуулах хоолойн барилга угсралтын ажлыг эхлүүлээд байна.

Газрын тос дамжуулах хоолойн ажлын нарийвчилсан зургийг Канад улсын “Worley Parsons’ компани хийж байна.

“Газрын тосны үйлдвэрийн хотхон”-ы барилга угсралтын ажлын явц 79.01 хувьтай байгаа бөгөөд 2022 оны 12 дугаар сараас Хөгжлийн банкны санхүүжилт зогссонтой холбоотойгоор ажил зогссон. Ашиглалтад орсон эхний 40 айлын орон сууцанд үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтад оролцож буй Ерөнхий гүйцэтгэгч БНЭУ, БНХАУ-ын компаниудын ажиллагсдыг орон сууцаар хангаж эхлээд байна.

Хотхоны II ээлжийн орон сууцны барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэгч Зэвсэгт хүчний 339 дүгээр анги болон туслан гүйцэтгэгч компаниуд гэрээ байгуулсан үнийн дүнгээр ажлаа гүйцэтгэх боломжгүй гэсэн шалтгаанаар 2021 оны 07-р сараас ажлаа зогсоосон. Үүсээд буй нөхцөл байдлыг шийдвэрлэхээр компанийн зүгээс олон удаа уулзалт, хурал зохион байгуулж, албан бичиг хүргүүлсэн боловч өдий хүртэл шийдэгдээгүй.

Үйлдвэрт ажиллах инженер техникийн ажиллагсдыг ажлын байранд бэлдэхээс гадна ШУТИС-д “Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн инженерчлэл"-ийн бакалаврын анги шинээр нээж, 2022 оны 9 сард 21 оюутан элсүүлж авсан ч АМГТГ-аас сургалтын төлбөрийг өнөөг хүртэл шилжүүлээгүй.

БНЭУ-аас Монгол Улсад суугаа ЭСЯ-тай хамтран компанидаа ажиллаж байгаа инженерүүдийг БНЭУ-ын Засгийн газрын тэтгэлгээр жил бүр 40-50 инженерийг БНЭУ-д мэргэшүүлэх, дадлага хийлгэхээр ажиллаж байна хэмээсэн.

Тэрбээр Байнгын хорооны хуралдаанд үйлдвэр болон дамжуулах хоолой барих ажлууд харьцангуй сайн явагдаж байгаа хэдий ч компанийн зүгээс шийдвэрлэх боломжгүй, төр засгийн дэмжлэг шаардлагатай тулгамдсан асуудлууд тулгараад байгааг танилцуулсан. Үүнд төслийн нийт хөрөнгө оруулалтын зардал болон зээлийн дүнг нэмэгдүүлэх, компанийн хувьцаа эзэмшигчийг өөрчилсөнтэй холбоотойгоор үүсч буй хүндрэлүүд, үйлдвэрийн хотхон, гаалийн түр горим, түүхий тос, дамжуулах хоолой, ажлын байрны төлбөрөөс чөлөөлөхтэй холбоотой асуудлууд багтаж байгааг дурдсан юм.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн.

Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэ, Энэтхэгийн Засгийн газраас олгох зээлийн гэрээндээ төслийн өртгийг хэд гэж тусгасан бэ, энэ өртөг анх хэд байгаад одоо хэд болчихоод байгаа вэ. “Петрочайна Дачин Тамсаг” компанитай хийсэн бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр монголын талд ноогдож байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ хэр байгаа вэ. Хятадын талд ноогдох бүтээгдэхүүнийг авна гэвэл ямар үнээр нийлүүлэх вэ. Дамжуулах хоолой, түүний туслах үйлдвэрлэлийн барилга байгууламжийн ажил хэзээ эхлэх вэ хэмээн асуусан.

“Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” ТӨХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Д.Алтанцэцэг, Үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын ажлыг дөрвөн хэсэгт хувааж хэрэгжүүлж байгаа. Нэгдүгээр ажил 2021 онд эхэлж 23 онд дуусна. Энэ ажлын гэрээний дүн 97.8 сая ам.доллар. Хоёрдугаар багц ажил нь үйлдвэрийн үндсэн технологийн байгууламжуудын ажил. Үүгээр атмосферийн нэрлэгийн байгууламж, вакум нэрлэгийн байгууламж, толгой бүтээгдэхүүн ялгах байгууламж, нэмээд дагалдах туслах бүх байгууламж баригдана. Тухайлбал, 49 том агуулах, парк, зургаан хий хадгалах сав, ус цэвэршүүлэх байгууламж зэрэг дагалдах байгууламж хоёрдугаар гэрээний ажлын хүрээнд хийгдэнэ. Гуравдугаарх ажил нь дангаараа үйлдвэрийн цахилгаан станц. Хоёр, гурав дугаар багц ажлын тендерт хоёуланд нь хамгийн бага үнийн саналыг Энэтхэгийн “Мега инженеринг” гэж компани ирүүлсэн. Үйлдвэржилтийн байнгын хорооны Т.Энхтүвшин дарга санаж байгаа байх. Бид жилийн өмнө зөвхөн хоёрдугаар багц ажил дээр зээлийн хэлэлцээрийн нийт үнийн дүнгээс өндөр санал авчихаад сандарч явсан үе бий. Гэхдээ Энэтхэгийн “Экспорт импорт” банк зээлийн ерөнхий хэлэлцээрийг дагаж мөрдөх журамд өөрчлөлт оруулж, бид илүү өрсөлдөөн бий болгосноор хоёр, гуравдугаар багц ажил дээр нийтдээ 788 сая ам.долларын гэрээ байгууллаа.

Ингээд дөрөвдүгээр багц ажлын тендер 2022 оны 10 дугаар сарын 28-нд зарлагдаад 2023 оны 02 сарын 28-нд материал хүлээж авсан. Хамгийн бага буюу . 650 сая ам.долларын үнийн саналыг “Мега инженеринг” компани ирүүлсэн. Ер нь 3 компани тендерт оролцсон бөгөөд нэг нь техникийн шалгуураар тэнцээгүй, хоёр дахь нь 795 сая ам.долларын санал ирүүлсэн. Ингээд бид ЗГХЭГ, Шадар сайдад мэдээллийг хүргүүлсэн байгаа. Энэ дөрвөн багц ажлаас гадна төслийн менежментийн зөвлөх үйлчилгээний гэрээг бид 2019 онд 73.3 сая ам.доллароор байгуулсан.

Түүхий тос дамжуулах хоолой байгуулах ажлыг одоо Хятадын “Норинко интернэшнл” гэдэг компани гүйцэтгэж байгаа. Суурь судалгааны ажлууд бүгд дууссан. Үйлдвэрийн талбай дээр эхний 10 км шугам хоолой л ирсэн байгаа. Барилга угсралтын ажил эхэлж байна. Зураг төслийг “Кан Ди Ворли Партнер” гэж компани гүйцэтгэж байгаа. Үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын ажил 2026 онд дуусах төлөвлөгөөтэй долоо долоо хоногоор ажлаа төлөвлөчихсөн ажиллаж байсан ч саяхан шинээр гарсан Засгийн газрын тогтоолтой холбоотой зарим асуудал үүссэн гэсэн хариулт өгсөн.

УИХ-ын гишүүн Г.Дамдинням, “Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” ТӨХХК-ийн үйл ажиллагаанд шаардагдах урсгал, хөрөнгө оруулалтын зардлыг 2024 оноос улсын төсвөөс санхүүжүүлэхээр тооцож Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлд тусган УИХ-д өргөн мэдүүлэх гэсэн тогтоолын төсөл орж ирсэн байгаа юм. Тэгэхээр нэмэлт 400 орчим сая ам.долларыг төсвөөс санхүүжүүлнэ гэсэн үг үү. Энэ ямар учиртай санхүүжилт юм бэ гэж лавласан.

“Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” ТӨХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Д.Алтанцэцэг, Энэ бол компанийн урсгал зардал. Өмнө нь Хөгжлийн банкнаас санхүүжиж ирсэн. Хөгжлийн банкнаас компанийн урсгал зардал, үйлдвэрийн гаднах дэд бүтцийг санхүүжүүлэн барьсан. Дөрвөн янзын дэд бүтэц, газрын тосны үйлдвэрийн хотхоныг Хөгжлийн банкнаас зээл авч хэрэгжүүлж байсан. Харин энэ зээл зогсчихсон. Энэтхэгийн тал анхнаасаа та бүхэн энэ газрын тос боловсруулах шинэ үйлдвэрийн салбар байгуулах гэж байгаа бол компанийнхаа урсгал зардал болоод дэд бүтцийг Монголын Засгийн газар өөрөө хариуцаарай гэсний дагуу хариуцаж байгаа юм. Дээр дурдсан хөрөнгө оруулалт гэдэг нь үндсэндээ үйлдвэрийн хотхоныг барихад шаардлагатай үлдэгдэл санхүүжилт байгаа юм. Өнгөрсөн жилээс хойш доголдоод хэцүү байдалд орж эхэлсэн. Өнгөрсөн 1, 2 дугаар сард цалингаа тавьж чадахгүй 20 инженерээ алдлаа. Ийм байдалтай байгаа хэмээсэн.

Гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсний дараа тус Байнгын хорооноос боловсруулсан Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай тогтоолын төслийг Байнгын хорооны дарга танилцуулсан.

Тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Д.Батлут, Т.Аубакир нар зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн бөгөөд хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар Байнгын хорооны тогтоолыг баталлаа.

Тус тогтоолд “Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” төрийн өмчит хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн төрийн өмчийн хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэрэгжүүлэгчээр Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд заасны дагуу мэргэжлийн удирдлага, зохион байгуулалтаар хангаж ажиллах төрийн захиргааны төв байгууллагыг тогтоох, “Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” төрийн өмчит хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн үйл ажиллагаанд шаардагдах урсгал зардал, орон сууцны барилгын үлдэгдэл санхүүжилт болон бусад шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын зардлыг 2024 оноос улсын төсвөөс санхүүжүүлэхээр тооцож, Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлд тусган Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх арга хэмжээ авч ажиллахыг Монгол Улсын Засгийн газарт чиглэл болгохоор тусгажээ.

Газрын тосны олборлолтыг орд ашиглах үйл ажиллагааны батлагдсан төлөвлөгөөнд заасан хэмжээнд хүргэх зорилгоор хайгуулын ажлыг нэмэгдүүлэх, олборлосон тосыг Монгол Улсад баригдаж байгаа Газрын тос боловсруулах үйлдвэрт нийлүүлэхтэй холбогдуулан “Петрочайна Дачин Тамсаг” ХХК болон түүний дээд шатны байгууллага болох “Хятадын газрын тосны үндэсний корпорац (CNPC)” болон “Дачин Ойлфийлд” компанитай хэлцэл хийн, бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний дагуу ирээдүйд олборлох газрын тосыг Монголын газрын тос боловсруулах үйлдвэрт нийлүүлэх ажлыг эрчимжүүлэх асуудлыг мөн тусгасан байна.

Түүнчлэн газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг түүхий эдээр тасралтгүй хангахад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор Засгийн газраас “Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” төрийн өмчид хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанид олгосон талбайд хайгуулын ажлыг гүйцэтгэх, үүнтэй холбогдон гарах хөрөнгө санхүүгийн асуудлыг хууль тогтоомжийн хүрээнд шийдвэрлэх, Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын ажилд зориулан импортоор оруулж байгаа техник, тоног төхөөрөмж, тээврийн хэрэгслийг төсөл хэрэгжих хугацаанд гаалийн нутаг дэвсгэрт түр горимоор байршуулах боломжийг бүрдүүлэх асуудлыг тусгасан байна.

Шинжлэх ухаан, технологийн их сургуульд газрын тосны инженерчлэлийн чиглэлээр суралцаж буй оюутнуудын сургалтын төлбөр, дадлага хийх зардлыг шийдвэрлэх талаар холбогдох төрийн захиргааны төв байгууллагууд болон “Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” төрийн өмчид хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани тодорхой арга хэмжээ авах талаар Байнгын хорооны тогтоолоор Засгийн газарт чиглэл болгов.