Монголчууд эрх зүйт төрөө сонгосоор 16 жилийг ардаа үдэж, ардчиллаа төвхнүүлэх туршлагатай болсон.

Энэ удаа дөрөвдэх УИХ нь үүргээ гүйцэтгэж байна. Манай иргэдийн дийлэнх нь эрхзүйт өнөөгийн төрийн тогтолцоонд сэтгэл хангалуун байдаг. Гэвч жишээ нь УИХ-ын гишүүдийн тоо хэт олон, дээр үед Улстөрийн Товчоо 11-үүлээ болоод байсан бол одоо 76 гишүүн хэт ахдаж томдож байгаа мэт шүүмжлэх, хэрэв парламентын засаглалтай юм бол Ерөнхийлөгчөөр юу хийдэг юм гэх, Ерөнхийлөгчийн засаглал руу ороод УИХ-ыг 36, эсвэл 50 болгоё, эсвэл хоёр танхимтай байя гэх санал хүчтэй түгж байна. Цаанаа бол засаглалын институцийн зөв бурууг ялгаж салгахгүйгээр ердөө хэт олон дарга буй мэтээр харддаг.

Энэ төөрөгдлийг арилгах үүднээс дараахь судалгааг жижиг улсуудын жишээн дээрээс толилуулж байна. Жижиг улс гэдэг шалгуурт хүн ам нь таван саяас доош тоотой, эсвэл хөгжлөөр хоцронгуй, аль нэг улс гүрнээс хараат, эзэмшлийн улс орнуудыг оруулав. Эдгээрийн ихэнх нь ардчилал, парламентаризмыг хэвшүүлж чадаагүй, нэлээд нь Ерөнхийлөгчийн ба эзэн хааны засаглалтай.

Улс орнуудыг харьцуулах нь
Улс	Хүн амын тоо	Парламентын хэлбэр Нэр	Парламентын гишүүдийн тоо
Албани	3.4 сая	1 танхимтай (Кувенд)	140
Англи (Британийнэзэмшил)	10 300	1 танхим (Хурлын Танхим)	11
Андорра	65 000	1 танхим (Ерөнхий Зөвлөл)	28
Антигуа ба Барбуда	66 800	Сенат ба Төлөөлөгчдийн Танхим	1717
Антилийн арлууд (Нидерланд)	205 мянга	1 танхим (Хууль тогтоох Хурал)	22
Аомэнь (БНХАУ)	430 мянга	1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей)	23
Армен	3.8 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	189
Аруба (Нидерланд)	88 000	1 танхим (Штат)	21
Багамын арлууд	283 мянга	Сенат ба Хурлын Танхим	1649
Барбадос	300 мянга	Сенат ба Хурлын Танхим	2128
Бахрейн	600 мянга	Парламентгүй, Эмирийн засаглалтай	Зөвлөлдөх зөвлөл – 45
Белиз	222 мянга	Үндэсний Хурал: Сенат болон Төлөөлөгчдийн Танхим	829
Бенин	5.5 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	82
Бермудын арлууд (Британийн)	63 000	Сенат болон Хурлын Танхим	1140
Босни ба Херцеговина	4.3 сая	Парламентын Ассамблей: Ардын танхим болон Төлөөлөгчдийн Танхим	1542
Ботсван	1.6 сая	1 танхим (Үндэсний Ассамблей)	40
Бруней	314 мянга	Султаны үнэмлэхүй засаглалтай
Бутан	1.8 сая	1 танхим (Үндэсний Ассамблей)	150
Вануату	177 мянга	1 танхим (Үндэсний Ассамблей)	52
Ватикан	Хүн амгүй	Парламентгүй
Виржиний арлууд (Британийн)	16 100	1 танхим (Хууль тогтоох Зөвлөл)	15
Виржиний арлууд (АНУ-ын)	97 200	1 танхим (Хууль тогтоох Хурал)	15
Дорнод Самоа	62 000	Фоно: Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим	1820
Габон	1.3 сая	Сенат & Үндэсний Хурал	91120
Гайана	900 мянга	1 танхим (Үндэсний Ассамблей)	65
Гамби	1.2 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	49
Гваделуп (Францын нутаг)	411 мянга	Ерөнхий Зөвлөл& Бүс нутгийн Зөвлөл	4341
Гвиана (Францын нутаг)	157 мянга	Ерөнхий Зөвлөл & Бүс нутгийн Зөвлөл	1931
Гвиней-Бисау	1.1 сая	1 танхим (Үндэсний Ардын Хурал )	100
Гибралтар (Британийн)	27 000	1 танхим (Хурлын Танхим)	15
Гренада	92 000	Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим	1315
Гренланд	56 000	Нутгийн захиргаа	18
Гуам (АНУ-ын)	149 600	1 танхим (Хууль тогтоох Хурал)	15
Жибути	600 мянга	1 танхим (Үндэсний Хурал)	65
Доминика	88 000	1 танхим (Хурлын Танхим)	30
Баруун Самоа	171 мянга	1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей)	49
Иордан	5.4 сая	Үндэсний Хурал: Сенат & Депутатуудын Танхим	Сенатыг ван томилно 80 депутат
Ирланд	3.6 сая	Үндэсний Парламент: Сенат & Дойл	60166
Исланд	271 мянга	1 танхим (Альтинг)	63
Кабо-Верде	394 мянга	1 танхим (Үндэсний Ассамблей)	79
Кайманы арлууд (Британийн)	33 600	1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей)	19
Катар	690 мянга	Парламентгүй, Эмирийн засаглалтай	Зөвлөлдөх зөвлөл – 35
Кипр	764 мянга	1 танхим (Төлөөлөгчдийн Танхим)	80 = 56 + 24(эзгүй)
Киргиз	4.6 сая	Дээд Зөвлөл: Хууль тогтоох Хурал & Ардын төлөөлөгчдийн Хурал	3570
Кирибати	78 000	1 танхим (Хурлын Танхим)	41
Коморын арлууд	700 мянга	1 танхим (Холбооны Хурал)
БНКонго Улс	3 сая	Үндэсний шилжилтийн Зөвлөл	75 үндэснийзөвлөх
Коста-Рик	3.5 сая	1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей)	57
Кувейт	2.1 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	50
Кука арал (Шинэ Зеландын)	16 500	1 танхим (Хууль тогтоох Хурал)	25
Лаос	4.8 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	99
Латви	2.4 сая	1 танхим (Сейм)	100
Лесото	2.2 сая	Эзэн Хаан ба Сенат & Үндэсний Ассамблей	80
Либери	2.4 сая	Төлөөлөгчдийн танхим & Сенат	6426
Ливан	3.2 сая	1 танхим (Депутатуудын Танхим)	128
Ливи	4.9 сая	Парламентгүй
Литва	3.7 сая	1 танхим (Сейм)	141
Лихтенштейн	31 000	1 танхим (Ландтаг)	25
Люксембург	441 мянга	1 танхим (Депутатуудын Танхим)	60
Маврик	1.1 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	70
Мавритан	2.4 сая	Үндэсний Хурал & Сенат	7956
Македон	1.9 сая	1 танхим (БНУ-ын Хурал)	120
Мальдив	300 мянга	1 танхим (Межлис)	48
Мальта	400 мянга	1танхим (Төлөөлөгчдийн Танхим)	65
Мартиник (Францын)	393 мянга	Ерөнхий Зөвлөл & Бүс нутгийн Зөвлөл	4541
Маршаллын арлууд	59 300	1 танхим (Парламент)	33
Микронез	109 мянга	1танхим (Үндэсний Конгресс)	14
Молдова	4.3 сая	1 танхим (Парламент)	101
Монако	31 900	1 танхим (Үндэсний Зөвлөл)	18
Монгол Улс	2.5 сая	1 танхим (УИХ)	76
Монтсеррат (Британийн)	11 000	1танхим (Хууль тогтоох Зөвлөл)	12
Намиби	1.6 сая	Үндэсний Ассамблей & Үндэсний Зөвлөл	7226
Науру	10 700	1 танхим (Парламент)	18
Никарагуа	4.5 сая	1танхим (Үндэсний Ассамблей)	93
Ниуэ (Шинэ Зеландын)	2100	1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей)	20
Шинэ Зеланд	3.7 сая	1 танхим (Төлөөлөгчдийн Танхим)	120
Шинэ Каледон (Францын)	200 мянга	1 танхим (Нутаг дэвсгэрийн Конгресс)	54
Норвег	4.4 сая	Стортинг: Лагтинг &Одельстинг	41124
Норфолк	1900	1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей)	9
Эмират	2.5 сая	Холбооны Үндэсний Зөвлөл	40 томилолтын
Оман	2.2 сая	Султаны томилдог Шура	80
Палау	17 300	Үндэсний Конгресс : Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим	14 16
Панам	2.7 сая	1 танхим(Хууль тогтоох Хурал)	72
Папуа-Шинэ Гвиней	4.5 сая	1 танхим (Үндэсний Парламент)	109
Парагвай	5.1 сая	Үндэсний Конгресс: Сенат & Депутатуудын Танхим	4580
Питкэрн (Шинэ Зеландын)	58	Арлын Зөвлөл	10
Полинез (Францын)	233 мянга	1 танхим (Нутаг дэвсгэрийн Ассамблей)	41
Пуэрто-Рико	3.8 сая	Хууль тогтоох Хурал: Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим	2854
Реюньон (Францын)	665 мянга	Ерөнхий Зөвлөл & Бүс нутгийн Зөвлөл
Сан-Марино	25 000	1танхим (Их Ерөнхий Зөвлөл)	60
Сан-Томе ба Принсипи	122 мянга	1 танхим (Үндэсний Ардын Хурал)	55
Свазиленд	900 мянга	Лабандла: Үндэсний Хурал & Сенат	6530
Хутагт Елений Арал (Британийн)	7450	Хууль тогтоох Зөвлөл, Гүйцэтгэх засаглал нь хамт	16
Умард Марианы Арлууд	53 600	Хууль тогтоох Хурал: Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим	918
Сейшелийн арлууд	80 000	1 танхим (Үндэсний Хурал)	34
Сен-Пьер ба Микелон (Францын)	6600	Ерөнхий Зөвлөл	19
Сент-Винсент ба Гренадин	120 мянга	1 танхим (Хурлын Танхим)	15
Сент-Китс ба Невис	45 000	1 танхим (Үндэсний Хурал)	11
Сент-Люсия	158 мянга	Сенат & Хурлын Танхим	1117
Сеута ба Мелилья	73 00064 000	Испанийн парламентад суудалтай	11
Сингапур	3.4 сая	1 танхим (Парламент)	83
Словак	5.3 сая	1 танхим (Үндэсний Зөвлөл)	150
Словен	1.9 сая	1 танхим (Улсын Хурал)	90
Соломоны арлууд	400 мянга	1 танхим (Үндэсний Парламент)	50
Суринам	409 мянга	1 танхим (Үндэсний Ассамблей)	51
Сьерра Леоне	4.5 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)
Тёркс ба Кайкосарлууд (Британийн)	14 000	1 танхим (Хууль тогтоох Зөвлөл)	20
Того	4.1 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	81
Токелау	1700	Ахмадын Зөвлөл
Тонга	100 мянга	1 танхим (Эзэн хаан ба Хууль тогтоох Ассамблей)	30
Тринидад ба Тобаго	1.3 сая	Сенат & Төлөөлөгчдийн танхим	3136
Тувалу	10 140	1 танхим (Парламент)	12
Туркменистан	4.7 сая	1 танхим (Межлис)	50
Уоллис ба Футуна арлууд (Францын)	14 800	1 танхим (Нутаг дэвсгэрийн Ассамблей)	20
Дорнод Уругвай	3.2 сая	Ерөнхий Ассамблей: Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим	3099
Фижи	827 мянга	Парламент: Төлөөлөгчдийн Танхим & Сенат	7034
Финланд	5.1 сая	1 танхим (Парламент)	200
Фолклендынарлууд (Британийн)	2500	Хууль тогтоох Зөвлөл	10
Хорват	4.7 сая	Хорватын Төрийн Чуулган: Төлөөлөгчдийн Танхим & Нийтийн Танхим	12768
Төв Африк БНУ	3.3 сая	1 танхим (Үндэсний Хурал)	85
Экваторын Гвиней	400 мянга	1 танхим (Ардын төлөөлөгчдийн Танхим)	80
Эритрей	3.5 сая	1 танхим (Үндэсний Ассамблей)
Эстон	1.4 сая	1 танхим (Рийгикогу)	101
Ямайка	2.5 сая	Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим	2160

Тэгэхээр “76” гэдэг тоо бол олон улсын дундаж жишиг, бараг ч Монголын 2.5 сая хүн амдаа бол багадаж мэдэхээр тоо байгаа нь дээрхээс тодорхой байна. Манай УИХ дэлхийн жишгээс цөөн парламентын гишүүнтэй гэдэг судалгаанд хамрагддаг нь бас нэгийг хэлэх мэт. Тэгэхээр тоог цөөлөх бус, тойрог томсгох, сонгуулийг холимог буюу олонхийн жишгээр пропорциональ хэлбэрээр явуулах гэхчлэн сонгуулийн тогтолцоондоо шинэчлэл хийвэл “76” гэдэг тоог өөлөх явдал багасах магадлал байж болох юм.

Жижиг орны парламент: Олон улсын харьцуулалт